«Καμπανάκι» έχει χτυπήσει σε πολιτικούς κύκλους στο Βερολίνο σε σχέση με το ενδεχόμενο το ακροδεξιό κόμμα AfD –το οποίο εμφανίζεται δεύτερο στις εθνικές δημοσκοπήσεις με 22% παρά τις αντιφασιστικές μαζικές κινητοποιήσεις – να διεισδύσει στο γερμανικό δικαστικό σώμα, σε ομοσπονδιακό και τοπικό επίπεδο το το επόμενο διάστημα.
Αυτό εφόσον και ανάλογα με το βαθμό που επαληθευθούν οι δημοσκοπικές προβλέψεις για τις εκλογικές «επιδόσεις» του εν λόγω κόμματος.
Οι πρώτοι σταθμοί προς αυτήν την πορεία είναι οι τοπικές εκλογές σε τρία ανατολικά γερμανικά κρατίδια (πχ Θουριγγία) τον Ιούνιο και Σεπτέμβριο του 2024 και, έπειτα, το φθινόπωρο του 2025 οι ομοσπονδιακές εκλογές.
Όσο πιο ισχυρό γίνεται το AfD, τόσο μεγαλύτερη είναι η ανησυχία ότι θα μπορούσε να οικειοποιηθεί κρατικούς θεσμούς για τους δικούς του σκοπούς - για παράδειγμα, εκλέγοντας δικαστές. Δικηγόροι και πολιτικοί αναζητούν τρόπους για να διασφαλίσουν το κράτος δικαίου από αυτό.
Η περίπτωση της Θουριγγίας δείχνει πώς το AfD θα μπορούσε να ασκήσει επιρροή.
Ένα από τα πρώτα του μέτρα ως τοπικός πρωθυπουργός «θα είναι η αναδιοργάνωση του Γραφείου Προστασίας του Συντάγματος της Θουριγγίας. Δεν θα κατασκοπεύει πλέον τις απόψεις των ανθρώπων», δήλωσε ο Μπγερν Χέκε (Björn Höcke) ο οποίος επελέγη ως επικεφαλής υποψήφιος του Afd ενόψει των εκλογών του κρατιδίου την 1η Σεπτεμβρίου.
Η ανακοίνωση αυτή δεν είναι εξωπραγματική. Ακόμη και αν το AfD, το οποίο συγκεντρώνει ποσοστό έως και 36%, σχηματίσει «μόνο» κυβέρνηση μειοψηφίας στο κρατίδιο, θα μπορούσε να παύσει από τα καθήκοντά του τον σημερινό επικεφαλής της κρατικής υπηρεσίας προστασίας του Συντάγματος, Στέφαν Κράμερ. Είναι πολιτικός δημόσιος υπάλληλος και η κυβέρνηση του κρατιδίου μπορεί να τον «θέσει προσωρινά σε αργία χωρίς αιτιολογία», όπως ορίζει ο νόμος για την δημόσια διοίκηση.
Αυτό σημαίνει ότι, ακόμη και με περιορισμένη δύναμη, το AfD μπορεί να μετασχηματίσει έναν κρατικό θεσμό κατά τρόπο που να μην γίνεται πλέον αντικείμενο κατηγορίας ως αποδεδειγμένα ακροδεξιό εξτρεμιστικό κόμμα σύμφωνα με άλλες κρατικές υπηρεσίες για την προστασία του Συντάγματος.
Του λόγου το αληθές, ο Χέκε περιέγραψε το σχέδιό του τον Νοέμβριο ως «εκδημοκρατισμό» του Γραφείου Προστασίας του Συντάγματος.
Με τον τρόπο αυτό, υιοθέτησε ένα μοτίβο που καθιερώθηκε από δεξιά αυταρχικά κόμματα στο εξωτερικό: στην Ουγγαρία, την Πολωνία ή το Ισραήλ, δεν δηλώνουν ότι θέλουν να εγκαθιδρύσουν δικτατορία, αλλά αντίθετα παρουσιάζουν τα σχέδιά τους για την αναδιοργάνωση των αρχών και του δικαστικού συστήματος ως διορθώσεις σε δήθεν αντιδημοκρατικές συνθήκες.
Κάτι παρόμοιο γίνεται πλέον νοητό και στη Γερμανία.
Η ομοσπονδιακή και η πολιτειακή κυβέρνηση συζητούν επομένως πώς μπορεί να διασφαλιστεί το κράτος δικαίου.
Σύμφωνα με πληροφορίες της Welt am Sonntag, ο ομοσπονδιακός υπουργός Δικαιοσύνης, Mάρκο Μπούσμαν (Marco Buschmann - FDP) τηλεφώνησε στις 12 Δεκεμβρίου 2023 στην Ντόρις Κένιχ (Doris König), αντιπρόεδρο του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου, την ενημέρωσε για τις «πρώτες σκέψεις σχετικά με την ανθεκτικότητα του κράτους δικαίου» και της ζήτησε την εκτίμησή της.
