Ένα κομβικό γεγονός για την πόλη της Θεσσαλονίκης αλλά και ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας - oικονομικής, πολιτικής, επιχειρηματικής και πολιτιστικής - ολόκληρης της χώρας. Τα παραπάνω μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς για να περιγράψει την Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, η οποία από το μακρινό 1926, όπου και πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά μέχρι και σήμερα, έχει κερδίσει επάξια τον τίτλο της κορυφαίας εμπορικής έκθεσης της χώρας, με διεθνή προσανατολισμό.
Δεν είναι τυχαίο άλλωστε, ότι ο αντίκτυπός της σκιαγραφήθηκε ήδη από την πρώτη δεκαετία της ζωής της όταν ο Γ. Ταχογιάννης στον Φάρο της Βορείου Ελλάδος το μακρινό 1939 έγραφε «Η Έκθεση εμφανίστηκε ως μια φαντασμαγορική παραδότης (…) αλλά ευθύς από τα πρώτα έτη, ενεδύθη την πορφύραν των θρύλων που περιβάλλουν την Θεσσαλονίκην ως πόλιν ιστορικήν (….) και έγινε κι’ αυτή κάτι το θρυλικόν (…)».
Η έμπνευση για μια έκθεση που θα συγκέντρωνε την επιχειρηματική και όχι μόνο κοινότητα ανήκει στον Νικόλαο Γερμανού, Έλληνα πανεπιστημιακό με καταγωγή από την Χαλκιδική, ο οποίος όμως είχε σπουδάσει στο εξωτερικό και επέστρεψε στα πάτρια εδάφη αφότου απελευθερώθηκε η Μακεδονία. Έκτοτε ασχολούμενος με τα κοινά – με την τοπική αυτοδιοίκηση αλλά και την κεντρική πολιτική σκηνή – κατέθεσε την πρότασή του στην κυβέρνηση Σοφούλη. Στόχος ήταν το όλο εγχείρημα να ενισχύσει τις αναπτυξιακές προοπτικές της Βορείου Ελλάδος και ειδικά της Θεσσαλονίκης, η οποία φάνταζε εκείνη την περίοδο αποκομμένη από την λοιπή ενδοχώρα. Η πρόταση έγινε δεκτή και με νόμο του 1925 ιδρύθηκε η ΔΕΘ ως Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, με πρόεδρο τον Δημήτρη Βαρλαμίδη και γενικό διευθυντή, τον εμπνευστή της, Νικόλαο Γερμανό.
Η ατραξιόν και οι καινοτομίες της 1ης ΔΕΘ
Η επίσημη πρώτη ωστόσο πραγματοποιήθηκε έναν χρόνο αργότερα, όταν στο πεδίο ασκήσεων του Γ’ Σώματος Στρατού (πεδίον του Άρεως) άνοιξε της πύλες της στο κοινό η 1η ΔΕΘ. Οι επισκέπτες εκείνη την πρώτη χρονιά ήταν για τα δεδομένα της εποχής πολυάριθμοι - έφτασαν τις 100.000 - καθώς η ΔΕΘ διαφημιζόταν στις εφημερίδες της εποχής «ως ένα γεγονός που εμπνέει αληθινά αίσθημα εθνικής υπερηφάνειας και κάθε Έλλην είχε ιστορικό καθήκον να την επισκεφτεί».
Παρόλα αυτά δεν θύμιζε σε τίποτα σχεδόν την σημερινή διοργάνωση, διεθνούς εμβέλειας. Στην παρθενική της εμφάνιση της οι συμμετέχοντες ήταν κατά κύριο λόγω ελληνικής καταγωγής, με μόνο δύο χώρες - Βουλγαρία και Σοβιετική Ένωση - να ανταποκρίνονται στο πρώτο αυτό κάλεσμα. Εντός της δε υπήρχαν 9 περίπτερα για Ελληνικές και ξένες συμμετοχές καθώς και περίπου 30 ακόμη ανεξάρτητες και προσωρινές κατασκευές για μεμονωμένες ή ομαδικές συμμετοχές. Δεσπόζουσα θέση μεταξύ των περιπτέρων κατείχε – δοθούσης και της εποχής – το προσφυγικό περίπτερο, όπως αναφέρει ο άλλοτε γενικός Διευθυντής της ΔΕΘ, Κυρ. Ποζρικίδης στο λεύκωμα «75 χρόνια επί 15 ημέρες». Ιδιαίτερη θέση , κοντά στην κεντρική είσοδο, είχε και το περίπτερο του εποικισμού – μια καλύβα δηλαδή με πέντε υπερμεγέθη κολοκύθια στη στέγη, εντός της οποίας παρουσιάζονταν τα γεωργικά προϊόντα της εποχής. Πέρα από τα φρούτα και τα λαχανικά στα άλλα περίπτερα έβρισκε κανείς σαπούνια, αρώματα ακόμα και γεωργικά μηχανήματα.
