Τη σημαντική πορεία που διένυσαν οι ελληνικές τράπεζες στην εξυγίανση του ισολογισμού τους περιέγραψε η υποδιοικήτρια της Τράπεζας της Ελλάδος Χριστίνα Παπακωνσταντίνου στο 4th NPL Summit με τίτλο «The Future of the Greek NPL Market», υπενθυμίζοντας ότι από τον Μάρτιο του 2016, τα Μη Εξυπηρετούμενα Δάνει έχουν μειωθεί κατά 82,8%. Προειδοποίησε, ωστόσο, ότι το απόθεμα ΜΕΔ παραμένει υψηλό και ότι η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία αποτελεί ένα πρόσθετο παράγοντα αβεβαιότητας για την μελλοντική πορεία τους.
Σύμφωνα με την κ. Παπακωνσταντίνου, υπό το πρίσμα των νέων προκλήσεων που αναδείχθηκαν, η ταχεία και πλήρης αποτύπωση των νέων ΜΕΔ στους ισολογισμούς των τραπεζών αποτελεί άμεση προτεραιότητα για την εξυγίανση και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας του τραπεζικού τομέα.
Αναλυτικά, η υποδιοικήτρια της ΤτΕ ανέφερε τα εξής:
«Είναι γεγονός ότι διανύουμε μία οικονομική συγκυρία η οποία χαρακτηρίζεται από σημαντική αβεβαιότητα και προκλήσεις. Μετά την μακρά περίοδο της πανδημίας και καθώς η ευρωπαϊκή οικονομία και ο χρηματοπιστωτικός τομέας είχαν ξεκινήσει να ανακάμπτουν, ήρθε να προστεθεί μία νέα εξωγενής διαταραχή, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Οι στασιμοπληθωριστικές πιέσεις και οι προκλήσεις με τις οποίες έρχονται αντιμέτωπες οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες συνθέτουν το περιβάλλον μέσα στο οποίο δραστηριοποιούνται οι τράπεζες, αυξάνοντας την πολυπλοκότητα που καλούνται να αντιμετωπίσουν.
Την ίδια στιγμή το εγχώριο τραπεζικό σύστημα έχει κατορθώσει να ενισχύσει την ανθεκτικότητά του σε σχέση με το παρελθόν, βελτιώνοντας, πρωτίστως, την ποιότητα του ενεργητικού. Μέσα σε έξι χρόνια, από τον Μάρτιο 2016, τα Μη Εξυπηρετούμενα Δάνεια [ΜΕΔ] μειώθηκαν κατά 82,8%, επιβεβαιώνοντας τις εξαιρετικές προσπάθειες που έχουν γίνει από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη για την εξυγίανση του ελληνικού τραπεζικού κλάδου.
Οι ενέργειες προς αυτή την κατεύθυνση συνεχίστηκαν και μέσα στην πανδημία και μάλιστα το 2021 υπήρξε επιτάχυνση αυτών, η οποία αντικατοπτρίζεται στο λόγο των ΜΕΔ προς το σύνολο των δανείων, που διαμορφώθηκε στο 13%, το χαμηλότερο ποσοστό που έχει παρατηρηθεί εδώ και πάνω από μία δεκαετία, έναντι 30,1% στο τέλος του 2020. Ωστόσο οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι ο δείκτης ΜΕΔ εξακολουθεί να είναι ακόμη ιδιαίτερα υψηλός και πολλαπλάσιος του ευρωπαϊκού μέσου όρου, ο οποίος το 2021 ήταν μόλις 2,0% .
Η ραγδαία αυτή υποχώρηση των ΜΕΔ στις ελληνικές συστημικές τράπεζες κατά το 2021 ήταν αποτέλεσμα κυρίως της ολοκλήρωσης των συναλλαγών τιτλοποιήσεων και της από-αναγνώρισης των ΜΕΔ από τους ισολογισμούς των Τραπεζών. Ταυτόχρονα με την υλοποίηση των τιτλοποιήσεων, τρεις συστημικές τράπεζες προχώρησαν και σε εταιρικό μετασχηματισμό [hive down], καθώς και σε συμφωνίες απευθείας πώλησης δανείων. Οι συναλλαγές τιτλοποίησης αξιοποίησαν το «Σχήμα Προστασίας Στοιχείων Ενεργητικού – Ηρακλής», για τη χορήγηση εγγύησης από το Ελληνικό Δημόσιο στους τίτλους ανώτερης διαβάθμισης της τιτλοποίησης, τους οποίους διακράτησαν οι τράπεζες.