Παρά τις ερωτήσεις, το δικαστήριο και το υπουργείο δεν απάντησαν με σαφήνεια αν επρόκειτο για το AfD και συγκεκριμένες συνταγματικές τροποποιήσεις.
Σύμφωνα με το υπουργείο, «το δικαίωμα απαγόρευσης ενός κόμματος (ή ακόμη και η δυνατότητα απαγόρευσης ενός συγκεκριμένου κόμματος)» δεν αποτελούσε θέμα.
Πώς το AfD θα μπορούσε να μπλοκάρει τις μελλοντικές δικαστικές εκλογές
Φυσικά, οι συζητήσεις στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση, όπου το AfD απέχει πολύ από το να είναι η ισχυρότερη δύναμη με σημερινά δημοσκοπικά ποσοστά γύρω στο 23%, έχουν καθαρά προληπτικό χαρακτήρα.
Για παράδειγμα, η συνταγματική δικαιοδοσία, ο κύριος στόχος των δεξιών αυταρχικών πολιτικών στο εξωτερικό, παραμένει απρόσιτη για το AfD στο βαθμό που οι δικαστές στην Καρλσρούη πρέπει επί του παρόντος να εκλέγονται με πλειοψηφία 2/3.
Ωστόσο, αυτός ακριβώς είναι ο λόγος για τον οποίο το AfD θα μπορούσε να μπλοκάρει τον διορισμό νέων δικαστών, εάν κερδίσει πάνω από το 1/3 των εδρών στην επόμενη Bundestag.
Ο πολιτικός επιστήμονας Bέρνερ Ρόιτερ (Werner Reutter) χαρακτηρίζει την πλειοψηφία των 2/3 ως «δίκοπο μαχαίρι» και «σημαντικές δυνατότητες εκβιασμού».
Είναι πιθανό το AfD να προκαλέσει κρίση εμποδίζοντας την εκλογή δικαστών, οδηγώντας σε συζητήσεις σχετικά με την ανάγκη τροποποίησης του νόμου για το Συνταγματικό Δικαστήριο.
Αυτός μπορεί να αλλάξει με απλή πλειοψηφία. Και έτσι, μόλις το AfD αποκτήσει απλή πλειοψηφία μόνο του ή μέσω συνεργασίας με άλλες κοινοβουλευτικές ομάδες, τα εμπόδια για μια αλλαγή στην Καρλσρούη θα είναι ήδη χαμηλότερα.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το SPD θέλει να αυξήσει τα εμπόδια για την τροποποίηση αυτού του νόμου πριν το AfD πλησιάσει την πλειοψηφία.
Μέχρι στιγμής, μπορεί να τροποποιηθεί με απλή πλειοψηφία. «Θα πρέπει να γίνει με πλειοψηφία δύο τρίτων», δήλωσε ο Γιοχάνες Φέχνερ (Johannes Fechner), κοινοβουλευτικός γραμματέας της κοινοβουλευτικής ομάδας του SPD στην Bundestag, στην Welt am Sonntag.
Η Πολωνία είχε δείξει «πόσο γρήγορα μπορεί να παραλύσει ένα συνταγματικό δικαστήριο, εάν οι απλές πλειοψηφίες μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο λειτουργίας του δικαστηρίου».
Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει απαιτήσεις για την επεξεργασία των αιτήσεων με βάση την ημερομηνία παραλαβής ή την λεπτομερή αιτιολόγηση όλων των αποφάσεων.
«Αυτό μπορεί να οδηγήσει στο να μην μπορεί πλέον το Συνταγματικό Δικαστήριο να καταργεί αντισυνταγματικούς νόμους».
Ο Στέφαν Τόμαε (Stephan Thomae), κοινοβουλευτικός γραμματέας της κοινοβουλευτικής ομάδας του FDP, έχει την ίδια άποψη: «Βασικές δομές του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου θα πρέπει να κατοχυρωθούν στον Βασικό Νόμο».
Ο Thomae θέλει να διασφαλίσει με αυτόν τον τρόπο «τη διαίρεση του δικαστηρίου σε δύο συγκλήτους, την καθιέρωση της δωδεκαετούς θητείας των δικαστών και την πρόβλεψη ότι το δικαστήριο μπορεί να αποφασίζει το ίδιο για την κατανομή των αρμοδιοτήτων και τις μεθόδους εργασίας του».
Χωρίς την κατοχύρωση αυτών των κανόνων στο Σύνταγμα, «θα υπήρχε θεωρητικά η δυνατότητα να συσταθεί μια τρίτη σύγκλητος και να αλλάξει η κατανομή των αρμοδιοτήτων κατά τρόπο ώστε ορισμένες αποφάσεις να πρέπει να λαμβάνονται σε αυτή την τρίτη σύγκλητο» - η σύνθεση της οποίας θα μπορούσε τότε να επηρεαστεί από μια περαιτέρω ενίσχυση της AfD. «Αυτό θα μπορούσε εκ των πραγμάτων να σημαίνει», λέει ο Thomae, «ότι το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο, ως ένας από τους σημαντικότερους ελεγκτές της εξουσίας και θεματοφύλακες του Συντάγματος, θα παραλύσει».
