Των κ. Χάρη Χάιδου και Δρ. Σοφοκλή Μακρίδη, Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Πατρών
Οι σημαντικότερες μέθοδοι αποθήκευσης υδρογόνου, οι οποίες δοκιμάστηκαν για μεγάλα χρονικά διαστήματα, περιλαμβάνουν μεθόδους φυσικής αποθήκευσης που βασίζονται είτε στη συμπίεση είτε στην ψύξη ή σε συνδυασμό των δύο (υβριδική αποθήκευση). Επιπλέον, διεξάγεται ή διερευνάται ένας μεγάλος αριθμός άλλων νέων τεχνολογιών αποθήκευσης υδρογόνου. Αυτές οι τεχνολογίες μπορούν να ομαδοποιηθούν με τις material-based τεχνολογίες αποθήκευσης και καλείται στερεά αποθήκευση. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν στερεά, υγρά ή νανοεπιφάνειες. Στην εικόνα φαίνεται πως αποθηκεύεται το υδρογόνο.
Εικόνα από την ιστοσελίδα του U.S. Department of Energy's Office of Energy Efficiency and Renewable Energy (EERE)
Η αποθήκευση υδρογόνου αποτελεί βασική τεχνολογία που επιτρέπει την πρόοδο των τεχνολογιών υδρογόνου και κυψελών καυσίμου και γι’ αυτό με το παρόν θα παρουσιαστεί συνοπτικά το νομοθετικό πλαίσιο που έχει θεσπίσει η Ε.Ε. σχετικά με τη αποθήκευση.
Αρχικά, έχουμε την Οδηγία 2012/18/ΕΕ για την αντιμετώπιση των κινδύνων μεγάλων ατυχημάτων σχετιζόμενων με επικίνδυνες ουσίες και για την τροποποίηση και στη συνέχεια την κατάργηση της οδηγίας 96/82/ΕΚ (γνωστή ως SEVESO Directive). Η Οδηγία σχετίζεται με το υδρογόνο μιας και στο Παράρτημα Ι του πρώτου Μέρους, το καθιερώνει ως επικίνδυνη ουσία, άρα εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής και απαριθμεί την ποσότητα υδρογόνου για την εφαρμογή απαιτήσεων χαμηλότερης βαθμίδας (≥ 5 τόνους) και άνω των απαιτήσεων (≥ 50 τόνους). Η Οδηγία καλύπτει περιπτώσεις όπου ενδέχεται να υπάρχουν επικίνδυνες ουσίες (π.χ. κατά τη διάρκεια της αποθήκευσης που μας αφορά) σε ποσότητες που υπερβαίνουν ορισμένα όρια. Θεσμοθετεί τις γενικές υποχρεώσεις του φορέα εκμετάλλευσης και την υποχρέωση αυτού για κοινοποίηση πληροφοριών σχετικά με τη μορφή και την ποσότητα των ουσιών, τη δραστηριότητα και το περιβάλλον όλων των αναφερόμενων εγκαταστάσεων. Θέτει υποχρεώσεις για εφαρμογή πολιτικών και μέτρων για την πρόληψη μεγάλων ατυχημάτων, για εκπόνηση εκθέσεων ασφαλείας για τις εγκαταστάσεις και για εκπόνηση εσωτερικών σχεδίων έκτακτης ανάγκης για τις εν λόγω εγκαταστάσεις. Δίνει οδηγίες στα κράτη μέλη σχετικά με τις χρήσεις γης και το πως θα ασκούν έλεγχο της χωροθέτησης νέων εγκαταστάσεων, των μετατροπών επί των εγκαταστάσεων και των νέων χωροταξικών έργων κοντά σε μονάδες, όπως δίκτυο μεταφορών, χώρων δημόσιας χρήσης και οικιστικών ζωνών κοντά στις εγκαταστάσεις, όταν η χωροθέτηση ή τα έργα ενδέχεται να προκαλέσουν ή να αυξήσουν τον κίνδυνο ενός μεγάλου ατυχήματος. Τέλος, η Οδηγία ενσωματώθηκε στο εσωτερικό μας δίκαιο με την ΚΥΑ 172058/2016.
