Η άνοδος της τιμής των καυσίμων, που πλέον φτάνει να αποτελεί μεγάλο μερίδιο επί των συνολικών δαπανών των ακτοπλοϊκών, επέφερε και… ανοδική επίδραση στις τιμές των εισιτηρίων της τάξεως περίπου του 35%. Αυτό αναδεικνύεται, μεταξύ πολλών άλλων, στην 21η Ετήσια Μελέτη για την Ελληνική Ακτοπλοΐα 2022 με τίτλο «Ελληνική Ακτοπλοΐα 2022: Σε νέο Κύκλο Ανάπτυξης και Ευκαιριών», που δημοσιοποίησε προ ημερών η XRTC Business Consultants Ltd., η οποία ως γνωστόν, δραστηριοποιείται από την ίδρυσή της (1999) στη Ναυτιλιακή Χρηματοδότηση και στην παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών προς τις ναυτιλιακές επιχειρήσεις.
Τα κόστη καυσίμων έφεραν ανατιμήσεις στα εισιτήρια
Το κόστος καυσίμων σε κανονικές περιόδους αποτελούσε το 30 - 35% των λειτουργικών δαπανών των πλοίων κατά μέσο όρο. Με τις αυξήσεις των τιμών των καυσίμων, αρχής γενομένης από το τέταρτο τρίμηνο του 2021 και όλο το 2022, να είναι υπερδιπλάσιες από την αντίστοιχη περσυνή περίοδο, το κόστος καυσίμων εκτοξεύτηκε στο 60-70% των λειτουργικών δαπανών των πλοίων. Οι ιδιωτικές ακτοπλοϊκές επιχειρήσεις προχώρησαν σε μέτρα προκειμένου να μετριάσουν και να απορροφήσουν αυτό το επιπλέον κόστος όπως τη μείωση ταχύτητας των πλοίων, μείωση ή συγχώνευση κάποιων δρομολογίων και περιορισμό άλλων λειτουργικών δαπανών.
Όλα αυτά τα μέτρα όμως δεν είναι ικανά να απορροφήσουν τους οικονομικούς κραδασμούς. Παράλληλα η εμπόλεμη κατάσταση στην Ουκρανία και οι πληθωριστικές τάσεις αναγκάζουν τους επίδοξους τουρίστες να αναθεωρήσουν ή να αναβάλλουν τις καλοκαιρινές τους διακοπές. Οι αυξήσεις στις τιμές των εισιτηρίων ήταν μονόδρομος για τις ακτοπλοϊκές εταιρίες, καθιστώντας τους νησιωτικούς προορισμούς «ακριβούς» για το μέσο Έλληνα. Σε σχέση με το προηγούμενο έτος, τα ακτοπλοϊκά εισιτήρια για τα ελληνικά νησιά είναι ακριβότερα έως και 35% πλέον.
Τα νέα δεδομένα για τον ακτοπλοϊκό κλάδο είναι εξόχως ανησυχητικά. Ειδικότερα, μετά από μία αύξηση της τάξεως του 32,4% της μέσης τιμής των ναυτιλιακών καυσίμων το 2021 σε σχέση με την χρήση 2020, η μέση τιμή των καυσίμων τον Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους αυξήθηκε περαιτέρω κατά 28% σε σχέση με τον Δεκέμβριο 2021. Η τάση για περαιτέρω αύξηση των τιμών διατηρήθηκε και στις πρώτες εβδομάδες του μηνός Μαρτίου 2022. Η τιμή του καυσίμου μειωμένης περιεκτικότητας σε θείο εξακολουθεί να κυμαίνεται πάνω από τα €1.000 ο τόνος, όταν την ίδια περίοδο το 2021 κυμαινόταν στα €400 ευρώ, σημειώνεται χαρακτηριστικά.
