Ροή
Ο κλάδος των κατασκευών τέθηκε στο επίκεντρο του τελευταίου εβδομαδιαίου Δελτίου Οικονομικών Εξελίξεων της Διεύθυνσης Οικονομικών Μελετών της Alpha Bank, με τους αναλυτές να διαπιστώνουν άνοδο της παραγωγής, επιβράδυνση της αύξησης του κόστους πρώτων υλών και βελτίωση των επιχειρηματικών Προσδοκιών.
Αναλυτικότερα, όπως αναφέρεται μετά από μια μακρά περίοδο ύφεσης των δραστηριοτήτων του κατασκευαστικού κλάδου, την τελευταία διετία, οι κατασκευές στην Ελλάδα εισήλθαν σε μια φάση ανάκαμψης, συμβάλλοντας εκ νέου στην αναπτυξιακή δυναμική της χώρας. Συγκεκριμένα, το 2022, η συμβολή των κατασκευών στην άνοδο της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας (σε σταθερές τιμές) ήταν θετική, για δεύτερο συνεχόμενο έτος, ενώ ο κύκλος εργασιών του κλάδου αυξήθηκε κατά 22,6% σε ονομαστικές τιμές και κατά 14,5% σε αποπληθωρισμένες τιμές.
Σημαντική ήταν η συμμετοχή του κλάδου στην κάμψη της ανεργίας που επιτεύχθηκε πέρυσι. Η απασχόληση στις κατασκευές αυξήθηκε κατά 4,8% το 2022, ενώ έντονα ανοδικά κινήθηκαν οι μισθοί και τα ημερομίσθια (5,8%). Η δυναμική του τομέα των κατασκευών αντανακλάται επιπρόσθετα: (i) στους δείκτες παραγωγής, οι οποίοι αυξήθηκαν την τελευταία διετία και (ii) στις βελτιούμενες επιχειρηματικές προσδοκίες, πρωτίστως στις ιδιωτικές κατασκευές.
Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι αυτή η ανάκαμψη των δραστηριοτήτων του κλάδου επετεύχθη σε αντίξοες διεθνείς συνθήκες που προσδιορίζονται από την ενεργειακή κρίση, τον πόλεμο στην Ουκρανία και την ισχυρή αναζωπύρωση των πληθωριστικών πιέσεων επί των τιμών των εισροών. Ειδικότερα, ο ρυθμός ανόδου του κόστους των πρώτων υλών για την κατασκευή νέων κτηρίων -που είχε αυξηθεί σημαντικά την τελευταία διετία- σταδιακά φθίνει.
Τέλος, οι επενδύσεις στις κατασκευές αυξάνονται με επιταχυνόμενο ρυθμό από το 2020 και μετά, ενώ πέρυσι είχαν την υψηλότερη συμβολή (8,6 μονάδες) στην αύξηση των συνολικών επενδύσεων (11,7%). Οι προοπτικές του κλάδου για τα επόμενα έτη ενισχύονται σημαντικά, από τις επενδύσεις που αναμένεται να πραγματοποιηθούν στο πλαίσιο της υλοποίησης προγραμμάτων όπως το “Next Generation EU” και της απορρόφησης των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (2021-2026), το Εταιρικό Σύμφωνο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ) 2021-2027 και σχετίζονται με την ενεργειακή αναβάθμιση του κτηριακού δυναμικού της χώρας, στρατηγικές αστικής ανάπλασης κ.λπ.
Παραγωγή στις Κατασκευές
Ο Δείκτης Παραγωγής στις Κατασκευές στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά 23% το 2022 έναντι ανόδου κατά 6% το 2021. Από το 2017 έως και το 2020, ο εν λόγω δείκτης ακολούθησε καθοδική τροχιά, ενώ οι διαδοχικές αυξήσεις της τελευταίας διετίας κάλυψαν το 77% των απωλειών. Ο ρυθμός αύξησης του δείκτη παραγωγής στις κατασκευές στη χώρα μας ήταν ο υψηλότερος μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ-27) το 2022.