Το ύψος των ΜΕΔ που τιτλοποιήθηκε, ανήλθε στα 49,5 δισ. ευρώ, ενώ το 37,7% του ποσού αυτού διοχετεύτηκε στο πρόγραμμα «Ηρακλής», με το σύνολο των χορηγηθεισών εγγυήσεων από την Ελληνική Δημοκρατία στο τέλος του 2021 να ανέρχεται σε 18,6 δισ. ευρώ.
Επισημαίνεται, ότι εντός του 2021 εγκρίθηκε και η παράταση του εν λόγω προγράμματος για 18 επιπλέον μήνες με αντίστοιχη δυνατότητα χορήγησης πρόσθετων εγγυήσεων ποσού έως 12 δισ. ευρώ.
Κατά συνέπεια, σήμερα οι δύο από τις τέσσερις συστημικές τράπεζες έχουν πετύχει τον επιχειρησιακό στόχο επίτευξης μονοψήφιου ποσοστού ΜΕΔ με στοιχεία τέλους 2021, ενώ αναμένεται, με βάση τις δρομολογηθείσες ενέργειες εξυγίανσης και διαχείρισης των ΜΕΔ, να επιτευχθεί μονοψήφιο ποσοστό για το σύνολο του τραπεζικού τομέα μέχρι το τέλος του 2022. Απώτερος σκοπός είναι το ελληνικό τραπεζικό σύστημα να προσεγγίσει τον μέσο όρο των ευρωπαϊκών τραπεζών [περίπου 2%].
Μελλοντικές προκλήσεις για την περαιτέρω εξυγίανση
Επομένως έχουμε ήδη διανύσει σημαντική απόσταση σε σχέση με την κορύφωση των ΜΕΔ, μέσα από τη χρήση όλων των διαθέσιμων εργαλείων που αξιοποίησαν οι τράπεζες Ωστόσο, όπως προανέφερα, το απόθεμα ΜΕΔ παραμένει υψηλό.
Ταυτόχρονα, δεν μπορεί να αποκλεισθεί η εμφάνιση νέων μη εξυπηρετούμενων δανείων, ως αποτέλεσμα της οριστικής απόσυρσης εντός του 2022 των μέτρων στήριξης των δανειοληπτών για την προστασία από την πανδημία. Επιπλέον, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία αποτελεί ένα πρόσθετο παράγοντα αβεβαιότητας για την μελλοντική πορεία των ΜΕΔ καθώς ηπαγκόσμια οικονομία βρίσκεται αντιμέτωπη με πληθωριστικές πιέσεις, κυρίως εξαιτίας της αύξησης του κόστους της ενέργειας. Βέβαια, θα πρέπει σε αυτό το σημείο να επισημάνω ότι οι πληθωριστικές πιέσεις στην ελληνική οικονομία ήταν σχετικά ήπιες εντός του 2021 και μικρότερες σε σχέση με αυτές που έχουν να αντιμετωπίσουν άλλες ευρωπαϊκές οικονομίες, ενώ, προς το παρόν, ενθαρρυντικές μπορούν να χαρακτηριστούν οι προβλέψεις για το ΑΕΠ.
Αναμένεται λοιπόν να δούμε την πραγματική επίπτωση των τιμών και, ως εκ τούτου, της μείωσης του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών και της αύξησης του κόστους λειτουργίας των επιχειρήσεων, στην ποιότητα των δανειακών χαρτοφυλακίων των τραπεζών.
Καθίσταται σαφές ότι ενδέχεται να δημιουργηθεί ένα νέο κύμα ΜΕΔ, ιδίως αν η γεωπολιτική κρίση διατηρηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα ή κλιμακωθεί περαιτέρω. Η επίπτωση αυτή δεν μπορεί να εκτιμηθεί με ακρίβεια, αποτελεί όμως μια βάσιμη πηγή ανησυχίας
Από κάποιες πρώτες ενδείξεις φαίνεται ότι έχουμε νέες ροές ΜΕΔ και αύξηση των ρυθμισμένων δανείων. Για το λόγο αυτό, δεν επιτρέπεται εφησυχασμός και η Τράπεζα της Ελλάδος παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις.
Υπό το πρίσμα των ως άνω προκλήσεων που αναδείχθηκαν, η ταχεία και πλήρης αποτύπωση των νέων ΜΕΔ στους ισολογισμούς των τραπεζών αποτελεί άμεση προτεραιότητα για την εξυγίανση και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας του τραπεζικού τομέα. Παράλληλα θα πρέπει να εντατικοποιηθούν και οι προσπάθειες αποκλιμάκωσης του υφιστάμενου αποθέματος.