Τουρισμός vs Πόλεμος
Σύμφωνα με τη μελέτη, ως ανάχωμα στην ανάκαμψη του τουριστικού κλάδου λειτουργεί η τρέχουσα υγειονομική κρίση, σε συνδυασμό με την αυξημένη αβεβαιότητα λόγω της εισβολής της Ρωσίας στην επικράτεια της Ουκρανίας και το αυξημένο ενεργειακό κόστος των τελευταίων μηνών καθώς και η μείωση της αγοραστικής δύναμης των νοικοκυριών. Ωστόσο, για την επίτευξη θετικών επιδόσεων στον τουρισμό, σημαντικό ρόλο μπορεί να έχουν η ενδεχόμενη σταδιακή άμβλυνση της εποχικότητας, η επέκταση της τουριστικής δραστηριότητας σε περισσότερες περιφέρειες και η αύξηση της μέσης δαπάνης και της διάρκειας παραμονής ανά επισκέπτη. Το γεγονός είναι ότι ο ελληνικός τουρισμός βρίσκεται σε αχαρτογράφητα ύδατα για τρίτη συνεχή χρονιά, κάνοντας τις προβλέψεις για το 2022 δύσκολη υπόθεση. Αστάθμητοι παράγοντες που επηρεάζουν λιγότερο ή περισσότερο όλους τους τουριστικούς κλάδους, όπως η εξέλιξη της γεωπολιτικής κρίσης στην Ουκρανία, ο πληθωρισμός και οι ανατιμήσεις καθιστούν το 2022 μια χρονιά μεγαλύτερων προκλήσεων από την περυσινή.
Όπως επίσης σημειώνεται, η ενεργειακή κρίση που μαστίζει όλο τον πλανήτη επηρεάζει και την επιβατηγό ναυτιλία. Το κόστος των καυσίμων υπολογίζεται ότι αντιστοιχεί περίπου στο 40% των καθαρών ναύλων που εισπράττονται, ενώ σύμφωνα με τη ΣΕΕΝ οι ακτοπλοϊκές εταιρίες επιβαρύνθηκαν με €130 εκατ. λόγω της αύξησης του κόστους των καυσίμων κατά 45%. Οι εταιρίες λόγω των υψηλών τιμών στα καύσιμα έχουν θέσει ζήτημα αναπροσαρμογής των μισθωμάτων στα δρομολόγια των μονοετών συμβάσεων της ακτοπλοΐας και για τις οποίες δεν προβλέπεται ρήτρα καυσίμου βάση του σχετικού νόμου. Πρόκειται για συνολικά 42 ακτοπλοϊκές συνδέσεις, ενώ το συνολικό εκτιμώμενο κόστος θα αγγίξει περίπου τα €15 εκατ. Σημειώνεται ότι ήδη το υπουργείο Ναυτιλίας από τις αρχές Απριλίου έχει προχωρήσει σε αναπροσαρμογή των μισθωμάτων των πλοίων που εκτελούν δρομολογιακές γραμμές δημόσιας υπηρεσίας με πολυετείς συμβάσεις και στις οποίες σύμφωνα με τη σχετική νομοθεσία προβλέπεται ρήτρα καυσίμου.
Η ανανέωση του στόλου
Αναφορικά με την ανανέωση του στόλου, όπως αναφέρεται, ενώ έχουν τεθεί οι προθεσμίες για την επίτευξη της μείωσης των αέριων ρύπων, εντούτοις τεχνολογικά δεν έχουν ακόμα επιτευχθεί οι βιώσιμες λύσεις για την αντικατάστασή τους από ανανεώσιμες πηγές, όπως ο ηλεκτρισμός, τα βιοκαύσιμα, η αμμωνία, το υδρογόνο, η μεθανόλη κ.ά. Δεδομένου ότι το 50% των ελληνικών ακτοπλοϊκών πλοίων που είναι σήμερα δρομολογημένα, το 2035 θα είναι ηλικίας άνω των 40 ετών, η ανανέωση του Ακτοπλοϊκού στόλου είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει ο κλάδος.
Με την προϋπόθεση ότι δεν υπάρχουν διαθέσιμα μεταχειρισμένα πλοία που να πληρούν τους περιβαλλοντικούς κανονισμούς, η μόνη λύση είναι η κατασκευή νέων πλοίων. Τα προβλήματα που τίθενται είναι ποικίλα με τα σημαντικότερα να είναι τι είδους καυσίμου θα χρησιμοποιούν τα νέα αυτά πλοία και πώς θα χρηματοδοτηθούν. Η απροθυμία των τραπεζών να χρηματοδοτήσουν την ακτοπλοϊκή αγορά καθώς και τα δυσχερή οικονομικά αποτελέσματα των ακτοπλοϊκών εταιριών αποτελούν τροχοπέδη στην ανανέωση του στόλου.
