Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει τη συντονισμένη ενεργοποίηση των Εθνικών Ρητρών Διαφυγής από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ μέχρι το τέλος Απριλίου, ώστε να προσφέρει επιπλέον ευελιξία στην αύξηση των αμυντικών δαπανών, αναφέρει η Λευκή Βίβλος για την ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας της Ευρώπης.
Ειδικά όπως σημειώνεται στη λευκή βίβλο:
«Η ευελιξία από την ενεργοποίηση των ρητρών διαφυγής των θα επιτρέψει την απόκλιση από τα συμφωνημένα όρια αύξησης δαπανών (σ.σ. μέσω των Μεσοπρόθεσμων Δημοσιονομικών – Διαρθρωτικών Σχεδίων), ίση με την αύξηση των αμυντικών δαπανών (τόσο των επενδύσεων όσο και των λειτουργικών εξόδων) από το 2021. Εξετάζεται μια περίοδος τεσσάρων ετών για την εφαρμογή της ρήτρας διαφυγής (που μπορεί να επεκταθεί).
Λόγω αυτής της ευελιξίας, τα κράτη μέλη θα μπορούν να κινητοποιήσουν επιπλέον αμυντικές δαπάνες έως και κατά 1,5% του ΑΕΠ. Σύμφωνα με τις προβολές των σταδιακά αυξανόμενων επενδύσεων, οι αμυντικές δαπάνες μπορούν να φτάσουν τα 800 δισ. ευρώ μέσα στην επόμενη τετραετία, συμπεριλαμβανομένων και των 150 δισ. από το χρηματοδοτικό πρόγραμμα SAFE, το οποίο είναι αυτόματα επιλέξιμο για τις εθνικές ρήτρες διαφυγής».
Το χρονοδιάγραμμα για τη ρήτρα διαφυγής
H Κομισιόν προτείνει πως η ευελιξία από τη ρήτρα διαφυγής για τις αμυντικές δαπάνες θα είναι διαθέσιμη για τέσσερα χρόνια ξεκινώντας από το 2025. Οι αυξήσεις στις αμυντικές δαπάνες θα υπολογίζεται σε σύγκριση με τα επίπεδα των αμυντικών δαπανών του 2021. Σημειώνει πως τα κράτη μέλη θα πρέπει να προετοιμαστούν για πιο υψηλές δαπάνες μετά από αυτή την τετραετή περίοδο, μέσω της αλλαγής της προτεραιοποίησης των δαπανών στους εθνικούς προϋπολογισμούς και αναφέρει πως το όριο αύξησης στο 1,5% στο ΑΕΠ θα διασφαλίσει την δημοσιονομική βιωσιμότητα.
Η αύξηση των δαπανών κατά 1,5% από τα επίπεδα του 2021 σε διάστημα τετραετίας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής και θα εκτιμηθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις αιτήσεις που θα υποβάλλουν τα κράτη μέλη της ΕΕ. Σημαντικό για τη χώρα μας είναι πως στη ρήτρα διαφυγής θα περιλαμβάνονται και οι λειτουργικές δαπάνες και όχι μόνο οι επενδύσεις για την αγορά εξοπλισμού.
Ευρωπαϊκά δάνεια 150 δισ. ευρώ
H Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει τη δημιουργία του μηχανισμού «Security and Action for Europe (SAFE)» που θα παρέχει δάνεια συνολικού ύψους 150 δισ. ευρώ με την υποστήριξη του προϋπολογισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης. «Το SAFE θα υποστηρίξει την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία μέσω κοινών προμηθειών από τουλάχιστον δύο χώρες, η μια εκ των οποίων θα πρέπει να είναι μέλος της ΕΕ που θα λαμβάνει υποστήριξη από τον μηχανισμό και η άλλη μπορεί να είναι μέλος του ΕΟΧ ή η Ουκρανία.
Τώρα σε ό,τι αφορά τις προμήθειες για τα αναλώσιμα προτείνεται πως οι προμήθειες θα πρέπει να γίνονται κατά 65% από τις χώρες της ΕΕ συμπεριλαμβανομένης της ΕΟΧ και της Ουκρανίας. Αντίστοιχες υποχρεώσεις υπάρχουν για τα πολύπλοκα σύστημα, αλλά θα πρέπει επίσης να διασφαλίζεται ότι οι ανάδοχοι ελέγχουν πλήρως τον σχεδιασμό του αμυντικού εξοπλισμού, για να μην υπάρχουν εξαρτήσεις από τρίτες χώρες.
