«Βαρύ» είναι το αποτύπωμα του καπνίσματος στο ΑΕΠ των χωρών, το οποίο απορρέει από το κόστος θεραπείας των ασθενειών που προκαλεί αλλά και της απώλειας της παραγωγικότητας, λόγω των σχετιζόμενων νοσημάτων και των πρόωρων θανάτων από αυτά.
Περίπου το 2% του παγκόσμιου ΑΕΠ χάνεται εξαιτίας του καπνίσματος, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στην Ευρώπη διαμορφώνεται στο 2,5%. Στις υψηλού εισοδήματος χώρες η απώλεια στο ΑΕΠ φτάνει το 2,2%, στις μεσαίου εισοδήματος το 1,2-1,7% και στις χαμηλού εισοδήματος το 1,2%.
Είναι ενδεικτικό ότι, σύμφωνα με στοιχεία των αμερικανικών Κέντρων Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC), το 2018, στις Ηνωμένες Πολιτείες, το κάπνισμα κόστισε περισσότερα από 600 δισ. δολάρια. Από αυτά, τα 240 δισ. δαπανήθηκαν για τη θεραπεία ασθενειών σχετιζόμενων με το κάπνισμα, τα 185 δισ. προέρχονται από την απώλεια παραγωγικότητας εξαιτίας ασθενειών και καταστάσεων που σχετίζονται με το κάπνισμα και τα 180 δισ. από πρόωρους θανάτους, ενώ τα 7 δισ. από απώλεια παραγωγικότητας, λόγω πρόωρου θανάτου εξαιτίας της έκθεσης σε παθητικό κάπνισμα.
Τον 20ο αιώνα 100 εκατ. άνθρωποι πέθαναν από ασθένειες που σχετίζονται με το κάπνισμα, ενώ εάν συνεχιστεί η ίδια τάση, τον 21ο αιώνα ο αντίστοιχος αριθμός αναμένεται να φτάσει το 1 δισ.. Το κάπνισμα είναι 2ος παράγοντας κινδύνου για πρόωρο θάνατο, μετά την υπέρταση.
Τα παραπάνω στοιχεία παρουσιάστηκαν σε webinar, με τίτλο «Προς έναν κόσμο χωρίς τσιγάρο», που διοργάνωσε η SCOHRE, μια διεθνής επιστημονική εταιρεία ανεξάρτητων ειδικών για τον έλεγχο του καπνίσματος και τη μείωση της βλάβης.
Φορολογικά εργαλεία
Η πρόληψη μπορεί να φέρει σημαντικές εξοικονομήσεις, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Ωστόσο, η επένδυση για στην πρόληψη είναι η λιγότερο δημοφιλής δαπάνη στην υγειονομική περίθαλψη.
«Επενδύοντας ένα δολάριο στη μείωση του καπνίσματος ή στη μείωση της βλάβης από το κάπνισμα, μπορούν να εξοικονομηθούν πάνω από 7 δολάρια σε 15 χρόνια», δήλωσε ο Καθηγητής Andrzej Fal, πρόεδρος της Πολωνικής Εταιρείας Δημόσιας Υγείας, επικεφαλής του Τμήματος Αλλεργιολογίας, Νοσημάτων του Πνεύμονα και Παθολογίας και διευθυντής του Ινστιτούτου Ιατρικής Επιστήμης της Πολωνίας.
Η φορολόγηση, ως πολιτική πρόληψης, μπορεί να έχει διττό ρόλο.
«Στόχος μας θα πρέπει να είναι να σταματήσουν οι άνθρωποι να αγοράζουν τσιγάρα ή, αν έχουμε δύο προϊόντα με διαφορετική διαβάθμιση κινδύνου, να καταστήσουμε περισσότερο διαθέσιμο το προϊόν με τον μικρότερο κίνδυνο!», ανέφερε ο καθηγητής, ο οποίος στο παρελθόν έχει συνοψίσει τα παραπάνω στη φράση «μικρότερη βλάβη, μικρότερος φόρος».
«Οι υπουργοί οικονομικών που φοβούνται μήπως χάσουν τον ειδικό φόρο κατανάλωσης όταν εξετάζουν τον προϋπολογισμό του επόμενου έτους, απλά παραβλέπουν τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στον προϋπολογισμό για την υγεία. Ο χαμένος ειδικός φόρος κατανάλωσης στον προϋπολογισμό του επόμενου έτους είναι ψίχουλα…», ανέφερε ο καθηγητής, ο οποίος τόνισε στην ομιλία του ότι θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν τα φορολογικά εργαλεία, γιατί η πρόληψη μέσω της φορολογίας έχει αποδειχθεί ότι έχει καλή σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας στο Ηνωμένο Βασίλειο, στη Σουηδία και στις ΗΠΑ.
Το κάπνισμα τσιγάρου είναι ένας καλά τεκμηριωμένος παράγοντας κινδύνου για αρκετές σοβαρές παθήσεις, όπως o καρκίνος, η καρδιαγγειακή νόσος και οι χρόνιες νόσοι του αναπνευστικού. «Η διακοπή του τσιγάρου είναι ο καλύτερος τρόπος για να περιοριστούν οι βλάβες στην υγεία. Ωστόσο, μόνο 30-40% των καπνιστών κόβουν με επιτυχία το κάπνισμα -συμπεριλαμβανομένων αυτών που λαμβάνουν ψυχολογική και φαρμακολογική υποστήριξη. Η μείωση της βλάβης είναι ένα σημαντικό εργαλείο για αυτούς που δεν καταφέρνουν να διακόψουν το κάπνισμα. Η φορολόγηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα δημοσιονομικό εργαλείο στην πολιτική υγείας», υπογράμμισε ο καθηγητής Fal.