Εκείνη την χρονιά ωστόσο ένα ακόμα περίπτερο με την μορφή ελβετικού σπιτιού αποτέλεσε την ατραξιόν της έκθεσης. Ο λόγος για το μικρό περίπτερο της Nestle εντός του οποίου υπήρχε μια αγελάδα και οι αρμόδιοι μοίραζαν γάλα στους μικρούς επισκέπτες της έκθεσης. Το γάλα διατίθεντο δωρεάν, γεγονός που κέντριζε το ενδιαφέρον του συνόλου των μικρών επισκεπτών της έκθεσης. Οι μεγάλοι απεναντίας απολάμβαναν ένα παγωμένο ποτήρι μπύρα έναντι μιας δραχμής ακριβώς απέναντι, στο περίπτερο της ΦΙΞ.
Πέρα από τις ατραξιόν, η πρώτη έκθεση έμεινε στην ιστορία και για τις καινοτομίες της χάρη στα μεγάφωνα και τους ενισχυτές της Siemens και της Halske που πωλούσε έναντι της έκθεσης ο αντιπρόσωπος των εταιρειών και ηλεκτρολόγος στο επάγγελμα, Χρήστος Τσιγγιρίδης. Η ταμπέλα που στόλιζε τον πάγκο του έγραφε «Μέγας Λέκτης» - ακριβής μετάφραση του soundspeaker. Στην ιστορία της εποχής ωστόσο μεγάφωνα κι ενισχυτές καταγράφηκαν ως «γλαμπατσίμπανα» ενώ ο ίδιος ο Τσιγγιρίδης εκείνη την περίοδο έστησε έναν πομπό στους χώρους της έκθεσης και σύστησε στους επισκέπτες τον πρώτο ραδιοφωνικό σταθμό, ονόματι Ράδιο Τσιγγιρίδη.
Η πρώτη εκείνη έκθεση στέφθηκε με επιτυχία. Επιτυχία που έφερε την επόμενη χρονιά άλλες τέσσερις συμμετέχουσες χώρες, την Πολωνία, την Ελβετία την Ρουμανία και την Ουγγαρία. Οι εκθέτες έφτασαν τους χίλιους και οι επισκέπτες υπερδιπλασιάστηκαν. Στα χρόνια που ακολούθησαν η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης συνέχισε να μεγαλώνει σε έκταση, δύναμη και ακτινοβολία, οι επίσημες κρατικές συμμετοχές συνεχίσαν να αυξάνουν, το ίδιο και οι ελληνικές επιχειρήσεις και οι εμπορικοί και απλοί επισκέπτες που περνούσαν την πύλη της. Μέσα στα χρόνια και παρά τις διακοπές που επέβαλαν οι έκρυθμες γεωπολιτικές συνθήκες και ο πόλεμος που μεσολάβησε, η ΔΕΘ δεν σταμάτησε να ανοίγει μια πύλη μεγάλης σημασίας για την οικονομία, την επιχειρηματική ανάπτυξη ακόμα και τον πολιτισμό, στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.
