Ένας προϋπολογισμός που «καταρτίζεται για δεύτερο συνεχόμενο έτος υπό το καθεστώς αβεβαιότητας, που προκαλεί η παγκόσμια υγειονομική κρίση και οι τρέχουσες διεθνείς εξελίξεις στις τιμές», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στη δήλωση της ηγεσίας του ΥΠΟΙΚ, κατατέθηκε στη Βουλή, βάση της σχετικής συνταγματικής υποχρέωσης. Προβλέπει ανάπτυξη κατά 10,8% σωρευτικά την περίοδο 2021- 2022, αλλά με ταχύτερο ρυθμό φέτος και πιο βραδύ το 2022 λόγω της ταχύτερης επαναφοράς της οικονομίας, οριακά υψηλότερο έλλειμμα λόγω των μέτρων στήριξης αλλά και αναλυτική καταγραφή των κινδύνων που ελλοχεύουν.
Ουσιαστικά εκτιμάται πως η ανάκαμψη θα είναι ταχύτερη συνολικά στην διετία και αναλύονται οι εξωτερικοί κίνδυνοι για την εξέλιξη της πανδημίας, για «τυχόν πιο μόνιμο χαρακτήρα των τρεχουσών πληθωριστικών πιέσεων διεθνώς», για γεωπολιτικές εντάσεις και μεταναστευτικές ροές, λόγω φυσικών καταστροφών. Επίσης, οι ενδογενείς κίνδυνοι από τυχόν εμπόδια στην έγκαιρη υλοποίηση του σχεδίου ανάκαμψης ή από το ενδεχόμενο εμφάνισης υστερήσεων ή «μόνιμων ουλών» από την πανδημία στον παραγωγικό ιστό της οικονομίας και στην αγορά εργασίας, μετά τη λήξη των κυβερνητικών μέτρων οικονομικής ενίσχυσης.
Στη δήλωση των κ.κ. Χρήστου Σταϊκούρα και Θόδωρου Σκυλακάκη, που συνοδεύει το Προσχέδιο του Κρατικού Προϋπολογισμού του 2022, αναφέρεται πως «έχουν ήδη καταγραφεί τα πρώτα θετικά μακροοικονομικά αποτελέσματα, μετά τη σταδιακή υποχώρηση των άμεσων οικονομικών επιπτώσεων της πανδημικής κρίσης» και για αυτόν τον σκοπό, ο ρυθμός ανάπτυξης για το έτος 2021 αναθεωρείται σημαντικά προς τα άνω, από 3,6% που προβλεπόταν στο ΜΠΔΣ 2022-2025, σε 6,1%. «Αυτό σηματοδοτεί ότι, σε σχέση με την ύφεση ύψους 8,2% που παρατηρήθηκε το 2020, η οικονομία έχει ήδη καλύψει άνω των 2/3 του απολεσθέντος εγχώριου προϊόντος, εντός μάλιστα ενός έτους, που κατά το πρώτο εξάμηνο υπήρχαν ακόμη σε ισχύ σημαντικά περιοριστικά μέτρα στην άσκηση της οικονομικής δραστηριότητας».
Επιπλέον, η σωρευτική ανάπτυξη των ετών 2021-2022 αυξάνεται στο 10,8%, δηλαδή κατά 0,8% υψηλότερα σε σχέση με τις προβλέψεις στο ΜΠΔΣ 2022-2025, «σηματοδοτώντας ότι κατά το έτος 2022 όχι μόνο αναμένεται να αποκατασταθεί το επίπεδο του εγχώριου προϊόντος του 2019, αλλά αυτό να αυξηθεί περαιτέρω, κατά 1,7%». Χαρακτηριστικό και δομικό στοιχείο της οικονομικής ανάπτυξης που ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη, είναι η σημαντική μείωση του ποσοστού ανεργίας, από 16,8% τον Ιούλιο του 2020, σε 14,2% τον Ιούλιο του 2021.