Στο κείμενο γίνεται ειδική αναφορά στις συνεργασίες με τις χώρες που βρίσκονται σε ενταξιακή διαδικασία και συγκεκριμένα για την Τουρκία (που είναι βασικός εξαγωγέας οπλικών συστημάτων) σημειώνεται πως «είναι υποψήφια προς ένταξη στην ΕΕ και μακροχρόνιος εταίρος στον τομέα της κοινής άμυνας και ασφάλειας. Η ΕΕ θα συνεχίζει να εργάζεται για την ανάπτυξη αμοιβαία επωφελούς συνεργασίας σε όλους του τομείς κοινού ενδιαφέροντος στη βάση αντίστοιχη δέσμευσης από την τουρκική πλευρά για πρόοδο σε ένα πνεύμα συνεργασίας σε όλα τα θέματα που είναι σημαντικά για την ΕΕ, στο πλαίσιο των συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο του 2024».
O ρόλος της ΕΤΕπ
Το πρόγραμμα της Κομισιόν βασίζεται επίσης στον όμιλο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) για να διευρύνει το εύρος των δανείων του σε έργα άμυνας και ασφάλειας, διασφαλίζοντας παράλληλα τη χρηματοδοτική του ικανότητα. «Εκτός από την απελευθέρωση σημαντικής χρηματοδότησης, αυτό θα στείλει ένα θετικό μήνυμα στις αγορές», σημειώνεται σχετικά.
Η ανακοίνωση της Κομισιόν
Σήμερα, η Επιτροπή και η Ύπατη Εκπρόσωπος παρουσίασαν μια Λευκή Βίβλο για την ευρωπαϊκή άμυνα — Ετοιμότητα με ορίζοντα το 2030. Στο πλαίσιο του σχεδίου ReArm Europe / Readiness 2030, η Επιτροπή παρουσίασε και μια φιλόδοξη δέσμη μέτρων στον τομέα της άμυνας, η οποία παρέχει χρηματοδοτικά εργαλεία στα κράτη μέλη της ΕΕ για την τόνωση των επενδύσεων σε αμυντικές ικανότητες.
Ενώ το σχέδιο ReARM Europe / Readiness 2030 ενισχύει τις πανευρωπαϊκές αμυντικές ικανότητες με νέα χρηματοδοτικά μέσα, η λευκή βίβλος χαράσσει μια νέα προσέγγιση για την άμυνα και προσδιορίζει τις επενδυτικές ανάγκες.
Η πρόεδρος της Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, δήλωσε σχετικά: «Η εποχή των χαμηλών αμυντικών δαπανών είναι πια παρελθόν. Η αρχιτεκτονική ασφαλείας στην οποία στηριζόμασταν δεν μπορεί πλέον να θεωρείται δεδομένη. Η Ευρώπη είναι έτοιμη να αυξήσει τις αμυντικές δαπάνες. Πρέπει να επενδύσουμε στην άμυνα, να ενισχύσουμε τις ικανότητές μας και να υιοθετήσουμε μια προδραστική προσέγγιση όσον αφορά την ασφάλεια. Αναλαμβάνουμε αποφασιστική δράση, παρουσιάζοντας έναν χάρτη πορείας για την “Ετοιμότητα με ορίζοντα το 2030”, με αυξημένες αμυντικές δαπάνες και σημαντικές επενδύσεις στις ικανότητες της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας. Πρέπει να κάνουμε περισσότερες αγορές από την ευρωπαϊκή βιομηχανία. Γιατί έτσι θα ενισχύσουμε την ευρωπαϊκή τεχνολογική και βιομηχανική βάση στον τομέα της άμυνας. Έτσι θα τονώσουμε την καινοτομία. Κι έτσι θα δημιουργήσουμε μια πανευρωπαϊκή αγορά αμυντικού εξοπλισμού.»
Στόχος των μέτρων αυτών είναι να καλυφθεί η βραχυπρόθεσμη επείγουσα ανάγκη στήριξης της Ουκρανίας, αλλά και να αντιμετωπιστεί η πιεστική και μακροπρόθεσμη ανάγκη ενίσχυσης της ευρωπαϊκής ασφάλειας και άμυνας.