Η Ελλάδα, μάλιστα, είναι μία από τις 6 χώρες της ΕΕ-27 στις οποίες έχει καταγραφεί η μεγαλύτερη σωρευτική άνοδος του δείκτη μεταξύ 2019 και 2022. Οι υπόλοιπες είναι η Ρουμανία, η Ιταλία, η Κροατία, η Μάλτα και η Σλοβενία. Από τους επιμέρους δείκτες που συνθέτουν τον δείκτη παραγωγής στις κατασκευές, ο δείκτης παραγωγής οικοδομικών έργων (κτηρίων), που αντιστοιχεί κατά κύριο λόγο στις ιδιωτικές κατασκευές, κατέγραψε άνοδο ύψους 17%, ενώ ο δείκτης έργων πολιτικού μηχανικού, που αφορά στις δημόσιες κατασκευές, αυξήθηκε κατά 28% το 2022. Το 2021, οι δύο δείκτες είχαν σημειώσει άνοδο κατά 13% και 2%, αντίστοιχα.
Κόστος υλικών
Το κόστος των πρώτων υλών για τις νέες κατασκευές αντανακλάται στον Δείκτη Τιμών Υλικών Νέων Κτηρίων, ο οποίος αυξήθηκε κατά 11% το 2022 έναντι ανόδου κατά 3,8% το 2021 και οριακής πτώσης (0,2%) το 2020. Η άνοδος των τιμών αποδίδεται αφενός στις διαταραχές στις εφοδιαστικές αλυσίδες που προκάλεσε η πανδημική κρίση και αφετέρου στις πληθωριστικές πιέσεις που καταγράφηκαν από το φθινόπωρο του 2021 και εντάθηκαν από το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 2022.
Οι δύο βασικές κατηγορίες υλικών, οι οποίες επηρεάζουν σημαντικά την πορεία του δείκτη -αφού η από κοινού στάθμισή τους υπερβαίνει το 40%- είναι οι κονίες και το έτοιμο σκυρόδεμα, καθώς και τα μεταλλικά υλικά βασικής επεξεργασίας, οι τιμές των οποίων κατέγραψαν άνοδο κατά 8,7% και 13,9%, αντίστοιχα, το 2022. Τα προϊόντα ενέργειας, τα οποία έχουν χαμηλή στάθμιση στο συνολικό δείκτη τιμών υλικών νέων κτηρίων (1,94%), αυξήθηκαν κατά 34% το 2022. Αξίζει να σημειωθεί ότι, τους δύο πρώτους μήνες του 2023, ο ρυθμός ανόδου του Δείκτη Τιμών Υλικών Νέων Κτηρίων αλλά και των δύο βασικών κατηγοριών (κονίες και σκυρόδεμα, μεταλλικά υλικά) έχει επιβραδυνθεί, ενώ οι τιμές των καυσίμων μηχανημάτων (diesel) και της ηλεκτρικής ενέργειας μειώθηκαν κατά 7,3% σε ετήσια βάση.
Επιχειρηματικές Προσδοκίες
Ο Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στις Κατασκευές, ο οποίος παρουσιάζει σημαντική διακύμανση, ανήλθε τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους σε 18,6 μονάδες, στο υψηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί από τον Οκτώβριο του 2003 (19 μονάδες). Αν και ο κινητός μέσος όρος των τελευταίων έξι μηνών παραμένει αρνητικός, καθώς ο δείκτης βρισκόταν σε αρνητικό έδαφος, από τον Νοέμβριο του 2021 έως και τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους, ακολουθεί έντονα ανοδική πορεία, τους πρώτους μήνες του 2023. Από τις επιμέρους κατηγορίες που συνθέτουν τον δείκτη επιχειρηματικών προσδοκιών στις κατασκευές, οι προβλέψεις για το επίπεδο εργασιών, αν και αρνητικές, βελτιώθηκαν αισθητά σε μηνιαία βάση, ενώ οι θετικές προβλέψεις για την απασχόληση ενισχύθηκαν περαιτέρω.
Σε ό,τι αφορά στα οικοδομικά έργα (ιδιωτικές κατασκευές), ο δείκτης επιχειρηματικών προσδοκιών βελτιώθηκε κατά 16,6 μονάδες τον Μάρτιο σε σύγκριση με τον προηγούμενο μήνα, ανερχόμενος στο υψηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί από την έναρξη της χρονοσειράς το 2000. Σημαντικά βελτιωμένες ήταν οι εκτιμήσεις των επιχειρηματιών του τομέα για την τρέχουσα πορεία των εργασιών αλλά και για το πρόγραμμα των εργασιών τους το επόμενο χρονικό διάστημα. Ο αντίστοιχος δείκτης προσδοκιών για τα έργα πολιτικού μηχανικού (δημόσιες κατασκευές) διαμορφώθηκε τον Μάρτιο σε -6,3 μονάδες, στο ίδιο περίπου επίπεδο με τον Φεβρουάριο, σημαντικά βελτιωμένος ωστόσο σε σύγκριση με το δεύτερο εξάμηνο του 2022 (-38 μονάδες κατά μέσο όρο).