«Το ανωτέρω αποτέλεσμα δεν οφείλεται, προφανώς, μόνο στην άρση των περιοριστικών μέτρων, αλλά σε μεγάλο βαθμό στην πρωτόγνωρη σε ύψος οικονομική ενίσχυση νοικοκυριών και επιχειρήσεων, που ξεπερνά τα 42 δισ. ευρώ σε ταμειακή βάση, και τα 30 δισ. ευρώ σε δημοσιονομική βάση, την περίοδο 2020-2022. Παράλληλα, τα ταμειακά διαθέσιμα παραμένουν σε ασφαλή επίπεδα. Η πληθώρα παρεμβάσεων, που περιλαμβάνει άνω των 70 κατηγοριών μέτρων, πολλά από τα οποία ανανεώνονταν και βελτιώνονταν σε μηναία βάση, κατάφερε να στηρίξει την οικονομική δραστηριότητα της χώρας, έτσι ώστε να είναι έτοιμη να κάνει το άλμα ανάπτυξης στη μετά-κορονοϊό εποχή. Επίσης, η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας ενισχύεται και η χώρα αναβαθμίζεται. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της υλοποίησης ενός συνεκτικού και ολοκληρωμένου σχεδίου μεταρρυθμίσεων, σε όλα τα πεδία της δημόσιας σφαίρας, παρά τους περιορισμούς της πανδημίας» επισημαίνεται. Στη δήλωση αναφέρεται πως «η νέα εποχή ισχυρής και βιώσιμης ανάπτυξης σηματοδοτεί τη στροφή προς ένα οικονομικό μοντέλο περισσότερο εξωστρεφές, ανταγωνιστικό και πράσινο, προς ένα κράτος πιο αποτελεσματικό, με λιγότερη γραφειοκρατία, ψηφιακά αναβαθμισμένο, με δραστικά μειωμένη παραοικονομία, με φορολογικό σύστημα φιλικό προς την ανάπτυξη και ένα ανθεκτικότερο κοινωνικό δίκτυο προστασίας. Η Ελλάδα, έχοντας διαθέσιμα νέα χρηματοδοτικά εργαλεία, με αιχμή το Ταμείο Ανάκαμψης και το ΕΣΠΑ 2021-2027, είναι έτοιμη για μια μετάβαση σε νέα εποχή, που συνδυάζει την οικονομική αποτελεσματικότητα με την κοινωνική συνοχή και δικαιοσύνη».
Δέσμη μέτρων
Στο κείμενο αναφέρεται πως από το τρίτο τρίμηνο του έτους η άρση των μέτρων στήριξης δημιουργεί διεθνώς μεταβατικούς κινδύνους για τη χρηματοδότηση της οικονομικής ανάκαμψης βραχυπρόθεσμα, κατά το μέτρο που η υλοποίηση της άρσης πραγματοποιηθεί άμεσα (cliff-effects). Για την αποφυγή πραγματοποίησης αυτών των κινδύνων, από την αρχή του 2021 η ελληνική κυβέρνηση έχει σχεδιάσει και ήδη υλοποιεί μια δέσμη νέων μέτρων, προκειμένου να διευκολυνθεί η μετάβαση των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών στη μετά-Covid εποχή, χωρίς έξοδο βιώσιμων επιχειρήσεων από την αγορά και χωρίς απώλεια θέσεων εργασίας.
Όσον αφορά τα μέτρα στήριξης σε κεντρικό ευρωπαϊκό επίπεδο, η παράταση της γενικής ρήτρας διαφυγής του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ) έως και το 2022 προνοεί για την αποφυγή τυχόν ανακοπής της πορείας οικονομικής ανάκαμψης από μια απότομη περιστολή της επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής στα κράτη-μέλη. Ταυτόχρονα, το τρέχον διάστημα εξετάζεται η αναθεώρηση των δημοσιονομικών κανόνων του ΣΣΑ, με το Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Συμβούλιο να προτρέπει για την ολοκλήρωση της διαδικασίας πριν την επανέναρξη ισχύος του Συμφώνου.
