«Η Έκθεση εμφανίστηκε ως μια φαντασμαγορική παραδότης (…) αλλά ευθύς από τα πρώτα έτη, ενεδύθη την πορφύραν των θρύλων που περιβάλλουν την Θεσσαλονίκην ως πόλιν ιστορικήν (….) και έγινε κι’ αυτή κάτι το θρυλικόν (…)» έγραφε ο Γ. Ταχογιάννης στον Φάρο της Βορείου Ελλάδος το μακρινό 1939. Με τα λόγια αυτά προσπαθούσε να αποτυπώσει την σημαντότητα της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης που ξεκινούσε τότε και μέχρι και σήμερα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πολιτιστική, πολιτική, οικονομική και επιχειρηματική ιστορία της χώρας.
Έμπνευση και δημιούργημα του Νικόλαου Γερμανού, ενός Έλληνα ζωολόγου και καθηγητή Πανεπιστημίου, ο οποίος καταγόταν από την Χαλκιδική, σπούδασε στο εξωτερικό και επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη μετά την απελευθέρωσή της Μακεδονίας, ασχολούμενος αρχικά με την πολιτική και στη συνέχεια με την τοπική αυτοδιοίκηση. Η πρόταση που κατέθεσε στην τότε κυβέρνηση Σοφούλη έγινε δεκτή αφού κρίθηκε ότι το εγχείρημα θα ενθάρρυνε τις αναπτυξιακές προοπτικές της Βορείου Ελλάδος και δη της Θεσσαλονίκης, η οποία ήταν αποκομμένη από τη λοιπή ενδοχώρα. Κάπως έτσι το 1925 με τον νόμο 5184 ιδρύεται η ΔΕΘ ως Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, με πρόεδρο τον Δημήτρη Βαρλαμίδη και γενικό διευθυντή, τον εμπνευστή της, Νικόλαο Γερμανό.
Η 1η ΔΕΘ
Η 1η ΔΕΘ έλαβε χώρα από τις 3 έως και τις 17 Οκτωβρίου του 1926 στο πεδίο ασκήσεων του Γ’ Σώματος Στρατού (πεδίον του Άρεως), και την επισκέφτηκαν περίπου 100.000 επισκέπτες. Άλλωστε «κάθε Έλλην έχει ιστορικό καθήκον να επισκεφτεί την 1η ΔΕΘ που εμπνέει αληθινά αίσθημα εθνικής υπηρηφάνειας», όπως έγραφαν οι εφημερίδες της εποχής. Εντός αυτής υπήρχαν 9 περίπτερα για Ελληνικές και ξένες συμμετοχές καθώς και περίπου 30 ακόμη ανεξάρτητες και προσωρινές κατασκευές για μεμονωμένες ή ομαδικές συμμετοχές. Στην παρθενική εμφάνιση της βέβαια οι συμμετέχοντες ήταν κατά κύριο λόγω ελληνικής καταγωγής, με μόνο δύο χώρες - Βουλγαρία και Σοβιετική Ένωση - να ανταποκρίνονται στο πρώτο αυτό κάλεσμα.
Μεταξύ των περιπτέρων, δεδομένης και της εποχής - τρία χρόνια πριν είχε υπογραφεί στη Λωζάννη η Σύμβασης περί Ανταλλαγής των Ελληνικών και Τουρκικών Πληθυσμών - δεσπόζουσα θέση κατείχε το προσφυγικό περίπτερο, όπως μας ενημερώνει στο λεύκωμα «75 χρόνια επί 15 ημέρες» ο άλλοτε γενικός διευθυντής της ΔΕΘ Α.Ε., Κυρ. Ποζρικίδης. Κοντά στην κεντρική είσοδο, βρισκόταν το περίπτερο του εποικισμού - μια καλύβα με 5 υπερμεγέθη κολοκύθια στη στέγη της όπου εντός της εξετίθεντο γεωργικά προϊόντα. Στα λοιπά περίπτερα έβρισκε κανείς προϊόντα από εταιρείες της εποχής όπως σαπούνια, αρώματα, γεωργικά μηχανήματα, φρούτα και λαχανικά κ.ά.