Το δίλημμα των νομισματικών αρχών μεταξύ δομικού πληθωρισμού και οικονομικής μεγέθυνσης
H φάση των παρατεταμένων και διαδοχικών διαταραχών που έχει ονομαστεί permacrisis συνεχίζεται. Η πρόσφατη τραπεζική κρίση συνιστά τον τελευταίο κρίκο μιας αλυσίδας διαταραχών των τελευταίων ετών, πρωτοφανούς έντασης και διάρκειας, όπως η πανδημική κρίση, η διάτρηση των εφοδιαστικών αλυσίδων, ο πόλεμος στην Ουκρανία και η ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη. Η τελευταία κρίση αναζωπύρωσε το «ξεχασμένο» ζήτημα του πληθωρισμού, προκαλώντας την αντίδραση της νομισματικής πολιτικής για να το αποσοβήσει.
Σε ποιο βαθμό η ασκούμενη νομισματική πολιτική -σε συνδυασμό με την τραπεζική κρίση- επηρεάζουν τον ρυθμό ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας; Αν και οι πληθωριστικές πιέσεις παρουσιάζουν ήπια αποκλιμάκωση τους τελευταίους μήνες, οι υπεύθυνοι χάραξης της νομισματικής πολιτικής οφείλουν να αναζητήσουν τη χρυσή τομή μεταξύ του κινδύνου της ασθενούς αντίδρασης, που θα μπορούσε να παρατείνει τις πληθωριστικές επιπτώσεις αυτών των κλυδωνισμών και του κινδύνου της υπερβολικής αντίδρασης, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε αστάθεια και επιβράδυνση της οικονομίας. Παρά τις πρόσφατες εντάσεις στον χρηματοπιστωτικό κλάδο στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, οι κεντρικές τράπεζες (Fed, BoE, ECB) διατήρησαν την αυστηρή νομισματική πολιτική, αυξάνοντας τα βασικά τους επιτόκια. Η περαιτέρω αύξηση των επιτοκίων, παρά τις αντιδράσεις της αγοράς, αποτελεί μήνυμα για συνέχιση της αυστηρής νομισματικής πολιτικής, μέχρι την επάνοδο του πληθωρισμού στα επιθυμητά επίπεδα.
Σύμφωνα με το Peterson Institute for International Economics, η παγκόσμια οικονομία προβλέπεται να αναπτυχθεί μόλις κατά 2,9% το 2023 και 3,1% το 2024. Στις ΗΠΑ, ο ρυθμός ανάπτυξης παρέμεινε χαμηλός το 2022 (1,3%), με τον πληθωρισμό να διατηρείται σε υψηλά επίπεδα και την αγορά εργασίας να είναι ιδιαιτέρως ανθεκτική. Η διατήρηση των υψηλών επιτοκίων, καθώς και οι αναταράξεις στον τραπεζικό τομέα καθιστούν λιγότερο πιθανή μια ήπια προσγείωση (soft landing) και αυξάνουν τον κίνδυνο να οδηγηθεί η οικονομία σε ύφεση. Επιπλέον, η αυστηροποίηση των χρηματοπιστωτικών κανόνων, μετά την κατάρρευση τριών περιφερειακών τραπεζών στις ΗΠΑ, ενδέχεται να οδηγήσει σε περαιτέρω επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας, εξαιτίας της περιορισμένης πιστωτικής επέκτασης στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις.