SOS για τις τιμές
Αναφέρεται πως πηγή δυνητικής επιβράδυνσης της ανάκαμψης στην ελληνική οικονομία από το τρίτο τρίμηνο του 2021 αποτελούν οι τρέχουσες διεθνείς εξελίξεις στις τιμές. Ειδικότερα, το τρέχον διάστημα ο ρυθμός πληθωρισμού διαμορφώνεται σε θετικό επίπεδο, αισθητά υψηλότερα από τον αρνητικό πληθωρισμό έως τον Μάιο 2021. Τον Αύγουστο 2021, ο ρυθμός πληθωρισμού βάσει του Εθνικού ΔΤΚ στην Ελλάδα έφτασε το 1,9%, σε σχέση με τον Αύγουστο 2020 (έναντι του ακόμα υψηλότερου 3,0% στην Ευρωζώνη), λόγω των παρατηρούμενων διεθνών ανατιμήσεων βασικών αγαθών, πρώτων υλών και κόστους μεταφοράς, αλλά και της εξασθένισης της καθοδικής πίεσης στις εγχώριες τιμές από τη μείωση του ΦΠΑ σε κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών, που είχε εφαρμοστεί τον Ιούνιο του 2020. Η εξέλιξη αυτή, σε συνδυασμό με τις αυξημένες διεθνείς τιμές του πετρελαίου, αναμένεται να συμπιέσει παροδικά το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών και τη δυναμική του όγκου εξαγωγών αγαθών προς το τέλος του έτους.
Ωστόσο, σημαντικοί παράγοντες συνηγορούν στη διατήρηση υψηλού αναπτυξιακού ρυθμού στην οικονομία στο δεύτερο εξάμηνο του έτους, της τάξης του 6% κατά μέσο όρο. Αυτοί συνοψίζονται στην εύρωστη πορεία του εξωτερικού τουρισμού την περίοδο Ιουλίου-Αυγούστου 2021 (με τάση διατήρησης τον Σεπτέμβριο), στην έναρξη υλοποίησης των έργων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και στην εδραίωση του κλίματος εμπιστοσύνης στην ελληνική οικονομία, στη βάση των μεταβατικών οικονομικών μέτρων της κυβέρνησης.
Η εκτίμηση της ετήσιας ανάκαμψης του όγκου ΑΕΠ στο σύνολο του 2021 αναθεωρείται σήμερα προς το ευνοϊκότερο έναντι του ΜΠΔΣ 2022-2025, διαμορφούμενη στο 6,1% έναντι του 2020. Σε ονομαστικούς όρους, ο ρυθμός οικονομικής ανάκαμψης του 2021 εκτιμάται υψηλότερα, σε 6,6%, καθώς ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ αναμένεται να κυμανθεί σε θετικό έδαφος στο δεύτερο εξάμηνο του έτους (+0,5% στο σύνολο του 2021). Το πραγματικό ΑΕΠ αναμένεται να αυξηθεί το 2022 κατά 4,5% έναντι του 2021, με κινητήριο μοχλό τον αμείωτο ρυθμό αύξησης της ιδιωτικής κατανάλωσης (2,9% σε ετήσια βάση), τη σημαντική ώθηση των επενδύσεων κατά 23,4% και την περαιτέρω ανάκαμψη των εξαγωγών υπηρεσιών κατά 21%, εν μέσω ανόδου του εξωτερικού τουρισμού.
Η επιτάχυνση του ρυθμού πραγματικών επενδύσεων το 2022 στηρίζεται στην υλοποίηση των έργων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, με άνω του 88% της συνολικής κατανομής επιχορηγήσεων και δανείων για το έτος να κατευθύνονται σε επενδύσεις, εκ των οποίων το 41,6% σε δημόσιες επενδύσεις με υψηλή πολλαπλασιαστική επίδραση.
Οι εξωτερικοί κίνδυνοι
Πέραν των προοπτικών ανάκαμψης, αναφέρεται πως αυξημένοι είναι και οι εξωτερικοί κίνδυνοι για την ελληνική οικονομία, δεδομένων των αβεβαιοτήτων που συναρτώνται, πρώτον, με την εξέλιξη της πανδημίας (εμφάνιση μεταλλάξεων και συνθηκών υψηλότερης μετάδοσης του ιού, διατήρηση εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού), δεύτερον, με τον τυχόν πιο μόνιμο χαρακτήρα των τρεχουσών πληθωριστικών πιέσεων διεθνώς (που θα ανάγκαζε σε πρόωρη σύσφιξη της επεκτατικής οικονομικής πολιτικής) και τρίτον, με τις γεωπολιτικές εντάσεις και μεταναστευτικές ροές στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.
