Ελεύθερο εμπόριο και οικονομική ανάπτυξη πάνε μαζί, είχε πει πρόσφατα σε ομιλία του ο Ολλανδός κεντρικός τραπεζίτης Κλάας Νοτ. Και όταν οι χρηματοδοτικές ανάγκες του οικονομικού μετασχηματισμού ξεπερνούν τις δυνατότητες των αποσπασματικών χρηματοοικονομικών αγορών, η δημιουργία μίας ένωσης αγορών κεφαλαίου γίνεται η πιο αποτελεσματική απάντηση, διαμήνυσε πρόσφατα η πρόεδρος της ΕΚΤ, Κριστίν Λαγκάρντ. Με τη διαφορά ότι δεν υπάρχει ελεύθερη ροή εμπορίου, όπως την ξέραμε, λόγω της νέας realpolitik, ούτε και έχουν γίνει βήματα προς μεγαλύτερη εμβάθυνση της ΕΕ. Με επακόλουθο, έναν αυξανόμενο γεωοικονομικό κατακερματισμό, με ό,τι συνεπάγεται στο διασυνοριακό εμπόριο, την ανάπτυξη και τις επενδύσεις.
Τι θα συζητηθεί σε Eurogroup και Σύνοδο Κορυφής ΕΕ
Τα ζητήματα αυτά θα τεθούν στην κορυφή της ατζέντας των ηγετών της ΕΕ στη Σύνοδο Κορυφής στις 17/18 Απριλίου, σύμφωνα με προσχέδιο συμπερασμάτων που δημοσιεύθηκε στο Reuters. Tα βασικά θέματα συζήτησης θα είναι η τόνωση της ανταγωνιστικότητας σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα και το πώς η ΕΕ θα αποκτήσει ηγετικό ρόλο στην παγκόσμια σκηνή έτσι ώστε να αντιμετωπιστούν οι οικονομικές προκλήσεις από τις γεωπολιτικές εντάσεις, τις επιδοτήσεις των ανταγωνιστών της και την ταχεία μετάβαση στις πράσινες και ψηφιακές τεχνολογίες. «Οι γεωπολιτικές εντάσεις και τα πιο δυναμικά μέτρα πολιτικής διεθνών εταίρων και ανταγωνιστών, ιδίως οι επιδοτήσεις, έχουν αποκαλύψει τα τρωτά σημεία της ΕΕ, ενώ η παραγωγικότητα και οι τεχνολογικές και δημογραφικές τάσεις απαιτούν επείγουσες προσαρμογές πολιτικής», σύμφωνα με το προσχέδιο, το οποίο δεν κατονομάζει ποιοι είναι οι ανταγωνιστές αλλά γίνεται λίαν εύλογο ότι πρόκειται για την Κίνα και τις ΗΠΑ.
Οι ηγέτες της ΕΕ θα ζητήσουν επίσης εμβάθυνση της ενιαίας αγοράς της ΕΕ έως τον Ιούνιο του 2025, με συγκεκριμένα βήματα για την απομάκρυνση των φραγμών, ενίσχυση των υφιστάμενων κανόνων με πιο αποτελεσματικό τρόπο, με έμφαση στις μικρότερες επιχειρήσεις. Η νέα «συμφωνία για την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα» θα απαιτήσει ωστόσο προσπάθειες τόσο από τους θεσμούς της ΕΕ όσο και από τις χώρες μέλη προκειμένου να κλείσουν τα «χάσματα» στην ανάπτυξη, στην παραγωγικότητα και στην καινοτομία σε σχέση με τους ανταγωνιστές.
Αναφορικά με τη μείωση των φραγμών στην ενιαία αγορά, ειδικά στον κλάδο παροχής υπηρεσιών, Οι ηγέτες θα ζητήσουν επίσης να υπάρξει σαφής πρόοδος στη δημιουργία ένωσης αγορών κεφαλαίου, καθώς και προώθηση πολιτικών για την απανθρακοποίηση, την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας και την πρόσβαση σε προσιτές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Μαζί με τα παραπάνω, θα υπογραμμιστεί και η ανάγκη περισσότερων επενδύσεων σε ψηφιακές υποδομές και η χρήση τεχνητής νοημοσύνης, μεγαλύτερη συμμετοχή στην αγορά εργασίας, μία ανοικτή εμπορική πολιτική και δημιουργία ενός περιβάλλοντος που θα ενισχύει την έρευνα και την καινοτομία σε εμπορική κλίμακα.
