Όταν, πριν από 4 δεκαετίες, νεαρός φοιτητής υπερασπιζόμουν στα φοιτητικά αμφιθέατρα της μεταπολίτευσης την ένταξη της Ελλάδας στην τότε ΕΟΚ, δεν θα μπορούσα να φανταστώ ότι, 43 χρόνια μετά, θα ήταν θέμα διαλόγου στην ευρωπαϊκή Ελλάδα η επιστροφή στη δραχμή και η έξοδος από την ευρωζώνη.
Δυστυχώς, το θέμα της επιστροφής στη δραχμή συζητείται ξανά και για το λόγο αυτό το βιβλίο του καθηγητή Πάνου Καζάκου «Η Δραχμή Δεν (θα) Είναι Λύση - Οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις της εξόδου της Ελλάδας από την Ευρωζώνη (Grexit)» (Εκδόσεις Επίκεντρο) είναι μια εξαιρετική συνεισφορά στο δημόσιο διάλογο.
Ο Πάνος Καζάκος ανατέμνει το ενδεχόμενο μετάβασης της χώρας στη δραχμή, δηλαδή το Grexit, και επισημαίνει τους κινδύνους από ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Κινδύνους, τους οποίους συμπυκνώνει στην ακόλουθη διαπίστωση: «Μια νέα απότομη πτώση των εισοδημάτων μετά την έξοδο από την Ευρωζώνη και αύξηση της ανεργίας και της αβεβαιότητας θα οδηγούσε σε ένα νέο κύμα απεργιών, σκληρών διεκδικήσεων, αντιθεσμικών πρακτικών, ενδεχομένως σε έναν φαύλο κύκλο βίας και αντίμετρων της εξουσίας και, εν τέλει σε πολιτική αστάθεια. Θα ενισχυθούν ο πολιτικός εξτρεμισμός και ο βοναπαρτικός λαϊκισμός. Το πολιτικό σύστημα τουλάχιστον για ένα διάστημα θα αδυνατεί να διαχειρισθεί την κρίση με τις συνήθεις δημοκρατικές διαδικασίες».
Δεν θα αναφερθώ στα οικονομικά επιχειρήματα, τα οποία αναπτύσσει εξαντλητικά ο συγγραφέας. Θα επισημάνω μόνο μια ενδεικτική παράγραφο: «Σύμφωνα με έκθεση του ΔΝΤ, το 2009, χωρίς δραστικές διορθώσεις της δημοσιονομικής και οικονομικής πολιτικής, το δημόσιο χρέος θα εκτινασσόταν στα απίστευτα 800 δις ευρώ έως το 2060... Ακόμα και με κούρεμα του δημόσιου χρέους η δημοσιονομική διαχείριση θα έπρεπε να συμμαζευθεί. Επομένως η περιβόητη «λιτότητα» (και οι μεταρρυθμίσεις των μνημονίων) ήταν σε μεγάλο βαθμό μονόδρομος».
Ο πολιτικός κίνδυνος
Θα επικεντρωθώ σε μια διαπίστωση του συγγραφέα, που διατρέχει όλο το πνεύμα του βιβλίου: «Δεν πρέπει να υποτιμάται ο πολιτικός κίνδυνος, δηλαδή το πρόγραμμα να μη βγει πολιτικά», γράφει κάπου, και επαναλαμβάνει συχνά, επισημαίνοντας ότι «ο κίνδυνος μιας νέας αποτυχίας δεν έχει εξαλειφθεί».
Ο Καζάκος τεκμηριώνει την άποψή του γράφοντας ότι «το ενδεχόμενο το πρόγραμμα ‘να μη βγει πολιτικά’ δεν έχει εξαλειφθεί. Έως τις αρχές του 2016, οι υπάρχουσες δομές σε πολιτική και κοινωνία φάνηκε να επιβάλλουν τη δική τους λογική ακολουθώντας την ιστορική τους τροχιά! Η ηγεσία εξέπεμπε αμφίσημα μηνύματα στην κοινωνία, καθώς προσπαθούσε να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ της πολιτικής προσαρμογής που είχε υπογράψει και των αντίθετων προσδοκιών που είχε καλλιεργήσει, οι οργανώσεις συμφερόντων αντιδρούσαν σε κάθε μέτρο της κυβέρνησης με απεργίες και πορείες, πολλοί αξιωματούχοι της κυβέρνησης προσπαθούσαν να αποτρέψουν ή αναβάλλουν την εφαρμογή διαφόρων αποφάσεων αναδεικνύοντας προβλήματα συμπαιγνίας με ιδιαίτερα συμφέροντα, ιδεολογικών εμμονών και κατακερματισμού του συστήματος διακυβέρνησης».