Επιπρόσθετοι εξωγενείς κίνδυνοι για την ελληνική ανάκαμψη διαμορφώνονται δυνητικά από τον κλιματικό παράγοντα. Η όλο και συχνότερη επέλαση φυσικών καταστροφών επιδρά αρνητικά στην ελληνική οικονομία τόσο βραχυπρόθεσμα (όπως το οικονομικό και δημοσιονομικό κόστος των πυρκαγιών του Αυγούστου 2021), όσο και μακροπρόθεσμα, σε όρους διατηρησιμότητας των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης και δυνατοτήτων ανάπτυξης του τουριστικού προϊόντος. Αναγνωρίζοντας τη σπουδαιότητα του κινδύνου, τον Σεπτέμβριο του 2021 συστάθηκε αυτόνομο Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας με αποστολή τη διαχείριση φυσικών καταστροφών και κρίσεων και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Από το 2022 έως το 2025, ο σχετικός πολιτικός σχεδιασμός προσανατολίζεται στη διαμόρφωση ενός δικτύου πρόληψης και άμεσης αντίδρασης σε φυσικές καταστροφές, με κάλυψη μέρους της χρηματοδότησης από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και το ΕΣΠΑ.
Από την άλλη πλευρά, ενδογενείς κίνδυνοι για την ευόδωση των οικονομικών προοπτικών του 2022 είναι τα τυχόν εμπόδια στην έγκαιρη υλοποίηση του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, καθώς και το ενδεχόμενο εμφάνισης υστερήσεων ή «μόνιμων ουλών» από την πανδημία στον παραγωγικό ιστό της οικονομίας και στην αγορά εργασίας, μετά τη λήξη των κυβερνητικών μέτρων οικονομικής ενίσχυσης.
Το σύνολο των ως άνω (κυρίως εξωγενών) κινδύνων δημιουργεί ένα περιβάλλον έντονων επισφαλειών για τις μακροοικονομικές και τις δημοσιονομικές προβλέψεις, καθώς κάθε μεταβολή στις συγκεκριμένες εξωτερικές υποθέσεις έχει σημαντική επίδραση στο αποτέλεσμα της προβλεπτικής διαδικασίας.
Η δημοσιονομική κατάσταση
Σε δημοσιονομικό επίπεδο, παρά τους ευνοϊκούς όρους των ελληνικών εκδόσεων στις διεθνείς αγορές, η αυξημένη χρηματοδότηση της πραγματικής οικονομίας από τη γενική κυβέρνηση το 2021 συνέχισε να φέρει επιβάρυνση του δημόσιου χρέους και ελλείμματος, αναφέρεται. Ωστόσο, η επιδείνωση των δημοσιονομικών μεγεθών αναμένεται να περιοριστεί αισθητά το 2022, υπό τη στήριξη της αναπτυξιακής δυναμικής που ήδη καταγράφεται σε τριμηνιαία βάση. Στο σύνολο του 2021, το ονομαστικό έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης εκτιμάται στο 10,0% του ΑΕΠ κατά ESA από 9,7% το 2020, μειούμενο στη συνέχεια το 2022 στο 3,6%. Tο πρωτογενές έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης αναμένεται να διαμορφωθεί σε 7,4% του ΑΕΠ τo 2021 και σε 1,1% του ΑΕΠ το 2022, με την επαναφορά ακολούθως σε πρωτογενή πλεονάσματα από το 2023.
Η πρόβλεψη είναι μεγαλύτερη από το Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής (ΜΠΔΣ) 2022-2025, όπου το πρωτογενές αποτέλεσμα της Γενικής Κυβέρνησης, σε όρους Ενισχυμένης Εποπτείας για το έτος 2021, είχε εκτιμηθεί ότι θα διαμορφωθεί σε έλλειμμα ύψους 12.334 εκατ. ευρώ ή 7,2% του ΑΕΠ, ενώ με βάση τη μεθοδολογία ESA είχε εκτιμηθεί έλλειμμα ύψους 12.247 εκατ. ευρώ ή 7,1% του ΑΕΠ.
Τα καθαρά έσοδα του κρατικού προϋπολογισμού, σε δημοσιονομική βάση, μετά τη μείωση των επιστροφών φόρων, εκτιμάται ότι θα διαμορφωθούν στα 50.074 εκατ. ευρώ, παρουσιάζοντας μείωση κατά 415 εκατ. ευρώ ή 0,8%, έναντι του στόχου του ΜΠΔΣ 2022-2025.
