Δύο γεωπολιτικοί αντίπαλοι σε ενεργειακή αλληλεξάρτηση
Η Ε.Ε. και η Ρωσία έχουν μια δύσκολη, συμβιωτική σχέση αλληλεξάρτησης στον τομέα της ενέργειας, ενώ παραμένουν γεωπολιτικά αντίπαλοι, ειδικά από το 2014 και μετά όπου και ξέσπασαν τα γεγονότα στην Ανατολική Ουκρανία και η Ρωσία διεκδίκησε μέρος της Κριμαίας.
Χοντρικά, το 40% των εισαγωγών φυσικού αερίου της Ε.Ε. προέρχονται από τη Ρωσία, ενώ τα έξι κράτη-μέλη της Ένωσης της Βαλτικής στηρίζονται σχεδόν αποκλειστικά στη Ρωσία για το φυσικό αέριο στη χώρα τους, παρόλο που έχει ανοίξει ο σταθμός παραγωγής φυσικού αερίου στο Κλαϊπέντα της Λιθουανίας το 2015. Το 2019, τo 77% του φυσικού αερίου που παράγει η Gazprom πήγε σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης και την Τουρκία και το 23% σε χώρες της κεντρικής Ευρώπης και πρώην Σοβιετικής Ένωσης αλλά και προς την Κίνα. Μιλάμε για 199 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου σε σύνολο παραγωγής 233 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου.
Εξ ου και όλες οι κυρώσεις που έχουν επιβάλλει η Ε.Ε. και οι ΗΠΑ στη Ρωσία από το 2014 και μετά ναι μεν αγγίζουν τον τομέα της ενέργειας, αλλά εστιάζουν στο πετρέλαιο και όχι στο φυσικό αέριο. Καθώς αυτή τη στιγμή υπάρχει ανταγωνισμός τιμών και τεχνολογίας, για τα κοιτάσματα σχιστολιθικού πετρελαίου -που αποτελούν τη νέα ενεργειακή διέξοδο, ειδικά από επενδύτριες χώρες όπως οι ΗΠΑ και ο Καναδάς- οι κυρώσεις εμποδίζουν τη Ρωσία από το να εκμεταλλευτεί αποτελεσματικά τα δικά της κοιτάσματα που είναι και τα μεγαλύτερα στον κόσμο.
Άρα, υπάρχει μια ενδιαφέρουσα δυναμική αλληλεξάρτησης μεταξύ των δύο μπλοκ (Ρωσία – Ε.Ε.), η οποία τώρα κλυδωνίζεται. Η Ε.Ε. προσπαθεί να μετατοπίσει το ισοζύγιο εξάρτησης προς όφελός της κι έτσι προσπαθεί να επενδύσει στη διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού για να δεσμεύσει περισσότερο τη Ρωσία, ενώ η Ρωσία έχει ως στόχο τη διαφοροποίηση των οδών διέλευσης του αερίου για τη μείωση της εξάρτησης από τους αναξιόπιστους γείτονές της. Σε αυτό το σημείο μπλέκεται η ιστορία του αγωγού Nord Stream 2.
Η Ουκρανία είναι σημείο – κλειδί
Η Ρωσία εξαρχής είχε καλύτερες τιμές στο φυσικό αέριο και την ηλεκτρική ενέργεια για τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες, θεωρώντας ότι μια τέτοια σχέση θα μεταφραζόταν σε στήριξη και σε πολιτική εγγύτητα. Μετά το 2004 και την Πορτοκαλί Επανάσταση στην Ουκρανία, φάνηκε ότι δεν είναι τόσο εύκολη μια τέτοια στρατηγική. Η Ουκρανία είχε πλέον μια φιλο-δυτική και αντι-ρώσικη κυβέρνηση και κυρίως ξεκίνησε διεργασίες εισόδου στο ΝΑΤΟ. Από εκεί ξεκίνησε το βασικό γεωπολιτικό ενεργειακό πρόβλημα για τη Μόσχα, η οποία ναι μεν σταμάτησε να προσφέρει εκπτωτικές τιμές στην Ουκρανία (για διαφύλαξη γεωπολιτικών των συμφερόντων της) όμως το 80% των αγωγών μετακομιδής φυσικού αερίου που όδευε προς την Ευρώπη περνούσε αναγκαστικά από την Ουκρανία.
Η σύγκρουση με την Ουκρανία έκανε τη Ρωσία να διακόψει την παροχή φυσικού αερίου στην Ουκρανία τον Ιούνιο του 2014 μέχρι να επιτευχθεί κάποια συμφωνία. Έκτοτε στην Ουκρανία γεννήθηκε η ιδέα ότι η Ρωσία χρησιμοποιεί το φυσικό αέριο σαν όπλο, αφού όποτε θέλει «κλείνει τη στρόφιγγα», η ιδέα αυτή μάλιστα πέρασε εύκολα στις παρακείμενες πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες και χώρες της Βαλτικής.