Λευκή Βίβλος για την ευρωπαϊκή άμυνα — Ετοιμότητα με ορίζοντα το 2030
Όπως ανακοίνωσε η πρόεδρος κ. φον ντερ Λάιεν στις πολιτικές κατευθύνσεις της, τα τελευταία χρόνια έχουν φέρει στην επιφάνεια τις χρόνιες ανεπαρκείς επενδύσεις και την έλλειψη αποδοτικών δαπανών στις στρατιωτικές ικανότητες της Ευρώπης. Για να δώσουν το πλαίσιο της νέας προσέγγισης και να προσδιορίσουν τις επενδυτικές ανάγκες της Ευρώπης, η Επιτροπή και η Ύπατη Εκπρόσωπος παρουσίασαν μια Λευκή Βίβλο για την ευρωπαϊκή άμυνα — Ετοιμότητα με ορίζοντα το 2030.
Στη Λευκή Βίβλο παρουσιάζονται λύσεις για την κάλυψη κρίσιμων ελλείψεων ικανοτήτων και τη δημιουργία ισχυρής βιομηχανικής βάσης στον τομέα της άμυνας. Προτείνονται τρόποι ώστε τα κράτη μέλη να επενδύουν μαζικά στην άμυνα, να προμηθεύονται αμυντικά συστήματα και να αναπτύσσουν την ετοιμότητα της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας μακροπρόθεσμα. Όλα αυτά είναι απαραίτητα για την ασφάλεια της Ευρώπης. Η Ευρώπη πρέπει να επενδύσει στην ασφάλεια και την άμυνα της ηπείρου, συνεχίζοντας παράλληλα να στηρίζει την Ουκρανία στην άμυνά της κατά της επίθεσης της Ρωσίας. Στη Λευκή Βίβλο περιγράφονται διάφοροι βασικοί άξονες δράσης για την αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων:
- Κάλυψη των ελλείψεων ικανοτήτων, με έμφαση στις κρίσιμες ικανότητες που προσδιορίζονται από τα κράτη μέλη.
- Στήριξη της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας μέσω της συγκέντρωσης της ζήτησης και της αύξησης των συνεργατικών δημόσιων συμβάσεων.
- Στήριξη της Ουκρανίας μέσω αυξημένης στρατιωτικής βοήθειας και βαθύτερης ολοκλήρωσης της ευρωπαϊκής και της ουκρανικής αμυντικής βιομηχανίας.
- Εμβάθυνση της πανευρωπαϊκής αγοράς στον τομέα της άμυνας, μεταξύ άλλων μέσω της απλούστευσης των κανονισμών.
- Επιτάχυνση του μετασχηματισμού της άμυνας μέσω ανατρεπτικών καινοτομιών, όπως η ΤΝ και η κβαντική τεχνολογία.
- Ενίσχυση της ευρωπαϊκής ετοιμότητας για τα χειρότερα πιθανά σενάρια, με τη βελτίωση της στρατιωτικής κινητικότητας, τη δημιουργία αποθεμάτων και την ενίσχυση των εξωτερικών συνόρων, ιδίως των χερσαίων συνόρων με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία.
- Ενίσχυση των εταιρικών σχέσεων με ομονοούσες χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο.
Σχέδιο ReArm Europe / Readiness 2030
Όπως ανακοίνωσε η πρόεδρος κ. φον ντερ Λάιεν, με το σχέδιο ReArm Europe / Readiness 2030 καθίσταται δυνατή η πραγματοποίηση δαπανών άνω των 800 δισ. ευρώ, οι οποίες διαρθρώνονται γύρω από τους ακόλουθους πυλώνες:
1. Αξιοποίηση της δημόσιας χρηματοδότησης για τον τομέα της άμυνας σε εθνικό επίπεδο
Η Επιτροπή κάλεσε τα κράτη μέλη να ενεργοποιήσουν την εθνική ρήτρα διαφυγής του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, η οποία θα τους παράσχει πρόσθετο δημοσιονομικό περιθώριο για την αύξηση των αμυντικών δαπανών τους, εντός των ορίων των δημοσιονομικών κανόνων της ΕΕ.
