Το τελευταίο διάστημα, η διαπραγμάτευση της χώρας μας με την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας φαίνεται ότι έχει προχωρήσει αρκετά. Παράλληλα, όμως, έρχονται στο προσκήνιο και τα «δύσκολα» σημεία τριβής:
- Από το βέτο του Βουκουρεστίου, το 2008, η Ελλάδα δέχεται συμβιβασμό για το όνομα, μόνο αν αυτό ισχύει για όλες τις χρήσεις (erga omnes, στα λατινικά). Στην τωρινή διαπραγμάτευση, η Ελλάδα ζητά να χρησιμοποιείται το νέο όνομα σε όλες τις επίσημες εσωτερικές και διεθνείς χρήσεις, οι γείτονες δέχονται χρήση μόνο για τις διεθνείς τους σχέσεις: χρήση και στο εσωτερικό τους, θα απαιτούσε άμεση αλλαγή και του συνταγματικού ονόματος της χώρας, δηλαδή συνταγματική αναθεώρηση για την οποία είναι σαφές ότι δεν υπάρχει προς το παρόν στο εσωτερικό τους η απαραίτητη πλειοψηφία.
- Η πλευρά των γειτόνων είναι πρόθυμη να απεμπλακεί από την αδιέξοδη οικειοποίηση των αρχαίων Μακεδόνων. Με τη σειρά της προσδοκά να αναγνωρίσει και η Ελλάδα ότι στην άλλη πλευρά των συνόρων πλειοψηφεί ένας διακριτός σλαβικός λαός και μιλιέται μια διακριτή γλώσσα. Και τα δύο χρειάζονται κάποιο όνομα: γεωγραφικός προσδιορισμός σε γλώσσα και εθνότητα δεν είναι εύκολα νοητός, η σημερινή τους ονομασία δεν γίνεται αποδεκτή από την Ελλάδα.
- Επιπλέον, τόσο η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ όσο και η αντιπολίτευση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ θέτουν συχνά θέμα γενικότερης αναθεώρησης του Συντάγματος των γειτόνων, με αίτημα να απαλειφθούν διατάξεις που θεωρούν αλυτρωτική κληρονομιά. Σε συνθήκες όπου δεν υπάρχει στην ΠΓΔΜ πλειοψηφία για συνταγματικές αλλαγές, τέτοιο αίτημα οδηγεί σε αδιέξοδο.
Αν λοιπόν τα πράγματα μείνουν στο σημείο αυτό, η διαπραγμάτευση είναι εύκολο να τελματωθεί για χρόνια. Ευτυχώς όμως υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις, που αξίζει να εξεταστούν με ψυχραιμία και υπευθυνότητα.
Με δεδομένο ότι η όποια συμφωνία έχει ορίζοντα την ένταξη των γειτόνων στο ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, η υλοποίησή της θα κλιμακωθεί σε βάθος χρόνου. Η ένταξη στο ΝΑΤΟ αποτελεί σχετικά σύντομη διαδικασία, η διαπραγμάτευση όμως με την Ε.Ε. θα απαιτήσει χρόνια και θα ολοκληρωθεί το 2025 στην καλύτερη περίπτωση. Μπορούν λοιπόν να κλιμακωθούν, στο ίδιο βάθος χρόνου, και οι προβλέψεις της συμφωνίας.
- Η υιοθέτηση του συμβιβαστικού ονόματος για όλες τις διεθνείς σχέσεις μπορεί να γίνει άμεσα, ώστε να χρησιμοποιηθεί (και) για την ένταξη στο ΝΑΤΟ, αλλά και για τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Ε.Ε. Για τη γενίκευση του νέου ονόματος και στις επίσημες εσωτερικές χρήσεις, μπορεί να αναληφθεί απλή δεσμευτική υποχρέωση με ορίζοντα εκπλήρωσης πριν την τελική ένταξη στην Ε.Ε.