Οι μεγάλες όμως ατραξιόν της πρώτης εκείνης ΔΕΘ ήταν το μικρό Ελβετικό σπιτάκι της «Nestle» το οποίο φιλοξενούσε μια αγελάδα και μοίραζε στους μικρούς επισκέπτες της έκθεσης δωρεάν γάλα, αλλά και το περίπτερο της ΦΙΞ στο οποίο οι μεγάλοι απολάμβαναν ένα παγωμένο ποτήρι μπύρα έναντι μιας δραχμής.
Στα κατάστιχα των καινοτομιών της δε, εγγράφηκαν τα μεγάφωνα και οι ενισχυτές της Siemens και της Halske που πωλούσε έναντι της έκθεσης ο αντιπρόσωπος των εταιρειών και ηλεκτρολόγος στο επάγγελμα, Χρήστος Τσιγγιρίδης. Η ταμπέλα που στόλιζε τον πάγκο του έγραφε «Μέγας Λέκτης» - ακριβής μετάφραση του soundspeaker - τα πρωτόγνωρα ωστόσο συστήματα έμειναν στην ιστορία της εποχής ως «γλαμπατσίμπανα». Ο ίδιος άλλωστε εκείνη την περίοδο στήνει τον πομπό του στους χώρους της πρώτης ΔΕΘ και συστήνει στους επισκέπτες τον πρώτο ραδιοφωνικό σταθμό της χώρας, ονόματι Ράδιο Τσιγγιρίδη.
Η επιτυχία της πρώτης χρονιάς είχε ως αποτέλεσμα να προστεθούν στη δεύτερη διοργάνωση, το 1927, άλλες τέσσερις συμμετέχουσες χώρες, η Πολωνία, η Ελβετία, η Ρουμανία και η Ουγγαρία, οι εκθέτες να φτάσουν τους 1.000 και οι επισκέπτες να υπερδιπλασιαστούν. Τα χρόνια που ακολούθησαν η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης συνέχισε να μεγαλώνει σε έκταση, δύναμη και ακτινοβολία, οι επίσημες κρατικές συμμετοχές συνεχίσαν να αυξάνουν, το ίδιο και οι ελληνικές επιχειρήσεις και οι εμπορικοί και απλοί επισκέπτες που περνούσαν την πύλη της. Μέσα στα χρόνια και παρά τις διακοπές που επέβαλαν οι έκρυθμες γεωπολιτικές συνθήκες και ο πόλεμος που μεσολάβησε, η ΔΕΘ δεν σταμάτησε να ανοίγει μια πύλη μεγάλης σημασίας για την οικονομία, την επιχειρηματική ανάπτυξη ακόμα και τον πολιτισμό, στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.
Οι πρώιμες καινοτομίες και η μεταπολεμική ανασύσταση
Στις πρώιμες καινοτομίες που σύστησε στους επισκέπτες της, συμπεριλαμβάνονται το πρώτο εξακύλινδρο αυτοκίνητο με υδραυλικά φρένα, το πρώτο παρασκεύασμα κατά της φαλάκρας, οι πρώτες μάσκες προστασίας από χημικό πόλεμο και πρωτοποριακά παιχνίδια που έφταναν στην Θεσσαλονίκη από το εξωτερικό. Τα προϊοντικά λανσαρίσματα συνόδευαν ατραξιόν ακροβατών και ταχυδακτυλουργών, ένα λούνα παρκ που φιλοξενείτο εντός της, ο «οίκος του γέλωτος», οι παραμορφωτικοί καθρέφτες, ο «χορός του τάπητα» ακόμα και ο γύρος του Θανάτου, του Μπίλι Γουόρντ.