Για να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών, η απόκλιση θα περιορίζεται στα εξής:
- αύξηση μόνο των αμυντικών δαπανών, με αφετηρία τη στατιστική κατηγορία «άμυνα» στην ταξινόμηση των κρατικών λειτουργιών (COFOG)·
- έως 1,5 % του ΑΕΠ κατά μέγιστο για κάθε έτος ενεργοποίησης της εθνικής ρήτρας διαφυγής·
- για περίοδο τεσσάρων ετών.
2. Ένα νέο ειδικό μέσο δράσης για την ασφάλεια στην Ευρώπη — SAFE:
Στο πλαίσιο των τρεχουσών εξαιρετικών περιστάσεων, η Επιτροπή θα συγκεντρώσει έως και 150 δισ. ευρώ στις κεφαλαιαγορές, χρησιμοποιώντας την καθιερωμένη ενοποιημένη προσέγγιση χρηματοδότησής της, για να βοηθήσει τα κράτη μέλη της ΕΕ να αυξήσουν γρήγορα και σε σημαντικό βαθμό τις επενδύσεις τους στις αμυντικές ικανότητες της Ευρώπης. Τα κεφάλαια αυτά θα εκταμιεύονται στα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη κατόπιν αιτήματος, βάσει των εθνικών σχεδίων.
Οι εκταμιεύσεις θα λάβουν τη μορφή ανταγωνιστικών και ελκυστικά δομημένων μακροπρόθεσμων δανείων, τα οποία θα εξοφληθούν από τα δικαιούχα κράτη μέλη. Τα δάνεια θα στηρίζονται στο περιθώριο του προϋπολογισμού της ΕΕ. Το SAFE θα δώσει στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να αυξήσουν αμέσως και μαζικά τις επενδύσεις τους στον τομέα της άμυνας μέσω κοινών προμηθειών από την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία, εστιάζοντας σε ικανότητες πρώτης προτεραιότητας. Αυτό θα συμβάλει στη διασφάλιση της διαλειτουργικότητας, της προβλεψιμότητας και στη μείωση του κόστους για μια ισχυρή ευρωπαϊκή βιομηχανική βάση στον τομέα της άμυνας. Η Ουκρανία και οι χώρες ΕΖΕΣ/ΕΟΧ θα μπορούν να συμμετέχουν σε κοινές προμήθειες και θα είναι δυνατή η αγορά ειδών από τις βιομηχανίες τους.
Το SAFE θα επιτρέψει επίσης στις προσχωρούσες χώρες, τις υποψήφιες χώρες, τα δυνάμει υποψήφια μέλη και τις χώρες που έχουν υπογράψει εταιρικές σχέσεις στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας με την ΕΕ να συμμετέχουν σε κοινές προμήθειες και να συμβάλουν στη συνολική ζήτηση. Οι χώρες αυτές μπορούν επίσης να διαπραγματεύονται ειδικές, αμοιβαία επωφελείς συμφωνίες σχετικά με τη συμμετοχή των αντίστοιχων βιομηχανιών τους στις εν λόγω προμήθειες.
3. Αξιοποίηση του Ομίλου ΕΤΕπ και κινητοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων μέσω της επιτάχυνσης της Ένωσης Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων
Το σχέδιο ReARM Europe / Readiness 2030 βασίζεται επίσης στον Όμιλο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, ο οποίος θα διευρύνει το πεδίο των δανείων που χορηγεί ώστε να καλύπτει και έργα άμυνας και ασφάλειας, διαφυλάσσοντας παράλληλα τη χρηματοδοτική του ικανότητα. Η διεύρυνση αυτή, πέραν της αποδέσμευσης σημαντικής χρηματοδότησης, θα στείλει και θετικό μήνυμα στις αγορές.
Τέλος, οι δημόσιες επενδύσεις από μόνες τους δεν θα επαρκούν για την κάλυψη των επενδυτικών αναγκών της αμυντικής βιομηχανίας, είτε πρόκειται για νεοφυείς εταιρείες είτε για μεγάλες και εδραιωμένες επιχειρήσεις. Για αυτούς τους λόγους, η στρατηγική για την Ένωση Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων που εγκρίθηκε σήμερα από την Επιτροπή θα διευκολύνει την κινητοποίηση ιδιωτικών αποταμιεύσεων σε πιο αποτελεσματικές κεφαλαιαγορές και τη διοχέτευση των επενδύσεων σε κρίσιμους τομείς της οικονομίας, όπως η άμυνα, για τα άτομα που επιθυμούν να επενδύσουν στους τομείς αυτούς.