- Η ίδια η Ε.Ε. θα πρέπει να επιδιωχθεί να είναι μέρος τόσο της τωρινής διαπραγμάτευσης όσο και της συμφωνίας που θα υπογραφεί. Θα μπορεί έτσι να ελέγχει σε τακτική βάση την εκπλήρωση των όρων της συμφωνίας και από τις δύο πλευρές, και να την λαμβάνει υπόψη της στην πορεία της ενταξιακής διαδικασίας. Δεδομένου ότι η Ε.Ε. παρεμβαίνει σημαντικά σε εσωτερικές υποθέσεις όλων των χωρών μελών της, κάτι τέτοιο δεν θα αποτελούσε προσβλητική παρέμβαση ούτε στα εσωτερικά της ΠΓΔΜ. Ενδεχόμενη αλλαγή του συνταγματικού ονόματος θα μπορούσε να τεθεί ως ερώτημα συνταγματικής τροποποίησης στο ίδιο δημοψήφισμα που θα κριθεί και η ένταξη στην Ε.Ε.
- Για τις άλλες συνταγματικές αλλαγές, πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη η Ενδιάμεση Συμφωνία του 1995,όπου ο Ανδρέας Παπανδρέου ως πρωθυπουργός είχε πετύχει σοβαρότατες αλλαγές στο Σύνταγμα των γειτόνων, με ρήτρες που «ουδετεροποιούν» κάθε αμφιλεγόμενη διάταξη και αποκλείουν την επίκλησή της για αλυτρωτικές πολιτικές (1). Αξίζει λοιπόν να επανεξεταστεί, κατά πόσο εξυπηρετεί όντως τα ελληνικά συμφέροντα να ζητάμε για δεύτερη φορά αλλαγές που έχουν ήδη γίνει με ελληνική απαίτηση.
- Το θέμα της εθνότητας και της γλώσσας, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. Τα κόμματα της αλβανικής μειονότητας είναι σήμερα σύμμαχοι των ελληνικών επιδιώξεων, είναι όμως κάθετα αντίθετοι στην προοπτική οποιασδήποτε ομπρέλας με τίτλο «σλαβικός». Διέξοδος, λοιπόν, είναι μάλλον μια πρόταση του 2009 από τον Ευάγγελο Κωφό, κορυφαίο ίσως εμπειρογνώμονα του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών: η πλειοψηφούσα εθνότητα να κρατήσει επίσημα το σημερινό όνομα και τη γλώσσα της (Μακεντόνσκι) αμετάφραστη διεθνώς (2), ώστε η σλαβική ταυτότητα να δηλώνεται από την κατάληξη. Η ίδια πρόταση συμπληρώνει ότι, στην περίπτωση αυτή, θα απαιτηθεί να αναγνωρίσουν αντίστοιχα και οι γείτονες ότι το Macedones θα χρησιμοποιείται μόνο από την ελληνική πλευρά.
- Τελευταία ίσως περιπλοκή είναι η δήλωση των γειτόνων ότι «δεν δέχονται αμετάφραστη σύνθετη ονομασία». Εδώ η ελληνική πλευρά δεν έχει κανένα λογικό ενδιαφέρον να μείνουν αμετάφραστοι προσδιορισμοί όπως «άνω» ή «βόρεια». Για το καθαυτό όνομα της «άλλης» Μακεδονίας ως Μακεντόνια / Μakedonija, ενδιαφέρον έχει ότι οι γείτονες χρησιμοποιούν ήδη στο λατινικό αλφάβητο γραφή με k, αντί του παραδοσιακού c του Macedonia, ενώ έχουν επιλέξει και ως διεθνή συντομογραφία τους το ΜΚ. Πιθανή διέξοδος λοιπόν θα ήταν, σε όλες τις γλώσσες με λατινικό αλφάβητο, η απόδοση του νέου ονόματος τους να είναι υποχρεωτικά συμβατή με τα αρχικά ΜΚ, όπου θα προστεθεί και το πρώτο γράμμα του γεωγραφικού προσδιορισμού.
Όλα αυτά είναι φυσικά «τροφή για σκέψη» και όχι τελικές προτάσεις. Δείχνουν όμως ότι οι διαφορές των δύο κυβερνήσεων δεν είναι σήμερα αγεφύρωτες και ότι είναι εφικτός ένας συμβιβασμός που θα βάλει τις βάσεις για μια ευρωπαϊκή γειτονιά στα βόρεια σύνορά μας.
(1) http://elawyer.blogspot.gr/2018/01/to.html
(2) http://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2009/04/eliamep-thesis-3_2009-kofos.pdf
