Aβεβαιότητα και φόβος για το τι επιφυλάσσει η επόμενη ημέρα για την τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρωζώνης, μετά την πιο δεξιά - έως ακροδεξιά - αυταρχική πολιτική στροφή της Ιταλίας, με την επικράτηση του τρικομματικού συνασπισμού που αποτελείται από τους Fratelli d'Italia, Lega και Forza Italia και την επικείμενη ανάληψη των πρωθυπουργικών καθηκόντων από την Τζόρτζια Μελόνι.
Όπως αναφέρουν οι αναλυτές της Standard & Poor's, ο νέος συνασπισμός αναλαμβάνει τα ηνία της διακυβέρνησης σε μια δύσκολη στιγμή για την ιταλική και την ευρωπαϊκή οικονομία. Λόγω της αύξησης των τιμών της ενέργειας και της αποδυνάμωσης της παγκόσμιας ζήτησης, η S&P Global Ratings προβλέπει προς ώρας μια ήπια ύφεση για την Ιταλία το επόμενο έτος, με το ΑΕΠ να αναμένεται να συρρικνωθεί κατά 0,1% προτού ανακάμψει κατά 1,5% το 2024. Ωστόσο, ο δημοσιονομικός χώρος της Ιταλίας είναι περιορισμένος, με το καθαρό χρέος της γενικής κυβέρνησης (εξαιρουμένων των εγγυήσεων του EFSF και των ρευστοποιήσιμων περιουσιακών στοιχείων) να εκτιμάται πως θα φτάσει το 2022 σε επίπεδα ελαφρώς χαμηλότερα από το 138% του ΑΕΠ και το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης στο 6,3% του ΑΕΠ.
Η βασική θέση της S&P είναι πως η νέα κυβέρνηση θα καταρτίσει και θα οριστικοποιήσει τον νόμο για τον προϋπολογισμό του 2023 (Legge di Bilancio 2023) έως τα τέλη Οκτωβρίου και θα τον υποβάλει στο κοινοβούλιο τον Νοέμβριο, με την επιφύλαξη των δημοσιονομικών στόχων που καθορίζονται στο πρόγραμμα σταθερότητας της τρέχουσας κυβέρνησης, που δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο του 2022. Το «κλειδί» για την οικονομική ανάκαμψη (και έμμεσα για τα δημοσιονομικά) για το 2023 - 2024 είναι το εάν η νέα κυβέρνηση θα εφαρμόσει τις μεταρρυθμίσεις που ορίζονται στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας ώστε να καταστεί δυνατή η εκταμίευση των υπόλοιπων 145 δισ. ευρώ από τα συνολικά 191 δισ. ευρώ (10% του ΑΕΠ) σε δάνεια και επιχορηγήσεις από τον ευρωπαϊκό μηχανισμό του RRF, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εκτιμά ότι, από τον Σεπτέμβριο του 2022, είχε επιτευχθεί το 10% των ορόσημων και των στόχων του μηχανισμού. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής της εκστρατείας, η Τζόρτζια Μελόνι (ηγέτης του Fratelli di Italia), έδειξε ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς την κατεύθυνση της αναθεώρησης των δεσμεύσεων της Ιταλίας στο πλαίσιο του RRF. Κατά την Standard & Poor's, οποιαδήποτε αναδιαμόρφωση θα μπορούσε να προκαλέσει καθυστέρηση στις προγραμματισμένες εκταμιεύσεις και να αυξήσει την αβεβαιότητα σχετικά με τις οικονομικές προοπτικές σε μια περίοδο που οι συνθήκες χρηματοδότησης για τα ιταλικά νοικοκυριά και το κράτος συνεχίζουν να γίνονται αυστηρότερες.
Επιπλέον, μια πιθανή επαναδιαπραγμάτευση στη βάση του RFF θα μπορούσε να καταστεί επιζήμια για τα οικονομικά των ιταλικών τοπικών και περιφερειακών αρχών (LRG), οι οποίες επωφελούνται άμεσα από τον μηχανισμό (παρέχει στις LRG περίπου το 40% των συνολικών προγραμματισμένων εκταμιεύσεων στο σκέλος των επιχορηγήσεων). Οποιαδήποτε δημοσιονομική μεταρρύθμιση που συνδέεται με τις εκταμιεύσεις του RFF θα πρέπει ουσιαστικά να συνεχίσει να λειτουργεί αντισταθμιστικά στις LRG σε περίπτωση απώλειας φορολογικών εσόδων, για την αποφυγή διαρθρωτικών δημοσιονομικών ανισορροπιών, δεδομένου ότι οι περιφέρειες χρηματοδοτούν βασικές υπηρεσίες όπως η υγειονομική περίθαλψη.
Από τη δική της πλευρά, η Moody's επισημαίνει πως αν και η σαφής πλειοψηφία τόσο στη Βουλή όσο και στη Γερουσία δημιουργεί τη δυνατότητα για μια κυβέρνηση μεγαλύτερης διάρκειας, ωστόσο δεν αποκλείει την πρόκληση πολιτικής αστάθειας, δεδομένων των σαφών πολιτικών διαφωνιών μεταξύ των κομμάτων του συνασπισμού. Οι βασικές διαφορές τους περιλαμβάνουν την προσέγγιση που έχουν ως προς την εφαρμογή των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που περιγράφονται στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της χώρας (NRRP), καθώς και τη μελλοντική δημοσιονομική πολιτική.
