Όταν οι Αμερικανοί αξιωματούχοι θέλησαν να πιέσουν την Ευρώπη να κάνει περισσότερα για να αποτρέψει την τεχνολογική πρόοδο της Κίνας, δεν απευθύνθηκαν στα κεντρικά γραφεία της ΕΕ στις Βρυξέλλες. Αντίθετα, αποφάσισαν να μεταβούν στην Ολλανδία, στην έδρα της ASML Holding NV, του μοναδικού στον κόσμο προμηθευτή εξοπλισμού κατασκευής ημιαγωγών πολύ υψηλών προδιαγραφών και επομένως ένα κρίσιμο παγκόσμιο σημείο αναφοράς στο πλαίσιο των παγκόσμιων πολέμων ημιαγωγών αξίας 380 δισ. δολαρίων.
Η δύναμη που ασκεί η ASML από την έδρα της στο Βελντχόβεν είναι ένα παράδειγμα του πώς αλλάζει ο χάρτης ισχύος της Ευρώπης. «Πρόκειται για μια εταιρεία χωρίς την οποία ο κόσμος δεν μπορεί να υπάρξει», δήλωσε ο Γιον Μπαθγκέιτ, διαχειριστής κεφαλαίου της NZS Capital LLC στο Ντένβερ, η οποία έχει περί τα 2 δισ. δολάρια υπό διαχείριση, με την ASML μία από τις μεγαλύτερες συμμετοχές της. «Έχουν ένα προβάδισμα 20 ετών… Οι επενδυτές έχουν συνειδητοποιήσει ξεκάθαρα πόσο σημαντική είναι η ASML ως εταιρεία και πόσο δύσκολο θα ήταν να αναπαραχθεί. Είναι ένα φυσικό μονοπώλιο με κοσμικούς ανέμους ανάπτυξης. Είναι κάτι μοναδικό», ανέφερε.
Καθώς τα τσιπ γίνονται για τη γεωπολιτική στον 21ο αιώνα ό,τι ήταν το πετρέλαιο στον 20ο, η μοναδική επιτυχία της ASML την έχει βάλει στο στόχαστρο των εντεινόμενων εντάσεων μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας. Με τις ΗΠΑ να επικεντρώνονται στη στρατηγική σημασία των ημιαγωγών, οι Ντόναλντ Τραμπ και Τζο Μπάιντεν έχουν κάνει τα πάντα για να διασφαλίσουν ότι η Κίνα θα μείνει μερικές γενιές πίσω στη βιομηχανία ημιαγωγών. Καμία εταιρεία δεν είναι πιο σημαντική σε αυτή την προσπάθεια από την ASML, σύμφωνα με αναλυτές.
Δεν είναι όμως μόνο οι ημιαγωγοί. Γαλλικά εργοστάσια πυρομαχικών και ιταλικά ναυπηγεία ανεβάζουν ταχύτητες, καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ανοίξει νέα δεδομένα για τη βιομηχανία της άμυνας. Εργοστάσια τσιπ χτίζονται σε πόλεις που εξακολουθούν να φέρουν τα σημάδια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Το Kάλουνμποργκ, κόμβος παραγωγής της Νovo Nordisk, της εταιρείας παρασκευής του γνωστού φαρμάκου κατά της παχυσαρκίας Ozempic, που έχει προκαλέσει φρενήτιδα τόσο μεταξύ των καταναλωτών όσο και των επενδυτών, μετατρέπει τη Δανία στην χώρα μιας και μόνο εταιρείας. Η Σουηδία αξιοποιεί τα κοιτάσματα πρώτων υλών που είναι απαραίτητα για την πράσινη μετάβαση, ενώ η Φινλανδία μετατρέπει τις χαρτοβιομηχανίες σε υπερυπολογιστές.
Αυτό ακριβώς συμβαίνει όταν εταιρείες μετατρέπονται σε υπερ-επιχειρήσεις, σε «μεγαθήρια» που ξεπερνούν τα εθνικά σύνορα. Αυτό τους προσδίδει υπερβολικά μεγάλη δύναμη, έτσι ώστε να παρεμβαίνουν και να δημιουργούν λόμπι προωθώντας συμφέροντα και αποτελώντας νέους πόλους εξουσίας ικανούς να ασκούν εμμέσως πλην σαφώς πολιτική μέσα σε ένα νέο κόσμο ισορροπιών που δημιουργούν οι πόλεμοι, οι γεωπολιτικές εντάσεις, οι αυξημένες αμυντικές ανάγκες και η πράσινη μετάβαση. Το παράδειγμα της ASML είναι χαρακτηριστικό καθώς διαπραγματεύεται απευθείας με κυβερνήσεις και μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα σε μία εκτεταμένη γεωπολιτική κρίση.
Η μεγέθυνση αυτών των κολοσσών υπερβαίνει τις προσπάθειες της ΕΕ να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα και την παραγωγικότητά της, καθώς και να δημιουργήσει ευρωπαϊκούς πρωταθλητές, στο πλαίσιο των σχεδίων του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν, ικανούς να ανταγωνιστούν τους αμερικανικούς και κινεζικούς ομίλους.