Μετά την πρώτη δεκαετία της ζωής της, η έκθεση πραγματοποιείται χωρίς τον ιδρυτή της - το 1935, ο Ν. Γερμανός, αποβιώνει από καρδιακή προσβολή - αλλά έχει εξασφαλίσει την διεύρυνσή της χάρη στην μεταφορά της σε μεγαλύτερο χώρο. Το εκθεσιακό κέντρο της ΔΕΘ μεταφέρεται στις νέες εγκαταστάσεις το 1937 και συνεχίζει να συγκεντρώνει την επιχειρηματική και κοσμική αφρόκρεμα της χώρας, μέχρι και το 1940, όπου ηχούν οι σειρήνες του πολέμου και οι εκθέτες αποχωρούν πανικόβλητοι αφήνοντας αφύλακτα τα εμπορεύματα-εκθέματα, τα οποία λεηλατούνται από τους ντόπιους.
Τα φώτα της παραμένουν σβηστά για την επόμενη δεκαετία και ανάβουν ξανά την περίοδο της πολεμικής ανασύστασης, με την Έκθεση να προσπαθεί να ξαναβρεί τον βηματισμό της με την αρωγή του περίφημου σχεδίου Μάρσαλ, το οποίο συμπεριλαμβάνει στον προϋπολογισμό του και τους λεηλατημένους χώρους της ΔΕΘ. Για την αναδιάρθρωσή της, επί κυβερνήσεως Πλαστήρα διατίθενται 5 δισ. δρχ από τις Αμερικανικές Πιστώσεις και άλλο 1 δισ. για την διαφήμισή της. Η προσπάθεια πετυχαίνει και το 1952 η ΔΕΘ συγκεντρώνει 773.000 επισκέπτες, κερδίζοντας τις εντυπώσεις σε σχέση με 28 άλλες ευρωπαϊκές πόλεις που διοργάνωναν αντίστοιχες εκθέσεις.
Οι εγκαταστάσεις ανακατασκευάζονται και επαναλειτουργούν και οι ετήσιες εκθέσεις προσελκύουν και πάλι πανελλαδικές και παγκόσμιες καινοτομίες, επιχειρήσεις μεγάλης εμβέλειας, διάσημες προσωπικότητες και διεθνείς καλλιτέχνες που ανδεικνύουν το life style της εποχής.
Την εν λόγω περίοδο η ΔΕΘ συστήνει στους επισκέπτες της τον πρώτο φραπέ, δημιούργημα του υπαλλήλου της Nestle, Δημ. Βακόνδιου, τον πρώτο λαχνό τύπου Ξυστό, το μικροσκόπιο, αλλά και την πρώτη προσπάθεια τηλεόρασης - στο αμερικανικό περίπτερο κατασκευάζεται κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης, με τους επισκέπτες να κοιτούν με απορία τον εαυτό τους στην οθόνη.
Λίγα χρόνια μετά η έκθεση ξαναφτάνει στο απόγειό της, υποδεχόμενη το 1966 1.634.540 επισκέπτες, 400 Έλληνες και 1.500 ξένους εκθέτες. Εκείνη την περίοδο μάλιστα (1960) κάνει και στροφή στον πολιτισμό, καθιερώνοντας κατά την διάρκειά της το Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου, μια ιδέα του Λίνου Πολίτη και του Παύλου Ζάννα. Στην πρώτη κριτική επιτροπή συμμετείχαν ο Στρατής Μυριβήλης, η Κατίνα Παξινού και ο Ιωάννης Βελλίδης ενώ έδωσαν το παρών η Βουγιουκλάκη η Καρέζη και άλλα τρανταχτά καλλιτεχνικά ονόματα της εποχής.