Οι κίνδυνοι του εμπορικού κατακερματισμού θα τεθούν επί τάπητος και στο Eurogroup του Απριλίου αυτή την Πέμπτη, μεταξύ άλλων θεμάτων, όπως ο πληθωρισμός και η ισοτιμία του ευρώ εν όψει της μείωσης των επιτοκίων από την ΕΚΤ τον Ιούνιο πιο γρήγορα σε σχέση με την Fed. Το Eurogroup θα πραγματοποιήσει τρίτη ανταλλαγή απόψεων σχετικά με την εξωτερική ανταγωνιστικότητα της ζώνης του ευρώ και η συζήτηση θα επικεντρωθεί στις εμπορικές επιδόσεις της περιοχής, στους κινδύνους κατακερματισμού του εμπορίου και στους τρόπους πολιτικής για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας σε ένα όλο και πιο κατακερματισμένο παγκόσμιο περιβάλλον. Οι υπουργοί της Ευρωζώνης θα καλωσορίσουν τον Ρίτσαρντ Μπάλντγουιν, καθηγητή διεθνών οικονομικών στο IMD Business School, ο οποίος θα παρουσιάσει την άποψή του για το θέμα.
Ρωγμές στην παγκοσμιοποίηση
Οι αλλεπάλληλες κρίσεις της τελευταίας πενταετίας - εμπορικές τριβές με τις ΗΠΑ και την Κίνα, διαπραγμάτευση για το Brexit, κρίση πανδημίας, πόλεμος στην Ουκρανία και αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις - έθεσαν υπό αμφισβήτηση τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης και έφεραν στο προσκήνιο νέες ιδέες, όπως «αυτονομία» και «μετεγκατάσταση», με τις χώρες να χρησιμοποιούν τις εμπορικές πολιτικές τους ως γεωπολιτικό εργαλείο προκειμένου να διασφαλίσουν τα εθνικά τους συμφέροντα.
Σύμφωνα με το ΔΝΤ, ο κατακερματισμός του παγκόσμιου εμπορίου θα μπορούσε να κοστίσει έως και το 7% της παγκόσμιας οικονομίας, όσο δηλ. οι οικονομίες της Γερμανίας και της Ιαπωνίας μαζί. Επίσης, περίπου 3.000 περιοριστικά μέτρα του εμπορίου επιβλήθηκαν πέρυσι - σχεδόν τριπλάσιος από τον αριθμό που επιβλήθηκε το 2019. Έτσι, ενώ το παγκόσμιο εμπόριο είναι ακόμα ανθεκτικό, βλέπουμε ήδη όλο και περισσότερες ρωγμές να εμφανίζονται κάτω από την επιφάνεια, γεγονός που έχει κάνει πολλές εταιρείες ανά τον κόσμο να αναδιοργανώνουν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους.
Το παγκόσμιο εμπόριο προς το ΑΕΠ είναι τώρα 60% σε σύγκριση με 24% κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, που σημαίνει ότι αυτή τη φορά το πιθανό κόστος του κατακερματισμού είναι πολύ υψηλότερο. Η ΕΕ είναι ιδιαίτερα ανοιχτή στο εμπόριο, γεγονός που την καθιστά λίαν ευάλωτη στις διαταραχές του εμπορίου. Όσο για την Ελλάδα, οι δεσμοί εξάρτησης και η γεωπολιτική της θέση σημαίνουν ότι διαταράσσεται από τον κατακερματισμό του εμπορίου, με τον πληθωρισμό της στο 3,4% το Μάρτιο να ξεπερνά το μέσο όρο 2,4% της Ευρωζώνης.
Οι συνέπειες του εμπορικού κατακερματισμού
Από οικονομική άποψη, η αύξηση του γεωοικονομικού κατακερματισμού μπορεί να θεωρηθεί ως αρνητικό σοκ προσφοράς. Ένα τέτοιο σοκ έχει αρνητικό αντίκτυπο στην οικονομική ανάπτυξη και ανοδική επίδραση στον πληθωρισμό μέσω της αύξησης του εμπορικού κόστους. Ο κατακερματισμός με τη μορφή αυξανόμενων εμπορικών περιορισμών οδηγεί σε υψηλότερες τιμές εισαγωγών, κατακερματισμό της αγοράς και μειωμένη πρόσβαση σε τεχνολογία και γνώση. Το κόστος των εμπορικών περιορισμών είναι ιδιαίτερα υψηλό στην περίπτωση των εμποδίων στη διάδοση της τεχνολογίας και των διαταραχών στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας.