Μέσα στην μακρόχρονη ιστορία της συνδέθηκε μάλιστα και με πολλαπλές πρώιμες καινοτομίες που σύστησε στους επισκέπτες της. Σε αυτές περιλαμβάνονται το πρώτο εξακύλινδρο αυτοκίνητο με υδραυλικά φρένα, το πρώτο παρασκεύασμα κατά της φαλάκρας, οι πρώτες μάσκες προστασίας από χημικό πόλεμο και πρωτοποριακά παιχνίδια που έφταναν στην Θεσσαλονίκη από το εξωτερικό. Πέρα από τα προϊοντικά λανσαρίσματα δε, οι διοργανωτές είχαν εξασφαλίσει κι ένα φαντασμαγορικό υπερθέαμα για τους παριστάμενους με ατραξιόν ακροβατών και ταχυδακτυλουργών, με ένα λούνα παρκ εντός της έκθεσης ονόματι ο «οίκος του γέλωτος», με τον «χορό του τάπητα» ακόμα και με τον γύρο του Θανάτου, του Μπίλι Γουόρντ.
Η μεταπολεμική ανασύσταση και ο νέος κύκλος ζωής της
Μετά την πρώτη δεκαετία της ζωής της, η έκθεση πραγματοποιείται χωρίς τον ιδρυτή της - το 1935, ο Ν. Γερμανός, απεβίωσε από καρδιακή προσβολή - αλλά έχει εξασφαλίσει την διεύρυνσή της χάρη στην μεταφορά της σε μεγαλύτερο χώρο. Το εκθεσιακό κέντρο της ΔΕΘ μεταφέρεται στις νέες εγκαταστάσεις το 1937 και συνεχίζει να συγκεντρώνει την επιχειρηματική και κοσμική αφρόκρεμα της χώρας, μέχρι και το 1940, όπου ηχούν οι σειρήνες του πολέμου και οι εκθέτες αποχωρούν πανικόβλητοι αφήνοντας αφύλακτα τα εμπορεύματα-εκθέματα, τα οποία λεηλατούνται από τους ντόπιους.
Τα φώτα της παραμένουν σβηστά για την επόμενη δεκαετία και ανάβουν ξανά την περίοδο της πολεμικής ανασύστασης, με την Έκθεση να προσπαθεί να ξαναβρεί τον βηματισμό της με την αρωγή του περίφημου σχεδίου Μάρσαλ, το οποίο συμπεριλαμβάνει στον προϋπολογισμό του και τους λεηλατημένους χώρους της ΔΕΘ. Για την αναδιάρθρωσή της, επί κυβερνήσεως Πλαστήρα διατίθενται 5 δισ. δρχ από τις Αμερικανικές Πιστώσεις και άλλο 1 δισ. για την διαφήμισή της. Η προσπάθεια πετυχαίνει και το 1952 η ΔΕΘ συγκεντρώνει 773.000 επισκέπτες, κερδίζοντας τις εντυπώσεις σε σχέση με 28 άλλες ευρωπαϊκές πόλεις που διοργάνωναν αντίστοιχες εκθέσεις.
Οι εγκαταστάσεις ανακατασκευάζονται και επαναλειτουργούν και οι ετήσιες εκθέσεις προσελκύουν και πάλι πανελλαδικές και παγκόσμιες καινοτομίες, επιχειρήσεις μεγάλης εμβέλειας, διάσημες προσωπικότητες και διεθνείς καλλιτέχνες που ανδεικνύουν το life style της εποχής.
Την εν λόγω περίοδο η ΔΕΘ συστήνει στους επισκέπτες της τον πρώτο φραπέ, δημιούργημα του υπαλλήλου της Nestle, Δημ. Βακόνδιου, τον πρώτο λαχνό τύπου Ξυστό, το μικροσκόπιο, αλλά και την πρώτη προσπάθεια τηλεόρασης - στο αμερικανικό περίπτερο κατασκευάζεται κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης, με τους επισκέπτες να κοιτούν με απορία τον εαυτό τους στην οθόνη.
Λίγα χρόνια μετά η έκθεση ξαναφτάνει στο απόγειό της, υποδεχόμενη το 1966 1.634.540 επισκέπτες, 400 Έλληνες και 1.500 ξένους εκθέτες. Εκείνη την περίοδο μάλιστα (1960) κάνει και στροφή στον πολιτισμό, καθιερώνοντας κατά την διάρκειά της το Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου, μια ιδέα του Λίνου Πολίτη και του Παύλου Ζάννα. Στην πρώτη κριτική επιτροπή συμμετείχαν ο Στρατής Μυριβήλης, η Κατίνα Παξινού και ο Ιωάννης Βελλίδης ενώ έδωσαν το παρών η Βουγιουκλάκη η Καρέζη και άλλα τρανταχτά καλλιτεχνικά ονόματα της εποχής.
