Μπορεί να είναι αποτελεσματική μια μείωση του ΦΠΑ στον περιορισμό του πληθωρισμού, αλλά τούτο εξαρτάται κυρίως από τα διαρθρωτικά και θεσμικά χαρακτηριστικά κάθε οικονομίας. Για τα ελληνικά δεδομένα αυτό σημαίνει πως όπως λειτουργεί η αγορά σήμερα δεν θα μεταφερθεί το όφελος, αλλά όπως επισημαίνουν οι οικονομολόγοι Γεώργιος Παλαιοδήμος και Δημήτρης Παπαγεωργίου, που εκπόνησαν σχετική μελέτη της Τραπέζης της Ελλάδος, η οποία δημοσιεύεται στο τελευταίο τεύχος του Οικονομικού Δελτίου αν το μέτρο συνοδευτεί με διαρθρωτικά μέτρα η αποκλιμάκωση του πληθωρισμού θα είναι σημαντική και διατηρήσιμη.
Όπως αναφέρεται στην μελέτη, η πρόταση για προσωρινή και στενευμένη μείωση του συντελεστή Φόρου Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ) σε ορισμένες κατηγορίες βασικών αγαθών, όπως τρόφιμα και ενέργεια, επανήλθε στο προσκήνιο τα τελευταία χρόνια ως μέτρο πολιτικής έναντι του κύματος πληθωριστικών πιέσεων και υιοθετήθηκε από αρκετές χώρες της ευρωζώνης. Οι πιέσεις αυτές απορρέουν κυρίως από την αύξηση του κόστους της ενέργειας και των πρώτων υλών, καθώς και από διαταράξεις στην εφοδιαστική αλυσίδα, κυρίως λόγω του πολέμου στην Ουκρανία.
Ο ανταγωνισμός προϋπόθεση για μείωση τιμών
Για να περάσει στον καταναλωτή μέσω μείωσης τιμών μία μείωση του ΦΠΑ εξαρτάται κυρίως από τα διαρθρωτικά και θεσμικά χαρακτηριστικά των οικονομιών, όπως είναι για παράδειγμα ο βαθμός ανταγωνισμού στις αγορές προϊόντος και εργασίας, καθώς και τις στρατηγικές τιμολόγησης των επιχειρήσεων.
«Η αξιοποίηση του ΦΠΑ ως αποτελεσματικού μέσου αποπληθωριστικής παρέμβασης προϋποθέτει την ένταξή του σε ένα ευρύτερο πλαίσιο οικονομικής πολιτικής, το οποίο περιλαμβάνει συμπληρωματικές διαρθρωτικές παρεμβάσεις. Οι παρεμβάσεις αυτές θα πρέπει να στοχεύουν στην ενίσχυση του ανταγωνισμού στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών και στη μείωση των στρεβλώσεων στην οικονομία, προκειμένου να ενισχυθεί η μετακύλιση των μέτρων φορολογικής πολιτικής στις τιμές καταναλωτή» αναφέρεται
Η ελληνική δομή αγοράς δεν «περνά» την μείωση τιμών
Γενικά διαπιστώνεται σημαντική και διατηρήσιμη αποκλιμάκωση του πληθωρισμού όταν η μείωση του ΦΠΑ συνοδεύεται από διαρθρωτικά μέτρα που ενισχύουν τον ανταγωνισμό στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών. Ωστόσο με βάση όσα σήμερα ισχύουν στην ελληνική αγορά τα αποτελέσματα της μελέτης δείχνουν ότι η αποτελεσματικότητα μιας μεμονωμένης μείωσης του ΦΠΑ ως μέτρου περιορισμού του πληθωρισμού στην οικονομία είναι περιορισμένη βραχυπρόθεσμα, καθώς η μετακύλισή της στις τελικές τιμές καταναλωτή είναι μόνο μερική.
Η μελέτη εξετάζει τις επιδράσεις μιας προσωρινής μείωσης του ΦΠΑ στον πληθωρισμό στην Ελλάδα, τόσο από θεωρητική όσο και από εμπειρική σκοπιά με 2 οικονομικά μοντέλα που λαμβάνουν υπόψη το ρόλο των διαρθρωτικών και θεσμικών χαρακτηριστικών, όπως ο βαθμός ανταγωνισμού στην αγορά προϊόντος και οι δυσκαμψίες στις τιμές και τους μισθούς, στη διαμόρφωση των διαύλων μετάδοσης της εν λόγω φορολογικής παρέμβασης στην οικονομική δραστηριότητα.
Μόνο μόνιμες μειώσεις ΦΠΑ
Παράλληλα, τα αποτελέσματα της ανάλυσης υποδηλώνουν ότι η επίδραση της μείωσης του ΦΠΑ στις τιμές εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη διάρκεια της εφαρμογής του μέτρου. Οι μόνιμες μειώσεις ΦΠΑ είναι πιο αποτελεσματικές από τις προσωρινές, καθώς ενισχύουν την αξιοπιστία της οικονομικής πολιτικής και επηρεάζουν θετικά τις προσδοκίες των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Εκτιμάται ότι μια μόνιμη μείωση του ΦΠΑ σχεδόν διπλασιάζει τη μετακύλιση στις τιμές σε σύγκριση με μία προσωρινή μείωση.
Αντιθέτως, σε οικονομίες με υψηλό βαθμό δυσκαμψιών στις τιμές και τους μισθούς ή με περιορισμένη χρήση εγχώριων εισροών στην παραγωγική διαδικασία, η αποτελεσματικότητα της μείωσης του ΦΠΑ στον περιορισμό των πληθωριστικών πιέσεων είναι ασθενέστερη. Το γενικό συμπέρασμα της μελέτης είναι ότι η μείωση του ΦΠΑ, από μόνη της, δεν επαρκεί ως εργαλείο για την αποκλιμάκωση των πληθωριστικών πιέσεων στην ελληνική οικονομία, καθώς η αποτελεσματικότητά της εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το ευρύτερο θεσμικό και διαρθρωτικό περιβάλλον.