Πιθανή κρατική κρίση στη Θουριγγία
Τα σενάρια στα ανατολικά γερμανικά κρατίδια είναι πολύ λιγότερο θεωρητικά.
Στη Θουριγγία, για παράδειγμα, το AfD είναι πιθανό να γίνει το ισχυρότερο κόμμα και να διεκδικήσει το αξίωμα του προέδρου του κρατιδιακού κοινοβουλίου.
Αν και οι υπόλοιπες κοινοβουλευτικές ομάδες μπορούν να αρνηθούν να ψηφίσουν, δεν είναι σαφές από τον εσωτερικό κανονισμό αν θα είχαν οι ίδιες το δικαίωμα να ορίσουν υποψηφίους σε περίπτωση αποτυχίας όλων των υποψηφίων του AfD.
Σε αντίθετη περίπτωση, το κρατικό κοινοβούλιο δεν θα έχει πρόεδρο και δεν θα μπορεί να συγκροτηθεί σε σώμα. Θα επακολουθούσε κρατική κρίση.
Ωστόσο, εάν ένα μέλος του AfD γίνει πρόεδρος, μπορεί να προσκαλέσει ακροδεξιούς εξτρεμιστές σε εκδηλώσεις στο κρατικό κοινοβούλιο και να αναδιοργανώσει την επιστημονική υπηρεσία του κοινοβουλίου.
Επιπλέον, ο πρόεδρος του κρατικού κοινοβουλίου δίνει συνήθως ομιλίες στους χώρους μνήμης της Θουριγγίας, στα πρώην ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης Buchenwald και Mittelbau-Dora.
Ωστόσο, στους κορυφαίους πολιτικούς του AfD απαγορεύεται η είσοδος στους χώρους αυτούς, εν μέρει επειδή ο Χέκε ζήτησε «στροφή 180 μοιρών στην πολιτική μνήμης» το 2017.
Εάν το ίδρυμα μνήμης, το οποίο χρηματοδοτείται από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση και την κυβέρνηση των κρατιδίων, διατηρήσει την απαγόρευση για έναν πρόεδρο του κρατιδιακού κοινοβουλίου από το AfD, το κόμμα μπορεί να χρησιμοποιήσει τη σκανδαλολογία για να δημιουργήσει πίεση για τη «στροφή της πολιτικής μνήμης» του Χέκε.
Ο πρόεδρος του κοινοβουλίου του κρατιδίου μπορεί να αποκτήσει πραγματική εξουσία αμέσως στην αρχή της νομοθετικής περιόδου. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν είναι σαφές από το σύνταγμα του κρατιδίου τι σημαίνει η απαίτηση της σχετικής πλειοψηφίας στον τρίτο γύρο ψηφοφορίας κατά την εκλογή του προέδρου του υπουργείου.
Θα μπορούσε να εκλεγεί ένας υποψήφιος του Χέκε ακόμη και αν λάμβανε περισσότερες αρνητικές ψήφους από ό,τι θετικές ψήφους;
Αυτό θα το αποφάσιζε ο πρόεδρος του κοινοβουλίου του κρατιδίου, και αν ανήκε στο AfD, θα μπορούσε να καταστήσει τον Χόκε πρωθυπουργό σε αυτή την περίπτωση μέχρι να αποφασίσει το Συνταγματικό Δικαστήριο της Θουριγγίας.
Μια κυβέρνηση μειοψηφίας του AfD θα είχε τότε πρόσβαση στα σχολικά προγράμματα σπουδών, στα προγράμματα για την προώθηση της δημοκρατίας - τα οποία ο Χέκε ορίζει με τον δικό του τρόπο - και στις επιδοτήσεις στον πολιτιστικό τομέα.
Το AfD περιέγραψε τι έχει στο μυαλό του στο μανιφέστο του για τις εκλογές του 2019 για το κρατίδιο (δεν έχει ακόμη τρέχον μανιφέστο).
Τότε, το κόμμα επέκρινε έναν «φορμαλισμό κενών, ανούσιων εικόνων και αντικειμένων τέχνης» και προπαγάνδιζε την τέχνη ως «έκφραση των πολιτιστικών αξιών στην ικανότητα να σκέφτεσαι και να αναγνωρίζεις ζωντανά».
Μια κυβέρνηση του AfD μπορεί να καταστήσει αυτή την απόρριψη του «φορμαλισμού», αυτόν τον συνδυασμό εθνικιστικών ιδεών και σοσιαλιστικού ρεαλισμού αλά τέως Γερμανική Λαϊκή Δημοκρατία, προϋπόθεση για κρατική χρηματοδότηση, ακόμη και χωρίς κοινοβουλευτική πλειοψηφία, τονίζει η Welt.