Γεγονός είναι ότι η παρούσα κατάσταση του στόλου αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για την έναρξη ενός νέου επενδυτικού κύκλου με την κατασκευή νέων πλοίων ή έστω και με αγορά σύγχρονων μεταχειρισμένων. Η αγορά καλείται να βρει τεχνικές λύσεις και κεφάλαια για τη ναυπήγηση νέων πλοίων φιλικών προς το περιβάλλον. Ο νέος αυτός κύκλος ανανέωσης του στόλου εκτιμάται ότι θα απαιτήσει επενδύσεις της τάξεως των €2.5 δις με €3 δις στην περίπτωση ανανέωσης των υπαρχόντων πλοίων ηλικίας άνω των 25 ετών. Αντιστοίχως απαραίτητες κρίνονται οι επενδύσεις για την τεχνολογική αναβάθμιση των μικρότερης ηλικίας πλοίων (κάτω των 20 ετών) που εξυπηρετούν γραμμές της ελληνικής ακτοπλοΐας. Μία αρχική εκτίμηση του κόστους αυτών των επενδύσεων ξεπερνά τα €100 με 150 εκ.
Η χρηματοδότηση των επενδύσεων για ανανέωση του στόλου με πλοία χαμηλών και μηδενικών εκπομπών, πρέπει να γίνει με τη μορφή επιδοτήσεων για το πράσινο κομμάτι της επένδυσης, με την πρόσβαση σε διαθέσιμα χρηματοδοτικά εργαλεία μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, του ΕΣΠΑ και του Νέου Αναπτυξιακού Νόμου και να συσταθεί ένα ειδικό ταμείο στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συστήματος Εμπορίας Ρύπων- Emission Trading System, (ETS) προκειμένου να επανεπενδύονται τα έσοδα από το ETS, κατευθείαν στον κλάδο. Οι εταιρίες ευελπιστούν ότι οι πολυετείς συμβάσεις δημόσιας υπηρεσίας μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως μέσο που θα βοηθήσει την τραπεζική χρηματοδότηση σε συνδυασμό με προαναφερόμενα χρηματοδοτικά εργαλεία.
Συμπεράσματα – Προοπτικές
Συνοψίζοντας τις προκλήσεις της εποχής σίγουρα ξεχωρίζουν οι επιπτώσεις της πανδημίας και της καταστροφικής πτώσης της ζήτησης του μεταφορικού έργου το 2020 και το 2021, τα τεράστια προβλήματα που παρουσιάζονται στον ενεργειακό τομέα εκτοξεύοντας το κόστος των καυσίμων σε ιδιαίτερα υψηλές τιμές, καθώς επίσης και η δυσπραγία νέων επενδυτικών σχημάτων και χρηματοδοτικών οργανισμών να εισέλθουν στον κλάδο την τελευταία δεκαετία πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, αναφέρεται στην έρευνα. Στα θετικά σημεία των καιρών της ακτοπλοϊκής αγοράς βρίσκουμε μέσα στο καλοκαίρι 3 νεότευκτα μικρά πλοιάρια να εισέρχονται στο χώρο για λογαριασμό των Επιχειρήσεων Αττικής, γεγονός που μπορεί να είναι κι ένα σινιάλο επανεκκίνησης μιας προσπάθειας που επιβάλλεται να καταβάλουν τα μέλη της αγοράς για την ανανέωση του στόλου της.