Τα ιστορικοπολιτικά γεγονότα βέβαια δεν σταματούν να αφήνουν το αποτύπωμά τους. Το 1953, η ΔΕΘ ασκεί κοινωνική πολιτική, διαθέτοντας τις εισπράξεις από την πρώτη μέρα της λειτουργίας της υπέρ της ενίσχυσης των σεισμόπληκτων σε Ζάκυνθο και Κεφαλονιά. Το 1955, με τον διωγμό των Ελλήνων από την Κωνσταντινούπολη, το περίπτερο της Τουρκίας στη ΔΕΘ κλείνει πριν από τη λήξη της έκθεσης. Το 1962, ο Αμερικανός αντιπρόεδρος Λίντον Τζόνσον, γίνεται ο πρώτος ξένος επίσημος, που επισκέπτεται τη ΔΕΘ, ανοίγοντας δρόμο για διακρατικές εμπορικές συμφωνίες. Το 1965 κανένας πολιτικός δεν εμφανίζεται για να εγκαινιάσει την έκθεση ενώ το 1967, λίγους μήνες μετά το πραξικόπημα και την εγκαθίδρυση της Χούντας στην επιτροπή διοργάνωσης του Φεστιβάλ Τραγουδιού συμμετέχει και εκπρόσωπος του Γ΄ Σώματος Στρατού. Ώσπου το 1974, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, απευθύνεται στο πλήθος λέγοντας «Εγκαινιάζω την πρώτην μεταπελευθερωτική περίοδον της Διεθνούς Εκθέσεως Θεσσαλονίκης».
Η στροφή στην επιχειρηματικότητα και το πολιτικό αποτύπωμα
Τα χρόνια που ακολουθούν βέβαια, η Έκθεση ξεκινά να λειτουργεί περισσότερο ως χώρος εμπορικών συναλλαγών και λιγότερο ως λαϊκό πανηγύρι, αποποιούμενη τις ατραξιόν και τις πολιτιστικές εκδηλώσεις. Από το 1970 έως το 1999 επεκτείνει τις εγκαταστάσεις της, φιλοξενεί όλο και πιο σημαντικά διεθνή γεγονότα ενώ ευθύς εξαρχής - το 1971 - επισφραγίζει την αίγλη της μέσω του επιβλητικού τοπόσημου της πόλης, του Πύργου του ΟΤΕ. Καθώς περνά ο καιρός εμπλουτίζεται με κλαδικές εκθέσεις, ακολουθεί μια εξωστρεφή διαδρομή, με την καθιέρωση του θεσμού της «τιμώμενης χώρας» και αποκτά Β2Β, Β2C και B2G (business to government) οργανωτικά χαρακτηριστικά.
Μέχρι και σήμερα αποτελεί σημείο συνάντησης εκπροσώπων των παραγωγικών οικονομιών όλων των ανεπτυγμένων χωρών του πλανήτη και φυσικά διατηρεί ένα έντονο πολιτικό στίγμα, αφού ο εκάστοτε ηγέτης επιλέγει να εκθέσει από το βήμα της την κυβερνητική του πολιτική η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την οικονομική ανάπτυξη της χώρας.
Κάπως έτσι στα βιβλία της ΔΕΘ εγγράφονται και μεγάλα κεφάλαια της εγχώριας πολιτικής ιστορίας. Πολλοί θα θυμούνται το 1991 τον πρωθυπουργό, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, να ανακοινώνει από το βήμα της ΔΕΘ, ότι έρχεται περίοδος λιτότητας για την Ελλάδα, ή το 2010, όταν η Ελλάδα μπαίνει στον χορό των μνημονίων, το παπούτσι που εκσφενδονίστηκε, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, από επισκέπτη στον τότε πρωθυπουργό Γιώργο Παπανδρέου κατά την επίσκεψή του στη ΔΕΘ. Ή ακόμα και την περίφημη φράση: «Θα σκίσω το μνημόνιο μόλις εκλεγώ» που ανέφερε ο Αλέξης Τσίπρας από το βήμα της ΔΕΘ το 2014.