Τα ιστορικοπολιτικά γεγονότα βέβαια δεν σταματούν να αφήνουν το αποτύπωμά τους. Το 1953, η ΔΕΘ ασκεί κοινωνική πολιτική, διαθέτοντας τις εισπράξεις από την πρώτη μέρα της λειτουργίας της υπέρ της ενίσχυσης των σεισμόπληκτων σε Ζάκυνθο και Κεφαλονιά. Το 1955, με τον διωγμό των Ελλήνων από την Κωνσταντινούπολη, το περίπτερο της Τουρκίας στη ΔΕΘ κλείνει πριν από τη λήξη της έκθεσης. Το 1962, ο Αμερικανός αντιπρόεδρος Λίντον Τζόνσον, γίνεται ο πρώτος ξένος επίσημος, που επισκέπτεται τη ΔΕΘ, ανοίγοντας δρόμο για διακρατικές εμπορικές συμφωνίες. Το 1965 κανένας πολιτικός δεν εμφανίζεται για να εγκαινιάσει την έκθεση ενώ το 1967, λίγους μήνες μετά το πραξικόπημα και την εγκαθίδρυση της Χούντας στην επιτροπή διοργάνωσης του Φεστιβάλ Τραγουδιού συμμετέχει και εκπρόσωπος του Γ΄ Σώματος Στρατού. Ώσπου το 1974, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, απευθύνεται στο πλήθος λέγοντας «Εγκαινιάζω την πρώτην μεταπελευθερωτική περίοδον της Διεθνούς Εκθέσεως Θεσσαλονίκης».
Η επιχειρηματική στροφή της πρόσφατης ιστορίας της
Τα χρόνια που ακολουθούν βέβαια, η Έκθεση ξεκινά να λειτουργεί περισσότερο ως χώρος εμπορικών συναλλαγών και λιγότερο ως λαϊκό πανηγύρι, αποποιούμενη τις ατραξιόν και τις πολιτιστικές εκδηλώσεις. Από το 1970 έως το 1999 επεκτείνει τις εγκαταστάσεις της, φιλοξενεί όλο και πιο σημαντικά διεθνή γεγονότα ενώ ευθύς εξαρχής - το 1971 - επισφραγίζει την αίγλη της μέσω του επιβλητικού τοπόσημου της πόλης, του Πύργου του ΟΤΕ. Καθώς περνά ο καιρός εμπλουτίζεται με κλαδικές εκθέσεις, ακολουθεί μια εξωστρεφή διαδρομή, με την καθιέρωση του θεσμού της «τιμώμενης χώρας» και αποκτά Β2Β, Β2C και B2G (business to government) οργανωτικά χαρακτηριστικά.
Μέχρι και σήμερα αποτελεί σημείο συνάντησης εκπροσώπων των παραγωγικών οικονομιών όλων των ανεπτυγμένων χωρών του πλανήτη και φυσικά διατηρεί ένα έντονο πολιτικό στίγμα, αφού ο εκάστοτε ηγέτης επιλέγει να εκθέσει από το βήμα της την κυβερνητική του πολιτική η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την οικονομική ανάπτυξη της χώρας.
Κάπως έτσι στα βιβλία της ΔΕΘ εγγράφονται και μεγάλα κεφάλαια της εγχώριας πολιτικής ιστορίας. Πολλοί θα θυμούνται το 1991 τον πρωθυπουργό, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, να ανακοινώνει από το βήμα της ΔΕΘ, ότι έρχεται περίοδος λιτότητας για την Ελλάδα, ή το 2010, όταν η Ελλάδα μπαίνει στον χορό των μνημονίων, το παπούτσι που εκσφενδονίστηκε, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, από επισκέπτη στον τότε πρωθυπουργό Γιώργο Παπανδρέου κατά την επίσκεψή του στη ΔΕΘ. Ή ακόμα και την περίφημη φράση: «Θα σκίσω το μνημόνιο μόλις εκλεγώ» που ανέφερε ο Αλέξης Τσίπρας από το βήμα της ΔΕΘ το 2014.