Επιπλέον, σημαντική συνδρομή στην πορεία των κόκκινων δανείων θα διαδραματίσει και η αποτελεσματική εφαρμογή της νέας πτωχευτικής νομοθεσίας. Ειδικότερα, στο πλαίσιο αντιμετώπισης της οικονομικής αδυναμίας και της συλλογικής ικανοποίησης των πιστωτών, το νέο πτωχευτικό πλαίσιο (ν. 4738/2020) αναμορφώθηκε δραστικά, μέσω της ενσωμάτωσης επιμέρους εργαλείων ρύθμισης οφειλών σε ενιαίο πλαίσιο. Πιο συγκεκριμένα, κρίνονται επιβεβλημένες η εφαρμογή των προβλεπόμενων διαδικασιών για την πτώχευση και απαλλαγή των οφειλετών καθώς και η αξιοποίηση των βασικών εργαλείων σε πρώιμο/προπτωχευτικό στάδιο. Τα εργαλεία αυτά περιλαμβάνουν:
ηλεκτρονικούς μηχανισμούς ειδοποίησης του οφειλέτη και συμβουλευτικές υπηρεσίες από ειδικά κέντρα και φορείς,
νέο εξωδικαστικό συμβιβασμό και προπτωχευτική διαδικασία εξυγίανσης
Η αξιοποίηση του νέου πλαισίου αναμένεται να συμβάλει τόσο στην πρόληψη της υπερχρέωσης και στην αποφυγή της δημιουργίας χρεών που είναι δύσκολα βιώσιμα, αλλά και στην διατήρηση της βιωσιμότητας επιχειρήσεων, των οποίων η αφερεγγυότητα μπορεί να αποφευχθεί εφόσον αναδιαρθρωθούν.
Είναι αυτονόητο ότι, σε περίπτωση που δεν επιτευχθεί η προληπτική αναδιάρθρωση οφειλών, υπάρχει η δυνατότητα εφαρμογής της διαδικασίας πτώχευσης, μέσα από την οποία πλέον επιταχύνεται η ρευστοποίηση της πτωχευτικής περιουσίας. Αξίζει να σημειωθεί ακόμη ένα σημείο, το οποίο είναι η αποσύνδεση της πτωχευτικής ικανότητας από την εμπορική ιδιότητα, παρέχοντας τη δυνατότητα και σε φυσικά πρόσωπα που δεν κατέχουν την ιδιότητα του εμπόρου να τεθούν σε πτώχευση. Επίσης, σημαντικό στοιχείο είναι η ηλεκτρονική διεξαγωγή των πλειστηριασμών με χρήση της πλατφόρμας e-auction.
Δεν θα ήθελα να παραλείψω τις νέες ρυθμίσεις για τους ευάλωτες οφειλέτες (άρθρο 3 του ν. 4472/2017) και να τονίσω την αναγκαιότητα άμεσης λειτουργίας του Φορέα Απόκτησης και Επαναμίσθωσης, καθώς μέσα από αυτόν θα δίνεται η δυνατότητα στον οφειλέτη να μπορεί να συνεχίσει να διαμένει στην κύρια κατοικία του, αποφεύγοντας την έξωση, καθώς και να γίνει ξανά κύριος του ακινήτου, εφόσον το επιθυμεί.
Η μέχρι τώρα εμπειρία από την εφαρμογή της νέας πτωχευτικής νομοθεσίας είναι θετική, αλλά όχι ικανοποιητική. Βέβαια, η πανδημία δημιούργησε δυσλειτουργίες σε κάποιους μηχανισμούς. Από εδώ και πέρα, είναι ύψιστης σημασίας το να χρησιμοποιηθούν από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη τα εργαλεία του νόμου και να στηριχθούν οι οφειλέτες που έχουν προοπτικές βιωσιμότητας, ώστε να καταστούν στο μέλλον ενήμεροι, συμβάλλοντας έτσι τόσο στην βελτίωση της ποιότητας του δανειακού χαρτοφυλακίου των τραπεζών, όσο και στην συνολική προσπάθεια αντιμετώπισης των μη εξυπηρετούμενων δανείων.
Δευτερογενής αγορά ΜΕΔ
Άφησα για το τέλος την πιο ενδιαφέρουσα παράμετρο αντιμετώπισης των κόκκινων δανείων, την εύρυθμη και αποτελεσματική λειτουργία της δευτερογενούς αγοράς των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Συγκεκριμένα, στην ελληνική δευτερογενή αγορά ΜΕΔ δραστηριοποιούνται 23 Εταιρίες Διαχείρισης Απαιτήσεων από Δάνεια και Πιστώσεις, οι οποίες έχουν λάβει άδεια λειτουργίας από την Τράπεζα της Ελλάδος. Ο βαθμός δραστηριοποίησης των υφιστάμενων εταιριών διαφοροποιείται σημαντικά. Ειδικότερα, ο κλάδος εμφανίζει σημαντική συγκέντρωση με μόλις τις 3 από αυτές να κατέχουν περίπου 80% του μεριδίου της αγοράς, με βάση τη συνολική αξία των υπό διαχείριση ανοιγμάτων [123 δισ. ευρώ τέλος 2021]. H πλειοψηφία των εν λόγω ανοιγμάτων έχει ανατεθεί στις εταιρείες διαχείρισης τα τελευταία δύο έτη στο πλαίσιο υλοποίησης των στρατηγικών των τραπεζών για τη μείωση των ΜΕΔ και αφορά ανοίγματα τα οποία προήλθαν από την από-αναγνώριση των τιτλοποιημένων δανείων από τις τράπεζες και τη μεταφορά τους στις εταιρείες διαχείρισης.