Εάν άλλο επόμενο σημαντικό βήμα της αγοράς με σκοπό την ικανοποίηση των αναγκών της είναι η ενεργοποίηση της ναυπηγικής βιομηχανίας της χώρας. Η διατήρηση, έστω και περιορισμένα σε σύγκριση με το παρελθόν, της ναυτικής τέχνης στη χώρα μας είναι στοιχείο δυσεύρετο στα Ευρωπαϊκά κράτη γεγονός που προσελκύει το ενδιαφέρον πολλών ναυπηγικών εταιριών να αναπτύξουν σε συνεργασία με Ελληνικά μεγάλα ή μικρά ναυπηγεία, επιχειρηματικά σχέδια που θα διευκολύνουν την κατασκευή πλοίων νέας τεχνολογίας, τα οποία θα χρησιμοποιούν καύσιμα φιλικά προς το περιβάλλον. Το πλεονέκτημα της Ελλάδας σε αυτόν τον τομέα ενισχύεται και από το γεγονός της ύπαρξης χώρων όπου οι κατασκευές αυτές μπορούν να πραγματοποιηθούν.
«Δεν χωρά καμία αμφιβολία ότι παρά τη μεγάλη αύξηση της κίνησης των ακτοπλοϊκών γραμμών την διετία 2021 και 2022 σε σύγκριση με το καταστροφικό 2020 τα αποτελέσματα των εταιριών δεν ήταν και δεν θα είναι ικανοποιητικά κυρίως λόγω του υπέρμετρα αυξημένου κόστους καυσίμων. Τα αρνητικά οικονομικά αποτελέσματα του κλάδου αμφισβητούν την βιωσιμότητα αρκετών εταιριών αλλά και δημιουργούν αρνητικό περιβάλλον για συγχωνεύσεις και εξαγορές χωρίς σημαντικές ζημίες για τους μετόχους η και τους επενδυτές. Το περιβάλλον εμποδίζει επίσης τις τράπεζες να μειώσουν την μεγάλη μετοχική θέση που έχουν σε αρκετές εταιρίες, ως αποτέλεσμα της μετατροπής ομολογιακών δανείων του παρελθόντος σε μετοχές. Και δυστυχώς οι κινήσεις εκποιήσεων είναι στοχευμένες και στην αντίθετη ροή της ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας της αγοράς. Τα συσσωρευμένα μη εξυπηρετούμενα δάνεια προστίθενται στο μεγάλο αρνητικό χαρτοφυλάκιό τους ενισχύοντας την απροθυμία των τραπεζών να στηρίξουν την αγορά. Αντιθέτως η πολιτεία για πρώτη φορά κατέβαλε μεγάλα ποσά για την διατήρηση της ομαλής λειτουργίας του ακτοπλοϊκού δικτύου και ουσιαστικά διατήρησε σε ένα μεγάλο βαθμό την επιχειρησιακή ικανότητα του γερασμένου στόλου και την διατήρηση κερδοφορίας των μικρών εταιριών.
Στην παρούσα φάση η ελληνική ακτοπλοϊκή αγορά λειτουργεί εντός ενός πλαισίου εκρηκτικού σε ένα περιβάλλον πληθωριστικό με έντονες γεωπολιτικές επιδράσεις και σπάνιες υγειονομικές συνθήκες. Οι κατάλληλοι χειρισμοί της πολιτείας καθώς επίσης και οι μεγάλες θυσίες της ελληνικής κοινωνίας στην αντιμετώπιση της κρίσης χρέους την τελευταία δεκαετία, έφεραν την Ελληνική αγορά σε καλύτερες συνθήκες πιο ανταγωνιστικές και αναμφισβήτητα πιο ελκυστικές τόσο στον επιχειρηματικό όσο και στον τουριστικό τομέα. Οι θετικές αυτές εξελίξεις προσφέρουν θετικές προοπτικές που πιθανότατα δικαιολογούν νέες επενδύσεις στον κλάδο της ακτοπλοΐας κάτω από συνθήκες υποστήριξης και διαφάνειας. Ως εκ τούτου καλούνται όλοι οι φορείς που συνθέτουν την αγορά συμπεριλαμβανομένων των τραπεζών και του ελληνικού χρηματιστηρίο να μελετήσουν διεξοδικά την ίδια την αγορά και να τη στηρίξουν στον νέο κύκλο επενδύσεων που είναι βέβαιον ότι θα αρχίσει στο εγγύς μέλλον. Η ώριμη Ελληνική ακτοπλοϊκή αγορά, αποδεδειγμένα προσφέρει ασφάλεια και ποιότητα στις μεταφορές και πλέον θα προσφέρει και οικονομικές ευκαιρίες κάτω από αυστηρές συνθήκες και υπεύθυνες στρατηγικές όπως περιεγράφηκε στην παρούσα μελέτη», καταλήγει η έρευνα της XRTC Business Consultants Ltd.