Οι συνολικές δαπάνες του Κρατικού Προϋπολογισμού για το έτος 2021 σε δημοσιονομική βάση εκτιμάται ότι θα διαμορφωθούν στα 70.677 εκατ. ευρώ, αυξημένες κατά 607 εκατ. ευρώ, σε σχέση με τον στόχο του ΜΠΔΣ 2022-2025. Η αύξηση αυτή, όπως προκύπτει και από την ανάλυση των δαπανών κατά μείζονα κατηγορία, οφείλεται κατά κύριο λόγο στις υλοποιούμενες δράσεις για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας Covid-19.
Για το 2022 οι προβλέψεις βασίζονται στο σενάριο σταδιακής επιστροφής στην κανονικότητα. Τα κυριότερα από τα μέτρα αυτά που θα επιβαρύνουν και το έτος 2022, είναι η μείωση κατά τρεις ποσοστιαίες μονάδες των ασφαλιστικών εισφορών και η αναστολή καταβολής της ειδικής εισφοράς αλληλεγγύης για τους εργαζόμενους του ιδιωτικού τομέα, η επέκταση του προγράμματος για την επιδότηση νέων θέσεων εργασίας για άλλες 50.000 θέσεις και η επέκταση των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ στις μεταφορές, τον καφέ και μη αλκοολούχα ποτά και στα εισιτήρια κινηματογράφων, θεατρικών παραστάσεων και συναυλιών έως τον Ιούνιο του 2022.
Καταγράφεται επίσης αυξημένο έλλειμμα σε σχέση με το Μεσοπρόθεσμο 2022-2025 από 539 εκατ. ευρώ ή 0,3% του ΑΕΠ σε 1.656 εκατ. ευρώ ή 0,9% του ΑΕΠ. Οι συνολικές δαπάνες είναι αυξημένες κατά 1.341 εκατ. ευρώ σε σχέση με την αντίστοιχη πρόβλεψη λόγω των επιπλέον μέτρων ενίσχυσης των πολιτών και των επιχειρήσεων απέναντι στην πανδημία, αλλά και αυξημένων φυσικών παραλαβών εξοπλιστικών προγραμμάτων του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας.
Τα καθαρά έσοδα του κρατικού προϋπολογισμού, σε δημοσιονομική βάση, προβλέπεται να διαμορφωθούν στα 54.675 εκατ. ευρώ, μειωμένα κατά 147 εκατ. ευρώ ή 0,3% έναντι του στόχου του ΜΠΔΣ 2022-2025.
Η συνολική αξία των παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση της πανδημίας την περίοδο 2020-2022 ανέρχεται σε 42,7 δισ. ευρώ, εκ των οποίων 23,1 δισ. ευρώ αφορούν το έτος 2020, 16,7 δισ. ευρώ το έτος 2021 και 2,9 δισ. ευρώ το 2022. Το δημοσιονομικό κόστος των παρεμβάσεων ανέρχεται σε 30,1 δισ. ευρώ, εκ των οποίων 11,6 δισ. ευρώ αφορούν το έτος 2020, 15,6 δισ. ευρώ το έτος 2021 και 2,9 δισ. ευρώ το 2022.
Το δημοσιονομικό κόστος ύψους 18,5 δισ. ευρώ της περιόδου 2021-2022 αναλύεται σε:
- 5.573 εκατ. ευρώ μείωση των εσόδων της Γενικής Κυβέρνησης, εκ των οποίων 3.537 εκατ. ευρώ αφορούν το 2021 και 2.036 εκατ. ευρώ το 2022,
- 12.934 εκατ. ευρώ αύξηση δαπανών Γενικής Κυβέρνησης, εκ των οποίων 12.066 εκατ. ευρώ αφορούν το 2021 και 868 εκατ. ευρώ το 2022. Εκ του συνόλου των παρεμβάσεων δαπανών, παρεμβάσεις ύψους 3.407 εκατ. ευρώ χρηματοδοτούνται από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και παρεμβάσεις ύψους 9.527 εκατ. ευρώ από τον τακτικό προϋπολογισμό.