Ένα άλλο κανάλι μετάδοσης κατακερματισμού είναι ο πληθωρισμός. Οι διεθνείς πολιτικές εντάσεις καθιστούν τη δυναμική του πληθωρισμού λιγότερο προβλέψιμη. Για παράδειγμα, μία κλιμάκωση της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή θα μπορούσε να προκαλέσει άνοδο στις τιμές των εμπορευμάτων και να επηρεάσει τη σταθερότητα των τιμών.
Ο κατακερματισμός επηρεάζει όμως και την χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Πρώτα απ' όλα, η ασθενέστερη ανάπτυξη και ο υψηλότερος πληθωρισμός καθιστούν πιο πιθανό ότι οι τράπεζες και άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα υποστούν πιστωτικές απώλειες και απώλειες στην αγορά. Οι περιορισμοί στη ροή κεφαλαίων και επενδύσεων περιορίζουν την ικανότητα των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων να διαφοροποιούν τα χαρτοφυλάκια τους.
Μια περιοχή όπου ο γεωοικονομικός κατακερματισμός θα μπορούσε να αποδειχθεί ιδιαίτερα επιζήμιος είναι η ενεργειακή μετάβαση. Η πρόσβαση σε εμπορεύματα, πρώτες ύλες και προϊόντα για την παραγωγή ενέργειας είναι απαραίτητη για την ενεργειακή μετάβαση. Υπάρχει ωστόσο μεγάλη συγκέντρωση στους προμηθευτές αυτών των αγαθών. Για πολλές χώρες της Ευρώπης, η Κίνα είναι ο κύριος προμηθευτής αγαθών ενεργειακής μετάβασης, όπως ηλιακοί συλλέκτες και μπαταρίες λιθίου. Το ίδιο ισχύει και για την προμήθεια κρίσιμων και στρατηγικών πρώτων υλών, τα οποία προέρχονται κυρίως από χώρες εκτός ΕΕ, όπως ρωσικό νικέλιο, χαλκός και κοβάλτιο.
Οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν
Οι δασμοί των ΗΠΑ στον χάλυβα και το αλουμίνιο της ΕΕ έχουν εν μέρει ανασταλεί, αλλά δεν έχει βρεθεί ακόμη τελική λύση, με μοναδική διατλαντική πρωτοβουλία ένα κοινό συμβούλιο εμπορίου και τεχνολογίας. Μία επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στις εκλογές του Νοεμβρίου στις ΗΠΑ θα άνοιγε νέα εμπορικά μέτωπα με την ΕΕ με την επιβολή νέων δασμών, σε μία περίοδο που η ΕΕ κατακλύζεται από φθηνά αυτοκίνητα και ηλιακά πάνελ από την Κίνα. Τη στιγμή που δεν έχει αναπτύξει ενιαία γραμμή απέναντι στο Πεκίνο, παρά τις ασφυκτικές πιέσεις των ΗΠΑ.
Σύμφωνα με τους FT, τα εισαγόμενα οχήματα από την Κίνα συσσωρεύονται στα ευρωπαϊκά λιμάνια, μετατρέποντάς τα σε «χώρους στάθμευσης», καθώς οι αυτοκινητοβιομηχανίες και οι διανομείς βρίσκονται αντιμέτωποι με επιβράδυνση των πωλήσεων και υλικοτεχνικά προβλήματα. «Αντί να αποθηκεύονται τα αυτοκίνητα στους αντιπροσώπους, συλλέγονται στον τερματικό σταθμό αυτοκινήτων», ανακοίνωσε ο Οργανισμός Λιμένος Αμβέρσας-Βρυξελλών, του οποίου το λιμάνι στη Ζεεμπρούγκε είναι το πιο πολυσύχναστο της Ευρώπης για εισαγωγές αυτοκινήτων.
Ορισμένα στελέχη της αγοράς αυτοκινήτου δήλωσαν ότι οι κινεζικές αυτοκινητοβιομηχανίες δεν πωλούσαν τα οχήματά τους στην Ευρώπη τόσο γρήγορα όσο περίμεναν, γεγονός που συνέβαλε σημαντικά στην υπερφόρτωση των λιμανιών της περιοχής. «Οι Κινέζοι κατασκευαστές ηλεκτρικών οχημάτων χρησιμοποιούν τα λιμάνια σαν πάρκινγκ αυτοκινήτων», δήλωσε ένας διευθυντής της αλυσίδας εφοδιασμού αυτοκινήτων. Ορισμένα κινεζικά ηλεκτρικά οχήματα παραμένουν σε ευρωπαϊκά λιμάνια για έως και 18 μήνες.