Οι τόποι εξουσίας της Ευρώπης
Πρόκειται για σύμπτωμα μιας μεγαλύτερης αλλαγής. Ο γεωγραφικός χάρτης της Ευρώπης έχει αναδείξει κατά το μεγαλύτερο μέρος αυτού του αιώνα την ήπια δύναμη μιας οικονομικής ένωσης - μέσω της ενιαίας αγοράς των 440 εκατομμυρίων καταναλωτών που προωθείται από τεχνοκράτες. Οι επικοινωνίες υψηλής ταχύτητας, τα ταξίδια και τα χρηματοοικονομικά έκαναν τη συνδεσιμότητα καίριας σημασίας και συνέβαλαν στη δημιουργία θέσεων εργασίας και στην ροή κεφαλαίων σε κέντρα όπως το Παρίσι και το Λονδίνο, σε υπερεθνικούς κόμβους όπως οι Βρυξέλλες και σε διάφορες βιομηχανικές πόλεις, από το Μάντσεστερ έως το Μιλάνο.
Ωστόσο, ο σημερινός κόσμος που στρέφεται ενάντια στην παγκοσμιοποίηση έχει αποδυναμώσει αυτές τις συνδέσεις και εξαρτήσεις που η Ευρώπη θεωρούσε δεδομένες. Το σαμποτάζ του αγωγού Nord Stream στον απόηχο της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία ήταν μια δαπανηρή υπενθύμιση των τρωτών σημείων της Γερμανίας και γενικότερα της Ευρώπης. Ο δρόμος των εξαγωγών προς την Κίνα έχει υπονομευθεί από τα lockdown της εποχής της πανδημίας, τη μεταφορά τεχνολογίας και τον ανταγωνισμό για πρώτες ύλες. Η εξάρτηση από τις ΗΠΑ για τεχνολογία και ασφάλεια φαίνεται επικίνδυνη καθώς αλλάζουν τα πολιτικά δεδομένα. Το αποτέλεσμα είναι μια νέα εστίαση στο «υλικό υπόβαθρο των ευρωπαϊκών οικονομιών και κοινωνιών», λέει ο Λέεβι Σάρι του Πανεπιστημίου του Άμστερνταμ σε δηλώσεις του στο Bloomberg.
Η Δρέσδη, μια πόλη της οποίας το όνομα εξακολουθεί να φέρει την κληρονομιά των βομβαρδισμών εν καιρώ πολέμου, αναβιώνει ως κόμβος καινοτομίας για το σχεδιασμό και την κατασκευή τσιπ - «την πρώτη ύλη του 21ου αιώνα», σύμφωνα με τον Γερμανό Καγκελάριο Όλαφ Σολτς. Η Taiwan Semiconductor Manufacturing Co. μαζί με τις Infineon Technologies, NXP Semiconductors NV και Robert Bosch συμφώνησαν να κατασκευάσουν εκεί εργοστάσιο κόστους 10 δισ. ευρώ. Στην Φινλανδία, οι «μηχανές» για την τεχνητή νοημοσύνη κατασκευάζονται πάνω στις στάχτες των παλαιών βιομηχανιών: Ένας νέος υπερυπολογιστής εν ονόματι LUMI, που στεγάζεται σε μια μετασκευασμένη χαρτοποιία στην πόλη Kajaani, παρουσιάστηκε το 2022 από την Επίτροπο της ΕΕ Mαργκρέτε Βεστάγκερ ως ο τρίτος ταχύτερος στον κόσμο.
Η κάλυψη του χαμένου εδάφους στην τεχνολογία και η ενίσχυση της οικονομικής ασφάλειας σημαίνουν ολοένα και μεγαλύτερη εξασφάλιση πρόσβασης σε πρώτες ύλες και μείωση της εξάρτησης από πόρους - η ΕΕ βασίζεται στην Κίνα για το σύνολο σχεδόν της προμήθειας και επεξεργασίας σπάνιων γαιών. Η πρόσφατη ανακάλυψη του μεγαλύτερου γνωστού κοιτάσματος σπάνιων γαιών στην Ευρώπη, ακριβώς βόρεια της σουηδικής αρκτικής πόλης Kiruna, θα μπορούσε να αλλάξει τους όρους του παιχνιδιού, ακόμα κι αν χρειαστούν 10 έως 15 χρόνια πριν καν ξεκινήσει η εξόρυξη εκεί.