Αναγκαιότητα για νέες στρατηγικές
Όπως επεσήμανε ο, αντιπρόεδρος της SCOHRE και Senior Researcher στο Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας στη Νορβηγία, Karl Erik Lund, στις σημερινές κοινωνίες «έχουμε οριακά αποτελέσματα από την εντατικοποίηση των κλασικών όπλων για τον έλεγχο του καπνίσματος». «Οι καπνιστές έχουν αλλάξει και εμφανίζουν πλέον άλλα χαρακτηριστικά από αυτά στα οποία στοχεύαμε με τα παραδοσιακά εργαλεία πριν από μερικές δεκαετίες, ενώ οι στρατηγικές μας παρέμειναν αμετάβλητες», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Dr Lund. Σύμφωνα με τον ίδιο, τα βασικά στοιχεία της νεότερης στρατηγικής Μείωσης της Βλάβης από το Κάπνισμα είναι η διαθεσιμότητα εναλλακτικών λύσεων έναντι του τσιγάρου, η ρύθμιση των προϊόντων κατ’ αναλογία με τον κίνδυνο (π.χ. φορολόγηση), η ενημέρωση για τη διαφορά κινδύνου μεταξύ των καπνικών προϊόντων και η παροχή συμβουλών προς τους καπνιστές να μεταβούν σε εναλλακτικά προϊόντα. «Ας αφήσουμε να διατεθούν περισσότερα προϊόντα μειωμένου κινδύνου στην αγορά, ώστε να πετύχουμε τα τσιγάρα να καταστούν παρωχημένα», δήλωσε ο καθηγητής.
Ο Dr Lund τόνισε ότι για να πειστούν οι καπνιστές για τη μείωση του κινδύνου θα πρέπει να υπάρχουν διαφορές στις τιμές μεταξύ των καπνικών προϊόντων, ρυθμιστικό πλαίσιο που να λαμβάνει υπόψιν ανάλογα με τον κίνδυνο και εκπαίδευση. Πρότεινε, τέλος, οι πληροφορίες σχετικά με τη μείωση της βλάβης να περιλαμβάνονται στη συσκευασία των τσιγάρων, έτσι ώστε μόνο οι καπνιστές να έχουν πρόσβαση σε αυτές.
Στο επίκεντρο η μείωση του κινδύνου
«Οι πολιτικές δημόσιας υγείας έχουν να κάνουν με τη μείωση του κινδύνου», δήλωσε ο Θεοκλής Ζαούτης, πρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας της Ελλάδας.
Ο ίδιος εστίασε στην ανάγκη παρακολούθησης της επιδημιολογίας του καπνίσματος συμβατικών τσιγάρων και της χρήσης εναλλακτικών προϊόντων, καθώς με αυτόν τον τρόπο, θα ληφθούν αξιόπιστα δεδομένα για την ανάπτυξη αποτελεσματικών εκστρατειών ενημέρωσης. Αναφορικά με τις πολιτικές Μείωσης της Βλάβης από το Κάπνισμα, αναγνώρισε ότι η μείωση του κινδύνου περιλαμβάνεται στις περισσότερες πολιτικές δημόσιας υγείας και αναφέρθηκε στο παράδειγμα των σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων (STD), όπου η αποχή δεν αποτελεί επιλογή – αντ’ αυτής, προωθούνται μέθοδοι μείωσης του κινδύνου, όπως η χρήση προφυλακτικού. Κατέληξε λέγοντας ότι «Οι πολιτικές μείωσης του κινδύνου πάντοτε συναντούν αντίσταση», όπως σε γνωστές περιπτώσεις προσπαθειών μείωσης του αλατιού και της ζάχαρης, που δέχθηκαν έντονη κριτική.
Αναφορικά με το ερώτημα του πότε θα μπορούμε να έχουμε ισχυρά στοιχεία για τη νοσηρότητα και τη θνητότητα με τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού, ο καθηγητής. Fal υποστήριξε ότι δεν μπορούμε να περιμένουμε 10-15 χρόνια για τα αποτελέσματα των ερευνητών, αλλά μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα εναλλακτικά προϊόντα με μια καλά τεκμηριωμένη προσέγγιση. Τόνισε ότι θα μπορούσαμε να βασίσουμε τις πολιτικές μας στο γεγονός ότι τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού φαίνεται να έχουν μειωμένο κίνδυνο για τους παθητικούς καπνιστές.
«Σήμερα που παράγεται μια πληθώρα δεδομένων, η Ελλάδα αντιμετωπίζει δύο σημαντικές προκλήσεις», τόνισε η κ. Δάφνη Καϊτελίδου, Καθηγήτρια στο Τμήμα Νοσηλευτικής του ΕΚΠΑ και Πρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Διασφάλισης της Ποιότητας στην Υγεία (ΟΔΙΠΥ): το γεγονός ότι δεν γίνεται συστηματική συλλογή δεδομένων, ούτε και κοινή χρήση των δεδομένων με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, ενώ τα δεδομένα δεν ενσωματώνονται στην καθημερινή κλινική πρακτική.
Για να επιτύχουμε έναν κόσμο χωρίς τσιγάρο –κατέληξε– θα πρέπει να παρακολουθούμε τη συνήθεια του καπνίσματος, έτσι ώστε να σχεδιάσουμε βασισμένες σε στοιχεία πολιτικές ελέγχου του καπνού και να αναπτύξουμε διατομεακές συνεργασίες μεταξύ κυβερνητικών, εθνικών και διεθνών φορέων για να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις.