Η Ευρωζώνη φαίνεται να έχει αποφύγει την ύφεση και οι προοπτικές της για το μέλλον είναι καλύτερες από ό,τι πριν από μερικούς μήνες, λόγω κυρίως της ήπιας αποκλιμάκωσης των τιμών της ενέργειας και των αυξημένων εισροών κεφαλαίων από την υλοποίηση του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Η πρόσφατη απόφαση των χωρών μελών του OPEC+ να περιορίσουν την παραγωγή ώστε να στηρίξουν την τιμή ενδέχεται να αποτελεί έναν παράγοντα κινδύνου για αυτήν την προοπτική. Το Ηνωμένο Βασίλειο αναμένεται να υστερήσει έναντι των άλλων προηγμένων οικονομιών και να παρουσιάσει πολύ χαμηλή ή ακόμα και αρνητική ανάπτυξη κατά το τρέχον και το επόμενο έτος, εξαιτίας, κυρίως, του υψηλού πληθωρισμού αλλά και της πολιτικής αβεβαιότητας μετά την έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Οι προοπτικές ανάπτυξης αποκλίνουν για τις υπόλοιπες, μεγάλες οικονομίες. Η κινεζική οικονομία αναμένεται να συμβάλει καθοριστικά στην παγκόσμια ανάπτυξη, ανακάμπτοντας δυναμικά μετά το άνοιγμα τις οικονομίας της, με ραγδαία αύξηση της κατανάλωσης και σταδιακή ανάκαμψη της ζήτησης και των τιμών στην αγορά ακινήτων της. Στην Ινδία, η πρόοδος που παρατηρείται στις μεταρρυθμίσεις θα ενισχύσει την οικονομική δραστηριότητα. Αντίθετα, τα υψηλά επιτόκια και τα διαρθρωτικά προβλήματα θα συνεχίσουν να επιβαρύνουν την οικονομική δραστηριότητα στη Βραζιλία, ενώ η Ρωσία θα συνεχίσει να υφίσταται τις υφεσιακές επιπτώσεις από την εισβολή στην Ουκρανία.
Αναμφίβολα, σε αυτήν την περίοδο αυξήσεων των τιμών, πρωταρχικός στόχος των κεντρικών τραπεζών θα πρέπει να είναι ο έλεγχος του πληθωρισμού. Όμως η νομισματική πολιτική θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη και άλλες παραμέτρους, όπως τις γεωπολιτικές εξελίξεις, καθώς και τον κίνδυνο που αναδύεται στον χρηματοπιστωτικό κλάδο. Με τις γεωπολιτικές εντάσεις να εντείνουν την αποστροφή των επενδυτών στον κίνδυνο και να προκαλούν σημαντικές διακυμάνσεις, οι πρόσφατες τραπεζικές διαταραχές οδήγησαν σε ραγδαία πτώση τους κυριότερους χρηματιστηριακούς δείκτες, διάρκειας λίγων ημερών, οι οποίοι, ωστόσο, ανέκαμψαν γρήγορα και το τελευταίο διάστημα παρατηρείται μια ανοδική πορεία.
Παρά τη σταδιακή αποκλιμάκωση του πληθωρισμού, ο δομικός πληθωρισμός που δεν περιλαμβάνει τις τιμές της ενέργειας και των τροφίμων, δεν ακολουθεί την ίδια πορεία. Στη ΖτΕ, ο πυρήνας του πληθωρισμού επιταχύνθηκε στο ιστορικά υψηλό επίπεδο 5,7% τον Μάρτιο, ενώ ο συνολικός πληθωρισμός υποχώρησε στο 6,9% από 8,5%. Παρά την πρόσφατη αποκλιμάκωση των πληθωριστικών πιέσεων, οι ανησυχίες σχετικά με τον κίνδυνο δευτερογενών επιδράσεων, με τη μορφή μιας σπειροειδούς αύξησης μισθών-τιμών παραμένουν, κυρίως εξαιτίας των σφιχτών συνθηκών που επικρατούν στην αγορά εργασίας των ανεπτυγμένων οικονομιών.
Σύμφωνα με έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται αντιμέτωπη με μια «χαμένη δεκαετία», εάν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής δεν υιοθετήσουν φιλόδοξες πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της αγοράς εργασίας, της παραγωγικότητας και των επενδύσεων. Σύμφωνα με την έκθεση (Falling Long-Term Growth Prospects: Trends, Expectations, and Policies, Μάρτιος 2023), το παγκόσμιο ΑΕΠ αναμένεται να σημειώσει ανάπτυξη μόλις κατά 2,2% ετησίως μεταξύ του 2022 και του 2030, χαμηλότερη σε σχέση με τον μέσο όρο της περιόδου 2011-2021 (2,6%). Συνοψίζοντας, οι κεντρικές τράπεζες παρακολουθούν καθημερινά τις εξελίξεις και δεδομένης της αβεβαιότητας που επικρατεί, οφείλουν να παραμείνουν πλήρως εξαρτώμενες από τα δεδομένα. Οι μελλοντικές αποφάσεις θα πρέπει να καθορίζονται λαμβάνοντας υπόψη τις εξελίξεις του πληθωρισμού, τον δομικό πληθωρισμό και την ισχύ της μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής, έχοντας όμως κατά νου τους πιθανούς κινδύνους για τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές, που προέρχονται τόσο από την πραγματική οικονομία όσο και από τον χρηματοπιστωτικό τομέα.