Τον περασμένο μήνα, ο Μακρόν επισκέφθηκε το Μπερζεράκ στη νοτιοδυτική Γαλλία, όπου κατασκευάζεται ένα εργοστάσιο πυρίτιδας που θα παράγει 1.200 τόνους ετησίως - ένα έργο που διακόπηκε λόγω έλλειψης επιχειρηματικών δραστηριοτήτων το 2007. Το γειτονικό Μερινιάκ με πληθυσμό 75.000 κατοίκων προσλαμβάνει διαφορετική όψη ως η έδρα του μαχητικού αεροσκάφους Dassault Aviation SA Rafale, οι πωλήσεις του οποίου ανέβασαν τη Γαλλία στην κατάταξη του νούμερο 2 εξαγωγού όπλων στον κόσμο. Στη Γερμανία, στο Unterluess της Κάτω Σαξονίας, ένα νέο εργοστάσιο της Rheinmetall πρόκειται να παράγει οβίδες και εκρηκτικά για να μετριάσει τις ελλείψεις που σχετίζονται με την Ουκρανία, ενώ η περιοχή φιλοξενεί και τη μεγαλύτερη ιδιωτική περιοχή δοκιμών όπλων στην Ευρώπη.
Την ίδια στιγμή, το ιταλικό λιμάνι της Τεργέστης έχει προσελκύσει την προσοχή των ΗΠΑ για την αυξανόμενη γεωπολιτική του επιρροή στο εμπόριο της Μεσογείου. Αποτελεί επίσης την έδρα της ναυπηγικής εταιρείας Fincantieri, η οποία επεκτείνει τις υποθαλάσσιες δραστηριότητές της σε έναν κόσμο μετά το Nord Stream όπου τα καλώδια τηλεπικοινωνιών και οι εξέδρες άντλησης πετρελαίου χρειάζονται μεγαλύτερη προστασία.
Βεβαίως όλα αυτά τα ανόμοια κέντρα εξουσίας θα πρέπει να προσελκύσουν περισσότερους οικονομικούς πόρους σε επίπεδο ΕΕ για τη διατήρησή τους και περισσότερες διεθνείς συμμαχίες για την υπεράσπισή τους. Αναλυτές του Κέντρου Ευρωπαϊκής Μεταρρύθμισης προτείνουν μία πιο στοχευμένη υποστήριξη για τομείς στρατηγικής σημασίας, όπως η τεχνολογία της ASML, μια πιο πανευρωπαϊκή προσέγγιση στη βιομηχανική πολιτική και τη δημιουργία συμμαχιών με άλλους ευρωπαίους εταίρους στις αλυσίδες εφοδιασμού τσιπ.
Τα «μυστικά όπλα» της ASML
Η ASML Holding, όπως και η Taiwan Semiconductor Manufacturing Co. έχουν τρόπους να απενεργοποιήσουν τις πιο εξελιγμένες στον κόσμο μηχανές κατασκευής τσιπ σε περίπτωση που η Κίνα εισβάλει στην Ταϊβάν, σύμφωνα με το Bloomberg επικαλούμενο πηγές. Αξιωματούχοι από την κυβέρνηση των ΗΠΑ έχουν εκφράσει κατ΄ιδίαν τις ανησυχίες τους τόσο στους Ολλανδούς όσο και στους Ταϊβανέζους ομολόγους τους για το τι θα συμβεί εάν η κινεζική επιθετικότητα κλιμακωθεί σε επίθεση στο νησί που είναι υπεύθυνο για την παραγωγή της συντριπτικής πλειοψηφίας των προηγμένων ημιαγωγών στον κόσμο. Ωστόσο, η ASML καθησύχασε τους αξιωματούχους για την ικανότητά της να απενεργοποιεί εξ αποστάσεως τα μηχανήματα όταν η ολλανδική κυβέρνηση συναντήθηκε με στελέχη της εταιρείας σχετικά με την απειλή. Η Ολλανδία διεξήγαγε προσομοιώσεις για μια πιθανή εισβολή προκειμένου να αξιολογήσει καλύτερα τους κινδύνους, σύμφωνα πάντα με τις πηγές.
Η απομακρυσμένη απενεργοποίηση ισχύει για τη σειρά μηχανημάτων ακραίας υπεριώδους ακτινοβολίας της ASML, γνωστά στον κλάδο ως EUV, για τα οποία η TSMC είναι ο μοναδικός μεγαλύτερος πελάτης της. Τα EUV αξιοποιούν κύματα φωτός υψηλής συχνότητας για να εκτυπώνουν τα μικρότερα transistors μικροτσίπ που υπάρχουν - δημιουργώντας τσιπ που έχουν χρήσεις τεχνητής νοημοσύνης καθώς και πιο ευαίσθητες στρατιωτικές εφαρμογές.
Η ASML είναι ο μοναδικός κατασκευαστής στον κόσμο αυτών των μηχανών, οι οποίες πωλούνται σε μία τιμή άνω των 200 εκατ. δολαρίων το ένα. Η τεχνολογία υπόκειται εδώ και πολύ καιρό σε κυβερνητικές παρεμβάσεις με στόχο την αποτροπή της πτώσης της σε λάθος χέρια. Για παράδειγμα, η Ολλανδία απαγορεύει στην εταιρεία να πωλεί μηχανές EUV στην Κίνα λόγω των φόβων των ΗΠΑ ότι θα μπορούσαν να δώσουν στον αντίπαλό της πλεονέκτημα στον παγκόσμιο πόλεμο τσιπ.