Το πρόγραμμα «Νέαρχος»
Όπως επίσης αναφέρεται στη μελέτη, «το περιβάλλον προσφέρει αναγκαιότητα αφενός της αντικατάστασης ολόκληρου του στόλου και αφετέρου με την άντληση κεφαλαίων από αναπτυξιακά προγράμματα για τα οποία έχουν επανειλημμένως αναφερθεί και σε κάποιον βαθμό δεσμευθεί ότι θα φέρουν στην ελληνική αγορά οι 3 φορείς που εν μέρει είναι υπεύθυνοι για την ανάπτυξη της ίδιας της αγοράς. Αυτοί είναι το Υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής σε συνεργασία με συναρμόδιους φορείς, το Ναυτικό Επιμελητήριο Ελλάδος ενεργώντας ως αποκλειστικός Ναυτιλιακός σύμβουλος της Κυβέρνησης και ο Σύνδεσμος Επιχειρήσεων Επιβατηγού Ναυτιλίας και έχουν αναλάβει τις εξής πρωτοβουλίες:
1) «Πρασίνισμα» του στόλου της ακτοπλοΐας συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην υλοποίηση των διεθνών και ευρωπαϊκών υποχρεώσεων της χώρας.
2) Αναβάθμιση της διασυνδεσιμότητας και προσβασιμότητας στις θαλάσσιες ενδομεταφορές, είτε επιβατικές, είτε εμπορευματικές μέσω των εκσυγχρονισμών των λιμενικών υποδομών και της αναβάθμισης της ποιότητας των θαλασσίων μεταφορών.
3) Εμπέδωση και εξασφάλιση της εδαφικής συνοχής υπό το πρίσμα της νησιωτικότητας, συμβάλλοντας στη διατήρηση της συνεκτικότητας του νησιωτικού χώρου με παροχές και για κατοίκους αλλά και για επιχειρήσεις.
Στο πλαίσιο αυτό έχει προταθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης μηχανισμός χρηματοδότησης με κίνητρα ανανέωσης του στόλου της ακτοπλοΐας και παράλληλα ειδικό καθεστώς μέσω του προγράμματος Nέαρχος, αλλά και του EΣΠA 2021-2027. H Ελλάδα, σύμφωνα με σχετική ανακοίνωση των φορέων, είναι το πρώτο κράτος - μέλος που παρουσιάζει μηχανισμό παροχής κινήτρων αντικατάστασης του ακτοπλοϊκού στόλου με περιβαλλοντικά κριτήρια. Το Ναυτικό Επιμελητήριο Ελλάδος διεκδικεί για λογαριασμό του νομοθέτη κονδύλια ύψους 4,5 δισ. ευρώ από τα ευρωπαϊκά ταμεία σε συνεργασία με το υπουργείο Οικονομικών τα οποία θα δοθούν με τη μορφή υποστήριξης των επιχειρηματικών πλάνων στις εταιρίες που θα προχωρήσουν στην ανανέωση του ακτοπλοϊκού στόλου. Σε αυτές σίγουρο είναι ότι θα συμπεριλαμβάνονται και νεοεισερχόμενες εταιρίες που θα πληρούν τα κριτήρια τα οποία θα γνωστοποιηθούν εν καιρώ και σίγουρα με την ολοκλήρωση του έργου. Tα δύο δισεκατομμύρια θα πρέπει να δοθούν άμεσα και αφορούν 37 πλοία άνω των 30 ετών. Tα άλλα 2,5 δισ. ευρώ θα δοθούν για ανανέωση 43 πλοίων ηλικίας μεταξύ 20-30 ετών. Για πλοία ηλικίας μικρότερης των 20 ετών δεν υπάρχουν εκτιμήσεις.