Συνεπώς, ανάλογα με το μείγμα πολιτικής, η ασθενέστερη ανάπτυξη και/ή τα διαρθρωτικά μεγαλύτερα ελλείμματα θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν τη βιωσιμότητα του χρέους. Η αυξημένη πολιτική αβεβαιότητα θα μπορούσε επιπλέον να διαβρώσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών και να αφήσει την κυβέρνηση εκτεθειμένη σε ένα υψηλότερο κόστος χρηματοδότησης, όταν οι επενδυτές θα χρειαστεί να διαδραματίσουν ένα κεντρικό ρόλο στην εγχώρια αγορά χρέους, εν μέσω της ομαλοποίησης της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ.
Ως προς το Ταμείο Ανάκαμψης και την εκταμίευση των πόρων, η Moody's εντοπίζει μεγαλύτερες δυσκολίες, καθώς με 55 ορόσημα και στόχους που αναμένονται μέχρι το τέλος του έτους για να «ξεκλειδώσουν» επιπλέον 19 δισ. ευρώ (1% του ΑΕΠ) σε χρηματοδοτήσεις, αναμένει μια καθυστέρηση στις εκταμιεύσεις, ή και περιορισμένου εύρους, δεδομένου του δεδηλωμένου στόχου του συνασπισμού για επαναδιαπραγμάτευση ορισμένων πτυχών του σχεδίου. Η επερχόμενη κυβέρνηση μπορεί επίσης να προσπαθήσει να δοκιμάσει τα όρια και την προθυμία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην αυστηρή εφαμοργή των όρων του NRRP, αν και θα έχει ισχυρό κίνητρο να διασφαλίσει ότι η Ιταλία θα είναι σε θέση να επωφεληθεί από τα υψηλά κεφάλαια που διατίθενται μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης. Η απερχόμενη κυβέρνηση της Ιταλίας εκτίμησε ότι οι μεταρρυθμίσεις στη νομοθεσία περί ανταγωνισμού, στο δικαστικό και στο φορολογικό σύστημα θα μπορούσαν να αποφέρουν μια ενίσχυση ύψους 3,2 ποσοστιαίων μονάδων του ΑΕΠ έως το 2026.
Σύμφωνα με τη Moody's, οι χαμηλότερες, από το αναμενόμενο, εκταμιεύεις πόρων από το Ταμείο Ανάκαμψης θα ασκούσαν μια πίεση στο σκέλος των επενδύσεων, τη στιγμή που ο υψηλός πληθωρισμός και οι κίνδυνοι για τον ενεργειακό εφοδιασμό επιβαρύνουν ήδη την εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων και των καταναλωτών καθώς και την οικονομική δραστηριότητα.
Επιπλέον, αν και ορισμένοι από τους εταίρους του συνασπισμού έχουν δεσμευτεί για μια δημοσιονομική προσαρμογή, άλλοι πραγματοποιούσαν προεκλογικές εκστρατείες κάνοντας λόγο για σημαντικές δημοσιονομικές μεταρρυθμίσεις που θα έχουν ως αποτέλεσμα διαρθρωτικά υψηλότερα δημοσιονομικά ελλείμματα, συμπεριλαμβανομένων των μείωσεων φόρου εισοδήματος και των αυξήσεων των συντάξεων, που θα κόστιζαν περίπου 74 δισ. ευρώ (4% του ΑΕΠ) εάν εφαρμοστούν πλήρως, ενώ θα οδηγούσαν και σε εσωτερικές διαφωνίες και διαξιφισμούς εντός του συνασπισμού.
Παράλληλα, η θετική διαφοροποίηση μεταξύ της ονομαστικής ανάπτυξης και των επιτοκίων αποτελεί το «κλειδί» στις βασικές εκτιμήσεις της Moody's για τη δυναμική του ιταλικού χρέους, με την τροχιά αυτού ωστόσο να καθίστανται ιδιαίτερα ευάλωτη σε κραδασμούς. Σύμφωνα με τον αμερικανικό οίκο, μια σημαντικά ασθενέστερη οικονομική ανάπτυξη, τα υψηλότερα επιτόκια ή τα πιο ευρεία ελλείμματα πιθανότατα θα αμφισβητούσαν τη βιωσιμότητα του χρέους, ιδιαίτερα εάν η Ιταλία συνεχίσει να έχει πρωτογενή ελλείμματα τα επόμενα χρόνια. Οι κίνδυνοι ως προς τις προοπτικές ανάπτυξης είναι ήδη σημαντικοί λόγω της αβεβαιότητας σχετικά με την εκτέλεση του NRRP και των κινδύνων που σχετίζονται με το ενεργειακό σκέλος. Επιπλέον, το κόστος χρηματοδότησης έχει αυξηθεί σημαντικά από τις αρχές του 2022, αφότου η ΕΚΤ σηματοδότησε ότι θα τερματίσει το έκτακτο πρόγραμμα για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας (PEPP) τον Ιούλιο του 2022 και θα αυξήσει τα επιτόκια.
Οι μετρήσεις προσιτότητας του χρέους έχουν ήδη επηρεαστεί αρνητικά, καθώς λίγο περισσότερο από το 11% του ιταλικού δημόσιου χρέους συνδέεται με τον πληθωρισμό και ένα επιπλέον 11% είναι κυμαινόμενου επιτοκίου. Η Moody's τονίζει πως ενώ το νέο «εργαλείο» της ΕΚΤ (TPI) θα μπορούσε να βοηθήσει στη στήριξη του κόστους χρηματοδότησης, είναι λιγότερο πιθανό να υπάρξει μια άμεση ενεργοποίηση από τη Φρανκφούρτη, εάν προκληθεί μια αύξηση των αποδόσεων των ιταλικών ομολόγων από επιλογές και χειρισμούς της εσωτερικής πολιτικής σκηνής.