Αναδεικνύεται λοιπόν η σημασία της αποτελεσματικής διαχείρισης των ανοιγμάτων από τις εταιρείες αυτές, προκειμένου να αξιοποιήσουν αποτελεσματικά τα ενέχυρα αλλά και να προσφέρουν λύσεις αναδιάρθρωσης. Με βάση τις εκτιμήσεις των επιχειρηματικών πλάνων για τα τιτλοποιημένα ανοίγματα, αναμένεται το μεγαλύτερο τμήμα των εισπράξεων, σχεδόν 60%, να προέλθει από διενέργεια ρυθμίσεων και το υπόλοιπο, να προέλθει κυρίως από ρευστοποιήσεις και εύρεση συναινετικής λύσης [36%], ενώ ένα πολύ μικρό ποσοστό [5,5%] θα αφορά απλές εισπράξεις.
Παράλληλα, η υλοποίηση των σχετικών επιχειρηματικών σχεδίων από τις εταιρείες διαχείρισης θα δημιουργήσει ευκαιρίες για τον τραπεζικό κλάδο, όπως, χρηματοδότηση βιώσιμων επιχειρήσεων, αγορών ακινήτων, αλλά και αγορών βιώσιμων υγιών δανείων. Συστήνεται οι τράπεζες να είναι αρκετά προσεκτικές στα επόμενα βήματα και να εξασφαλίζεται η εφαρμογή συντηρητικών κανόνων/πιστοδοτικών κριτηρίων και πολιτικών ως προς κάθε νέα χρηματοδότηση.
Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να σταθώ στην αναμενόμενη περαιτέρω επέκταση της δευτερογενούς αγοράς ΜΕΔ, η οποία αναμένεται να επέλθει λόγω της ωρίμανσης της. Δάνεια που έχουν εξυγιανθεί ή εξυγιαίνονται από τις ήδη υπάρχουσες εταιρίες, καθώς και δάνεια που είναι ακόμη κόκκινα αλλά μπορούν να ρυθμιστούν σε βιώσιμη βάση, εφόσον παρασχεθεί νέα ρευστότητα ή, όπου απαιτείται, και κεφάλαιο, εκτιμώ ότι θα προσελκύσουν το αγοραστικό ενδιαφέρον νέων επενδυτών. Όπως παρατηρείται και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η τάση είναι να δραστηριοποιηθούν στην αγορά μικρότεροι επενδυτές με εξειδίκευση σε ορισμένους τομείς ή κατηγορίες περιουσιακών στοιχείων, διαδραματίζοντας σημαντικό μάλιστα ρόλο, καθώς η αγορά θα δημιουργήσει περαιτέρω ευκαιρίες και στην διαχείριση μικρότερων χαρτοφυλακίων. Επιπλέον, επέκταση αναμένεται και στην αγορά της ακίνητης περιουσίας με το ενδιαφέρον να στρέφεται σε συναλλαγές δανείων με εξασφαλίσεις κατοικιών από εξειδικευμένες εταιρίες.
Κλείνοντας να επισημάνω για ακόμη μία φορά, την πραγματικά σημαντική πρόοδο που έχει σημειωθεί στην εξυγίανση των ισολογισμών των τραπεζών. Έχουμε όμως μεγάλο δρόμο ακόμη να διανύσουμε όσον αφορά στην εξυγίανση των επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια παραμένουν ως βάρος στις υπερχρεωμένες επιχειρήσεις, αλλά και στα νοικοκυριά. Για το λόγο αυτό απαιτείται εγρήγορση και επιτάχυνση ενεργειών, λαμβάνοντας υπόψη όλους τους παραπάνω προαναφερόμενους παράγοντες, για να ξεπεραστεί το πρόβλημα αυτό και για να μπορέσει να συμβάλει το τραπεζικό σύστημα περαιτέρω στην ανάκαμψη της οικονομίας μέσω, εν μέρει αξιοποίησης των ευρωπαϊκών πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης».