Σε αντιδιαστολή, ο συγγραφέας αναφέρει ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να πάνε καλύτερα με λιγότερη αστάθεια και αυτό «φάνηκε τη σύντομη υποπερίοδο του Φθινόπωρου 2012-Άνοιξης 2014 (κυβέρνηση Α. Σαμαρά και Ε. Βενιζέλου) όταν μειώθηκαν τα ελλείμματα και έγιναν μερικές μεταρρυθμίσεις. Η οικονομία άρχισε το 2014 να ανακάμπτει, ενώ οι προοπτικές της για το 2015 ήταν ακόμα καλύτερες. Αυτό οφειλόταν στους παράγοντες σταθερότητα και εμπιστοσύνη που πήγαιναν να ενισχυθούν. Όμως, από το Φθινόπωρο 2014 η αβεβαιότητα επέστρεψε και οι μεταρρυθμίσεις πάγωσαν».
Ο κοινωνικός κίνδυνος
Εκτός από τον πολιτικό κίνδυνο, υπάρχει και ο κοινωνικός κίνδυνος. Ο συγγραφέας μιλάει για τα συμπτώματα μιας «μπλοκαρισμένης κοινωνίας», όπως χαρακτηρίζει ο Anthony Giddens κοινωνίες όπου κατεστημένα συμφέροντα ή ένας δομικός συντηρητισμός παρεμποδίζουν τις αναγκαίες αλλαγές.
Παρά την αισιόδοξη άποψή του ότι «η κοινή γνώμη, παρά την ύφεση και την αποτυχία των προγραμμάτων, εξακολουθεί να υποστηρίζει το ευρώ», μία σύγκριση παλαιότερων με πιο πρόσφατες μετρήσεις δείχνει ότι ο αντιευρωπαϊσμός ισχυροποιείται ακόμα περισσότερο, αποκτώντας πλειοψηφικά χαρακτηριστικά σε κάποιες τοποθετήσεις.
Σε δημοσκόπηση της Κάπα Research για Το Βήμα, στις 31 Δεκεμβρίου 2016 στο ερώτημα εάν μετά από 15 χρόνια χρήσης του ευρώ η χώρα ωφελήθηκε ή όχι, 59% απαντά ότι ζημιώθηκε, ενώ 40% ότι ωφελήθηκε. Οι αντίστοιχες απαντήσεις στο ίδιο ερώτημα το 2009 ήταν 32% και 64,5%. Πρόκειται για πλήρη αντιστροφή αντιλήψεων μέσα στα επτά χρόνια της κρίσης.
Στο ίδιο ερώτημα, σε δημοσκόπηση της Alco, τον Ιανουάριο του 2017, το 53% των ερωτηθέντων εμφανίζεται να πιστεύει ότι ήταν λανθασμένη η ένταξη της Ελλάδας στην ευρωζώνη και η αλλαγή του νομίσματος στο ευρώ, με μόλις 38% να την υποστηρίζει. Στην ίδια δημοσκόπηση, ποσοστό 40% πιστεύει ότι η ευρωζώνη θα διαλυθεί, έναντι 41% που υποστηρίζει ότι θα συνεχίσει να υπάρχει.
Στη δημοσκόπηση της Κάπα Research του Δεκεμβρίου 2016 και στο ερώτημα τι θα ψήφιζαν οι ερωτώμενοι εάν γινόταν δημοψήφισμα, ευρώ ή δραχμή, 47,5% δήλωσαν υπέρ του ευρώ και 36,5% υπέρ της δραχμής. Οι αντίστοιχες απαντήσεις στο ίδιο ερώτημα το 2010 ήταν 60,5% και 28,5%. Για την ευρωζώνη, το 47% επιθυμεί τη διάλυσή της και το 49,5% τη συνέχιση της ύπαρξής της. Επίσης το 42% πιστεύει ότι θα ήμασταν καλύτερα με τη δραχμή και το 45,5% επιμένει στο ευρώ.