Επόμενη Οδηγία είναι η 2014/34/ΕΕ (γνωστή ως ATEX Directive) για την εναρμόνιση των νομοθεσιών των κρατών μελών σχετικά με τις συσκευές και τα συστήματα προστασίας που προορίζονται για χρήση σε εκρήξιμες ατμόσφαιρες. Η Οδηγία ορίζει τις ουσιώδεις απαιτήσεις για την υγεία και την ασφάλεια και τις διαδικασίες αξιολόγησης της συμμόρφωσης που πρέπει να εφαρμόζονται πριν από την κυκλοφορία των προϊόντων στην αγορά της Ε.Ε. και είναι σημαντική για τη σχεδίαση εργοστασίων παραγωγής υδρογόνου. Καλύπτει πέρα των άλλων τον εξοπλισμό και τα συστήματα προστασίας που προορίζονται για χρήση σε δυνητικά εκρηκτικές ατμόσφαιρες. Επίσης, η Οδηγία υποχρεώνει τους εργοδότες να ταξινομούν περιοχές στις οποίες ενδέχεται να εμφανιστούν επικίνδυνες εκρηκτικές ατμόσφαιρες στις ζώνες. Επίσης, απαιτεί από τον κατασκευαστή να σχεδιάζει τον εξοπλισμό του ώστε να είναι κατάλληλος για χρήση εντός της εκρηκτικής ατμόσφαιρας του πελάτη του. Επομένως, οι κατασκευαστές εξοπλισμού οφείλουν στον πελάτη τους να τους παράσχουν πληροφορίες σχετικά με την ταξινόμηση της ζώνης και της εύφλεκτης ουσίας μέσα στη ζώνη αυτή. Η οδηγία περιγράφει τους κανόνες και τους κανονισμούς για όλους τους παράγοντες της αλυσίδας παραγωγής, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι μόνο ασφαλής εξοπλισμός για χρήση σε εκρήξιμες ατμόσφαιρες πωλείται και εφαρμόζεται. Τέλος, η Οδηγία καθορίζει τον τρόπο κατασκευής, παραγωγής και τεκμηρίωσης του εξοπλισμού, καθώς και τους κανόνες για την επισήμανση CE και τις διαδικασίες αξιολόγησης της συμμόρφωσης, δήλωση συμμόρφωσης Ε.Ε. και γενικές αρχές σήμανσης CE. Η εν λόγω Οδηγία εσωτερικοποιήθηκε με την ΚΥΑ Οικ. 52019/ΔΤΒΝ 1152/2016.
Υπάρχει, επίσης, η Οδηγία 2014/68/ΕΕ για την εναρμόνιση των νομοθεσιών των κρατών μελών σχετικά με τη διαθεσιμότητα του εξοπλισμού υπό πίεση στην αγορά (γνωστή ως Pressure Equipment Directive). Αυτή ισχύει για το σχεδιασμό, την κατασκευή και την αξιολόγηση συμμόρφωσης του εξοπλισμού υπό πίεση και των συγκροτημάτων με μέγιστη επιτρεπόμενη πίεση μεγαλύτερη από 0,5 bar. Καθορίζονται από την Οδηγία όλες οι τεχνικές απαιτήσεις και η ταξινόμηση ανάλογα με την αύξουσα στάθμη κινδύνου, ανάλογα με την πίεση, τον όγκο ή το ονομαστικό μέγεθος, την ομάδα υγρών και την κατάσταση συγκέντρωσης, καθώς και διαδικασίες αξιολόγησης της συμμόρφωσης. Το υδρογόνο είναι υγρό που εμπίπτει στην Ομάδα 1 που αποτελείται από επικίνδυνα υγρά (εύφλεκτα, τοξικά ή/και οξειδωτικά). Άρα, μεγάλο μέρος του εξοπλισμού παραγωγής, αποθήκευσης και διανομής υδρογόνου πρέπει να πληροί τις τεχνικές απαιτήσεις που ορίζονται. Η παρούσα Οδηγία ενσωματώθηκε από το εθνικό μας δίκαιο με την ΥΑ Οικ. 74124/ΔΤΒΝ 1431/2016.
Τέλος, οι Οδηγίες 2001/42/ΕΚ, σχετική με την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων, και 2011/92/ΕΕ, σχετική με την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον, (γνωστές ως SEA και ΕΙΑ Directives αντιστοίχως) έχουν εφαρμογή για μονάδες χρήσης γης με επιτόπια παραγωγή ή με μεγάλου μεγέθους αποθήκευση υδρογόνου, άνω των 5 τόνων. Η τελευταία Οδηγία (ΕΙΑ) τροποποιήθηκε από την Οδηγία 2014/52/ΕΕ σχετικά με την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον, όπου εισάγει ελάχιστες απαιτήσεις όσον αφορά τον τύπο των έργων που υπόκεινται σε αξιολόγηση, τις κύριες υποχρεώσεις των εκτελεστών των έργων, το περιεχόμενο της αξιολόγησης και τη συμμετοχή των αρμόδιων αρχών και του κοινού.
Συμπερασματικά μπορούμε να αναφέρουμε ότι οι περιβαλλοντικές απαιτήσεις και οι απαιτήσεις ασφαλείας και υγείας που περιλαμβάνονται στην ανωτέρω νομοθεσία είναι γενικές, έχοντας ευρεία εφαρμογή και όχι ειδικά για το υδρογόνο. Ναι μεν περιλαμβάνεται η αποθήκευση του υδρογόνου (που μας ενδιαφέρει στην παρούσα ανάλυση), αλλά οι μη προσαρμοσμένοι κανόνες ή η έλλειψη αυτών αυξάνει το κόστος για αυτούς που ενδιαφέρονται για την ανάπτυξη υποδομών υδρογόνου.
Λίγα λόγια για τους συγγραφείς του άρθρου
Ο κος Χαρίλαος-Ανδρέας Χάιδος είναι Νομικός και Οικονομολόγος, Υποψήφιος Διδάκτορας σε Νομικές Παραμέτρους των Τεχνολογιών Υδρογόνου, Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Πατρών
Ο Δρ. Σοφοκλής Μακρίδης είναι Διευθυντής του Κέντρου Βιώσιμης Ανάπτυξης, Υλικών και Ενέργειας & Αναπληρωτής Καθηγητής των Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Πατρών. Είναι ειδικός σε θέματα νανοσύνθετων υλικών κα διεργασιών για Ενεργειακές και Περιβαλλοντικές Τεχνολογίες.
