Mαζί με την αύξηση του ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος για επενδύσεις στην Αφρική, αλλά και τις πολιτικές εξελίξεις (βλ. κρίση στο Σουδάν) έρχεται και το ενδιαφέρον για τα χρέη των χωρών της. Ένα νέο σύνολο δεδομένων το οποίο συγκέντρωσε το γερμανικό Ινστιτούτο για την Παγκόσμια Οικονομία (IfW, Kiel) δίνει για πρώτη φορά μια λεπτομερή εικόνα του χρέους της Αφρικής.
Τα χρέη των χωρών της εν λόγω ηπείρου έχουν αυξηθεί πολύ έντονα μετά την πιστωτική έκρηξη από το 2010.
Καθίσταται σαφές, πλέον, σύμφωνα με τους συντάκτες της έρευνας αυτής, ότι τα αφρικανικά κράτη πληρώνουν πολύ υψηλότερα επιτόκια σε ιδιώτες και κινέζους δανειστές από ό,τι σε δημόσια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα.
«Δεδομένου ότι πολλές χώρες δανείζονται χρήματα από ιδιώτες και δημόσιους πιστωτές ταυτόχρονα, αυτό σημαίνει ότι οι φορολογούμενοι καταλήγουν να πληρώνουν τις αποδόσεις των ιδιωτών επενδυτών και των κινεζικών τραπεζών», λέει ο Kρίστοδ Τρέμπες, διευθυντής ερευνών και ερευνητής χρέους στο IfW Kiel.
Κατά συνέπεια, οι ιδιώτες χρηματοδότες λαμβάνουν επιτόκια δανεισμού έως και 10% από τα αφρικανικά κράτη.
Πρόκειται κυρίως για τους αγοραστές των αφρικανικών κρατικών ομολόγων, όπως τα επενδυτικά κεφάλαια. Κατά μέσο όρο, το επιτόκιο που καταβάλλουν οι ιδιώτες επενδυτές είναι 6,2%.
Οι δημόσιοι πιστωτές, από την άλλη πλευρά, λαμβάνουν κατά μέσο όρο μόνο 1,1%, συμπεριλαμβανομένης της Παγκόσμιας Τράπεζας, του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και μεμονωμένων κρατών. Τα δάνεια από τη Γερμανία και τη Γαλλία είναι σχετικά ακριβά με μέσο όρο 1,7%, ενώ τα δάνεια από την Ιαπωνία είναι τα φθηνότερα με 0,5%.
Η Κίνα διαδραματίζει ιδιαίτερο ρόλο ως πιστωτής. Αν και τα δάνεια χορηγούνται επίσης από το κράτος ή μέσω κρατικών τραπεζών, το Πεκίνο χρεώνει σημαντικά υψηλότερα επιτόκια από τους άλλους δημόσιους πιστωτές (κατά μέσο όρο με 3,2%).
Η αξιολόγηση βασίζεται στη νέα και ελεύθερα προσβάσιμη βάση δεδομένων για το χρέος της Αφρικής του Ινστιτούτου για την Παγκόσμια Οικονομία του Κιέλου (IfW Kiel).
Περιέχει περισσότερα από 7.400 δάνεια και ομόλογα από περισσότερους από 50 διαφορετικούς δημόσιους και ιδιωτικούς δανειστές μεταξύ των ετών 2000 και 2020 με συνολικό όγκο 790 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ.
Μέχρι σήμερα, τα στοιχεία για το χρέος των αφρικανικών κρατών ήταν αρκετά πρόχειρα και προσβάσιμα κυρίως σε συγκεντρωτική μορφή, δηλαδή με πληροφορίες για τα μέσα επιτόκια έναντι όλων των πιστωτών, για παράδειγμα.
Οι πληροφορίες σχετικά με τους όρους των επιμέρους συμβάσεων και τους επιμέρους πιστωτές έλειπαν ή ήταν ελλιπείς.
«Ένας από τους κύριους στόχους της βάσης δεδομένων για το χρέος της Αφρικής είναι η αύξηση της διαφάνειας του δημόσιου χρέους της Αφρικής. Μεμονωμένα χρεόγραφα έχουν εξαιρετικά υψηλά επιτόκια, ενώ πολλά άλλα έχουν μικρό ή καθόλου κόστος επιτοκίου. Οι ερευνητές του IfW εξεπλάγησαν όταν διαπίστωσαν πόσο μεγάλες είναι πραγματικά οι διαφορές μεταξύ των διαφόρων πιστωτών, οι οποίες πρακτικά δεν διακρίνονταν στα μέχρι τώρα διαθέσιμα στοιχεία», λέει ο Τρέμπες.