Σε παρεμφερή ερώτηση, «είστε υπέρ της παραμονής της χώρας σας στην ΕΕ ή υπέρ της εξόδου;» στη δημοσκόπηση WIN/Gallup, τον Δεκέμβριο του 2016, υπέρ της παραμονής στην ΕΕ τάχθηκε το 54% και υπέρ της εξόδου από την ΕΕ 46% (από 38% σε προηγούμενη δημοσκόπηση).
Αλλά και σε πρόσφατη έρευνα της Κάπα Research Απρίλιος 2017, επιβεβαιώνεται ότι αναβιώνουν τα αρχαϊκά στερεότυπα· η Ελλάδα υπήρξε θύμα των μεγάλων δυνάμεων (68%), οι Ευρωπαίοι τήρησαν τιμωρητική στάση (41,5%), δεν άξιζαν στη χώρα επτά χρόνια μνημόνια (56,5%). Όσο παρατείνεται η μη κανονικότητα γκρεμίζονται ισχυρά κάστρα, όπως το κοινό νόμισμα: Το 45% (ήταν 43% το 2016) των πολιτών, περίπου οι μισοί Έλληνες, πιστεύει ότι πρέπει να γίνει δημοψήφισμα με θέμα την παραμονή της χώρας στο ευρώ. Οι υπόλοιποι (52,5%) απορρίπτουν αυτήν την ιδέα. Αν γινόταν σήμερα δημοψήφισμα «Όχι στο ευρώ» δηλώνει ότι θα ψήφιζε το 37% και «Ναι» το 46,6% (πέρυσι ήταν 47,5%). Η τάση για απόρριψη της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι βαθύτερη καθώς το 28% ζητεί την κατάργησή της - το 69% διαφωνεί. Αν αυτό το εύρημα συνδυαστεί με το ποσοστό όσων θέλουν να καταργηθεί η ευρωζώνη, το οποίο εκτινάσσεται στο 47% έναντι 49% που προτιμούν τη διατήρησή της, προβάλλει ένα ιδιαιτέρως ανησυχητικό αντιευρωπαϊκό ρεύμα χωρίς πειστική εναλλακτική λύση, πλην της ανεπίγνωστης σεναριολογίας για τη δραχμή.
Η αντιευρωπαϊκή ρητορεία της κυβέρνησης
Πίσω από τη συνεχή άνοδο του αντιευρωπαϊσμού μπορεί εύκολα να διακρίνει κανείς την εντεινόμενη αντιευρωπαϊκή ρητορεία της κυβέρνησης των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ. Ρητορεία που έχει αποκτήσει διαστάσεις πλημμυρίδας τον τελευταίο καιρό, όπως προσπάθησα να δείξω σε πρόσφατο κείμενό μου με τίτλο «Αντιευρωπαϊσμός: η Μεγάλη Ιδέα του ΣΥΡΙΖΑ (και όχι μόνο)», υπογραμμίζοντας ότι «ο ΣΥΡΙΖΑ παίζει με τη φωτιά καταγγέλλοντας νυχθημερόν την Ευρώπη. Θα το ξαναπούμε. Οι ιδέες δεν είναι απλό «εποικοδόμημα». Ηγεμονεύουν, διαμορφώνουν συνειδήσεις, αναδιαμορφώνονται και μεταλλάσσονται, επιστρέφουν από τον κόσμο τους στην υλική πραγματικότητα. Έχουν υλική δύναμη, είναι εκδικήτριες. Είναι το κονίαμα ενός κοινωνικού σχηματισμού. Το σημαντικότερο πρόβλημα που θα αντιμετωπίσουμε το 2017 θα είναι ταυτόχρονα και η μητέρα των μαχών στην Ελλάδα της κρίσης: οι ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ θα προσπαθήσουν να μας αποκόψουν από τον ευρωπαϊκό κορμό. Είτε με σχέδιο είτε αυτό θα προκύψει ως αναπόφευκτο ενδεχόμενο και ως αποτέλεσμα της ανεξέλεγκτης αντιευρωπαϊκής ρητορείας τους».
Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο, βιβλία όπως αυτό του Πάνου Καζάκου έχουν μια ιδιαίτερη σημασία. Όπως βαρύνουσα σημασία έχει και η παρουσία της προέδρου του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης στην παρουσίαση ενός τέτοιου βιβλίου, που εκπέμπει ένα σαφές πολιτικό μήνυμα.
