Σημαντικές αναπτυξιακές και δημοσιονομικές προκλήσεις παρουσιάζονται για τα κράτη της Ευρωζώνης, από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και τις επακόλουθες κυρώσεις, όπως αναφέρει η Fitch Ratings, με τον συνδυασμένο αντίκτυπο αυτών και τον σχεδιασμό των μέτρων να αποτελούν δύο σημαντικούς παράγοντες για την αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας των κρατών μελών.
Όπως και η πανδημία, έτσι και ο πόλεμος αποτελεί ένα εξωτερικό «σοκ» που θα γίνει αισθητό σε ολόκληρο το μπλοκ ενώ ο αντίκτυπός του θα διαφέρει, για παράδειγμα μέσω της εξάρτησης των κρατών από το ρωσικό φυσικό αέριο ή τους εμπορικούς δεσμούς που υφίστανται. Έτσι, ο δημοσιονομικός αντίκτυπος θα αντικατοπτρίζει την απάντηση που υπάρξει σε επίπεδο μέτρων και το κατά πόσο μπορεί να «αμοιβαιοποιηθεί» το κόστος τους σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Όπως επισημαίνει η Fitch, η αγορά ενέργειας αποτελεί το κύριο μακροοικονομικό «κανάλι» μετάδοσης και διάχυσης της κρίσης μέσω των υψηλότερων τιμών. Η Ρωσία αντιπροσώπευε το 38% των εισαγωγών φυσικού αερίου της ΕΕ και το 23% των εισαγωγών πετρελαίου το 2020. Το πλήγμα λοιπόν στην ανάπτυξη θα εξαρτηθεί από το εύρος της διαταραχής, σε ό,τι αφορά την προσφορά ενέργειας και την πιθανή επιβολή περιορισμών στην κατανάλωσή της, ενώ σημαντικές κρίνονται και οι περαιτέρω πιέσεις που μπορεί να προκύψουν στην εφοδιαστική αλυσίδα.
Από την άλλη, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα βρίσκεται υπό ηπιότερη πίεση σχετικά με τις αυξήσεις των επιτοκίων, συγκριτικά με τη Fed, έχοντας ανακοινώσει ωστόσο τον Μάρτιο μια ταχύτερη μείωση των αγορών περιουσιακών στοιχείων, με τη Fitch να εκτιμά πως θα αρχίσει να εξομαλύνει τη νομισματική της πολιτική. Επιπλέον, οι μακροχρόνιες λήξεις χρέους μετριάζουν τον αντίκτυπο στα κόστη δανεισμού, αλλά η ΕΚΤ υπήρξε σημαντικός αγοραστής του κρατικού χρέους της Ευρωζώνης τα τελευταία χρόνια.
Όσον αφορά τις πρωτογενείς δαπάνες των περισσότερων κρατών κατά το τέλος του 2021 παρέμειναν σε αρκετά υψηλότερα επίπεδα συγκριτικά με το 2019. Υπό αυτό το πρίσμα, οι περαιτέρω πιέσεις στο σκέλος αυτό που απορρέουν από τον πόλεμο υποδηλώνουν ότι οι κυβερνήσεις μπορεί να έλθουν αντιμέτωπες με δύσκολες δημοσιονομικές επιλογές προκειμένου να καταφέρουν να διατηρήσουν τους δείκτες δημοσίου χρέους σε μια πτωτική τάση.
Σύμφωνα με τη Fitch, οι επιπτώσεις στις αναπτυξιακές προοπτικές από άλλα «κανάλια» μετάδοσης είναι ηπιότερες. Εξαιρουμένης της ενέργειας, οι άμεσοι εμπορικοί δεσμοί είναι περιορισμένοι, με υψηλότερους για τις χώρες της Βαλτικής, που περιλαμβάνουν ωστόσο τις επανεξαγωγές στη Ρωσία. Αναφορικά με τις μεγάλες τράπεζες της Δυτικής Ευρώπης, οι απαιτήσεις τους από Ρώσους και Ουκρανούς αντισυμβαλλομένους στα τέλη Σεπτεμβρίου 2021 ανήλθαν περίπου στα 100 δισ. δολάρια. Επιπλέον, οι άμεσες ξένες επενδύσεις στη Ρωσία είναι περιορισμένες, με την Κύπρο και το Λουξεμβούργο να αποτελούν τις κύριες εξαιρέσεις. Σε κάθε περίπτωση, οι άμεσες ξένες επενδύσεις αποκρύπτουν τον αντίκτυπο στην πραγματική οικονομία, όπως υπογραμμίζει η Fitch.
Οι κυβερνήσεις θα συνεχίσουν να χρησιμοποιούν τη δημοσιονομική «εργαλειοθήκη» ώστε να μετριάσουν τον αντίκτυπο του πληθωρισμού στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, θέση που υποστηρίζεται και από το πλαίσιο δημοσιονομικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2023. Ωστόσο, η σύγκρουση στην Ουκρανία ενέχει ένα «βάρος» στους προϋπολογισμούς μέσω της προσφυγικής κρίσης και των αυξημένων αμυντικών δαπανών.
Επιπλέον, το δημοσιονομικό κόστος είναι πιθανό να επιβραδύνει τη μείωση των ελλειμμάτων σε σύγκριση με τις προσδοκίες της Fitch στις αρχές του έτους, με τον πλήρη αντίκτυπο να εξαρτάται εν μέρει από τις τιμές ενέργειας. Ο οίκος αξιολόγησης αναμένει πιο στοχευμένες πολιτικές και μέτρα από ό,τι στην πανδημία – ο πόλεμος αντιπροσωπεύει ένα «σοκ» στην προσφορά και όχι ένα «σοκ» στο σκέλος της ζήτησης και οι κυβερνήσεις ενδέχεται να είναι πιο επιφυλακτικές όσον αφορά μιας μεγάλης κλίμακας τόνωσης δεδομένου του υψηλού πληθωρισμού. Η απάντηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο εστιάζει στις διαρθρωτικές αλλαγές στην αγορά ενέργειας. Το πακέτο REPowerEU της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στοχεύει στην άμεση διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού. Ωστόσο, οι αυξημένες εισαγωγές LNG αλλά και οι απαιτούμενες υποδομές (υποδομές αποθήκευσης και τερματικοί σταθμοί), ενδέχεται να έχουν ένα ιδιαίτερα υψηλό κόστος.
Η Fitch εκτιμά ότι η σύγκρουση στην Ουκρανία οδηγεί σε μια μεγαλύτερη ευελιξία ως προς δημοσιονομικούς κανόνες της ΕΕ από το 2023. Το guidance και σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εστιάζει ακριβώς στο ότι η απαίτηση για μείωση του δημόσιου χρέους κάθε χρόνο κατά το 1/20 της υπέρβασης άνω του 60% του ΑΕΠ δεν θα ισχύει το επόμενο έτος και δεν θα ξεκινήσουν νέες διαδικασίες υπερβολικού ελλείμματος αυτήν την άνοιξη.