Ιδιώτες επενδυτές από τη Δύση και κινεζικές τράπεζες επωφελούνται από επιδοτούμενα αναπτυξιακά δάνεια
Η διαφορά επιτοκίων μεταξύ ιδιωτικών και δημόσιων δανείων προς τις αφρικανικές χώρες αυξήθηκε σημαντικά τα τελευταία 20 χρόνια.
Στη δεκαετία του 2000, το χάσμα ήταν κατά μέσο όρο μόνο 0,5 έως 1 ποσοστιαία μονάδα, αλλά τα τελευταία χρόνια είναι περίπου 5 ποσοστιαίες μονάδες. Ο λόγος είναι ότι τα επιτόκια των αφρικανικών ομολόγων στην κεφαλαιαγορά αυξήθηκαν σημαντικά, ενώ οι δημόσιοι δανειστές χρεώνουν σήμερα ακόμη χαμηλότερα επιτόκια από ό,τι τότε.
«Η αυξανόμενη επιβάρυνση από τα επιτόκια των ιδιωτικών ομολόγων ασκεί αυξανόμενη πίεση στους εθνικούς προϋπολογισμούς ιδίως των φτωχότερων αφρικανικών χωρών. Αυτό που είναι αξιοσημείωτο εδώ δεν είναι τόσο η διαφορά στα επιτόκια των δανείων, διότι οι δημόσιοι χρηματοδότες έχουν συχνά και πολιτική εντολή και στόχο να βοηθήσουν τα αφρικανικά κράτη στην ανάπτυξή τους. Οι ιδιώτες επενδυτές, από την άλλη πλευρά, επικεντρώνονται στις οικονομικές αποδόσεις», λέει ο Τρέπες.
«Αυτό που είναι μάλλον ανησυχητικό είναι ότι πολυάριθμες χώρες, όπως η Αίγυπτος ή η Κένυα, δανείζονται χρήματα ταυτόχρονα από ιδιώτες επενδυτές καθώς και σε μεγάλη κλίμακα από δημόσιους χρηματοδότες, έτσι ώστε τα χαμηλού κόστους δάνεια του δημόσιου τομέα -δηλαδή τελικά τα χρήματα των φόρων- να χρησιμοποιούνται για τη διασταυρούμενη χρηματοδότηση των υψηλών αποδόσεων των ιδιωτών επενδυτών, όπως τα hedge funds. Το ίδιο ισχύει και για τα κινεζικά δάνεια από αφρικανικές χώρες, τα οποία εξυπηρετούνται εν μέρει με τη βοήθεια φθηνών αναπτυξιακών δανείων από τη Δύση».
Τεράστιες κεφαλαιακές ανάγκες σε μια αναδυόμενη Αφρική
Τα τελευταία 20 χρόνια, τα αφρικανικά κράτη έχουν καταγράψει σε ορισμένες περιπτώσεις πολύ υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, οι οποίοι συνήθως συνοδεύονται από πολύ υψηλές κεφαλαιακές ανάγκες, για παράδειγμα για βασικές υποδομές.
Ενώ το 2000 είχαν ληφθεί 50 δάνεια με συνολικό όγκο περίπου 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ, το 2020 υπήρχαν περισσότερα από 80 δάνεια με όγκο άνω των 80 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ.
Τα κρατικά ομόλογα στην ελεύθερη κεφαλαιαγορά και τα δάνεια από την Κίνα έπαιξαν μικρό μόνο ρόλο στη δεκαετία του 2000, αλλά στη συνέχεια ήταν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνα για την αφρικανική πιστωτική έκρηξη από το 2010. Σε μεμονωμένα έτη, το καθένα από αυτά αντιπροσωπεύει περίπου το ένα τέταρτο έως σχεδόν το ήμισυ του δανεισμού των αφρικανικών κρατών.
Τα δεδομένα της έρευνας καλύπτουν πάνω από 50 διαφορετικούς διμερείς, πολυμερείς και ιδιωτικούς πιστωτές και αθροίζουν 790 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ σε δεσμεύσεις χρέους. Αυτό αντιπροσωπεύει το 62% της συνολικής δέσμευσης χρέους που αναφέρει η Παγκόσμια Τράπεζα για την Αφρική κατά την ίδια περίοδο.
«Τα μικροδεδομένα μας επιτρέπουν μια συστηματική επανεκτίμηση του δημόσιου χρέους στην Αφρική και απαντούν στα βασικά ερωτήματα: Ποιος δανείζει χρήματα στις αφρικανικές κυβερνήσεις και με ποιους όρους;. Χάρη σε αυτή τη νέα διαφάνεια, οι αναλύσεις της βιωσιμότητας του χρέους και των πιθανών κρατικών χρεοκοπιών στην Αφρική είναι ευκολότερο να διεξαχθούν», αναφέρουν οι συντάκτες της έρευνας.