Σε αυτό το πλαίσιο, η Γερμανία είχε ήδη από τις αρχές της οικονομικής κρίσης διαβλέψει ότι το δίλημμα για την ενεργειακή γεωπολιτική στην Ε.Ε. θα ήταν διατήρηση της ενεργειακής ασφάλειας μέσω του διαρκούς και αξιόπιστου εφοδιασμού ή γεωπολιτική – οικονομική ευελιξία στο θέμα της ενέργειας. Έτσι, η Γερμανία αποφάσισε να διασυνδεθεί με τη Ρωσία μέσω του αγωγού Nord Stream I (ο οποίος τέθηκε σε λειτουργία το 2011) και να πολλαπλασιάσει την παροχή φυσικού αερίου μέσω της δημιουργίας και δεύτερου αγωγού, του Nord Stream II. Η διαφορά των αγωγών αυτών είναι ότι παρακάμπτουν τελείως την Ουκρανία. Διασχίζοντας 4 ΑΟΖ (Ρωσική, Φινλαδική, Σουηδική, Δανέζικη και Γερμανική), Ρωσία και Γερμανία συνδέονται απευθείας ενεργειακά.
O NS II όμως θεωρήθηκε από πολλές χώρες (μεταξύ των οποίων, η Πολωνία, η Ουκρανία και οι ΗΠΑ) ότι προωθεί περισσότερο την άμεση σχέση Γερμανίας – Ρωσίας πάρα βοηθά ενεργειακά την Ευρώπη, εξ ου και οι ΗΠΑ έχουν υπάρξει σφόδρα αντίθετοι στην ολοκλήρωσή του.
Η Ρωσία στρέφεται στην Κίνα
Η ουκρανική κρίση μετά το 2014 και η στάση της Ε.Ε. και των ΗΠΑ έστρεψε τη Ρωσία προς την Κίνα. Δύο μήνες μετά την ανατροπή του Γιανουκόβιτς στην Ουκρανία, η Ρωσία και η Κίνα υπέγραψαν συμφωνία 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την κατασκευή ενός αγωγού φυσικού αερίου προς την Κίνα, με το πομπώδες όνομα Power of Siberia, ο οποίος ολοκληρώθηκε το 2019 και μπήκε στο στάδιο κατασκευής και ένας δεύτερος (Power of Siberia 2).
Με αυτή την κίνηση, η Ρωσία θωρακίζεται σε περίπτωση που υπάρξει πρόβλημα με τους αγωγούς Nord Stream στην Ευρώπη και δείχνει ότι πλέον γεωπολιτικά κοιτάζει προς την ανάδυση μιας Ευρασιατικής ηγεμονικής δύναμης που θα έχει στην κορυφή την Κίνα. Η Γερμανία αναγνωρίζει επίσης ότι η διατήρηση του Nord Stream 2 είναι επιτακτική ανάγκη ώστε να διατηρηθεί μια γέφυρα προς τη Ρωσία και να αποφευχθεί η ευθυγράμμιση του τόσο ισχυρού ενεργειακά κράτους με την Κίνα.
Οι ΗΠΑ παίζουν το μεγάλο χαρτί
Οι ΗΠΑ, με το σκεπτικό ότι προστατεύουν τη Γερμανία και την Ευρώπη από την αυξημένη εξάρτηση από τη Ρωσία, επέβαλλαν κυρώσεις στη Γερμανία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες για τη συνεργασία στην κατασκευή του Nord Stream 2. Στην πραγματικότητα οι ΗΠΑ θεωρούν ότι η Γερμανία κάνει λάθος που «καίει» τη γεωπολιτική σημασία της Ουκρανίας στη διέλευση του φυσικού αερίου και ως εκ τούτου, θεωρεί ότι ο NS II δίνει μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων στη Ρωσία από αυτή που οι ΗΠΑ θα ήθελαν να έχει.
Σήμερα, που σύμφωνα με ανακοινώσεις του ουκρανικού στρατού, οι ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας προέβησαν σε απωθητικές επιθέσεις ενάντια σε τεθωρακισμένα και δυνάμεις πεζικού, στα σύνορα της Κριμαίας, η σημασία του ρόλου του ΝΑΤΟ στην περιοχή κοντά στη Βόρεια Θάλασσα, κατά μήκος των ρωσικών συνόρων, είναι μια κίνηση προς δύο κατευθύνσεις. Από τη μία είναι δηλωτική προς τη Ρωσία ότι δεν θα παίξει χωρίς αντίπαλο για τον ανταγωνισμό στην πρόσβαση στους φυσικούς πόρους του Αρκτικού Ωκεανού.
Από την άλλη είναι μια υπενθύμιση στην Ε.Ε. ότι τα ζητήματα ενεργειακής γεωπολιτικής δεν είναι αυτόνομα από τις ευρύτερες κινήσεις και πως, μπορεί να επιβληθεί η ακύρωση του NS II -και άρα να κερδίσει η Ουκρανία, τον ρόλο που θέλουν οι ΗΠΑ να έχει στην περιοχή, και με άλλα μέσα.
Διαβάστε επίσης:
Ένταση στην Ουκρανία: Η Ρωσία ξεκινά ναυτικές ασκήσεις στη Μαύρη Θάλασσα
