Ροή
Η επιστημονική Ελληνική Εταιρεία Οικονομικής Ιστορίας οργάνωσε στις 13 Ιουνίου 2023, την παρουσίαση της Ελληνικής μετάφρασης του βιβλίου «Η Αυτοκρατορία του Βαμβακιού. Μια παγκόσμια ιστορία» του Καθηγητή του Πανεπιστημίου Harvard, Sven Beckert.
Γερμανικής καταγωγής ο συγγραφέας, ειδικεύεται στη μελέτη του καπιταλισμού. Όπως μας εξήγησε η πορεία του καπιταλισμού είναι ταυτόσημη με την πορεία του εμπορίου του βαμβακιού, αφού αυτό είναι το πρώτο προϊόν που κυριολεκτικά «λάδωσε» τα γρανάζια των μηχανών όταν ξεκίνησε την πορεία του ο καπιταλισμός.
Η παρουσίαση ήταν για όλους εμάς που έχουμε ασχοληθεί ή ευεργετηθεί από το βαμβάκι συναρπαστική. Αισθανθήκαμε μέρος μιας παγκόσμιας αλυσίδας που περιλαμβάνει τα πάντα: χρήμα, δύναμη, σκλαβιά, βία, βίλες, πολιτικές παρεμβάσεις, τεχνολογία, γνώση, δημιουργία δικτύων πάσης φύσεως.
Το ιδιαίτερα προσεγμένο βιβλίο, σε μετάφραση Πελαγίας Μαρκέτου, είναι συναρπαστικό και διαβάζεται οπουδήποτε. Ακόμη και στο βαμβακοχώραφο, μόνο που χρειάζεται προσοχή μην απορροφηθείς και ξεχάσεις να κάνεις την αλλαγή στα νερά, όπως περίπου συνέβη στον γράφοντα.
Σε πολύ προσιτή τιμή των 25 ευρώ, οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης δείχνουν το δρόμο και την ευαισθησία τους απέναντι στη γνώση. Τις ευχαριστούμε θερμά.
Στη συνέχεια, έγινε προσπάθεια συρραφής κάποιων χαρακτηριστικών φράσεων του βιβλίου, κυρίως από το κεφάλαιο 8 «Πως παγκοσμιοποιήθηκε το βαμβάκι ως εμπόρευμα», ώστε να μεταφερθούν καίριες σκέψεις του συγγραφέα. Εργασία επικίνδυνη, αλλά πως να αναλάβεις το ρίσκο να μεταφέρεις σε μια σελίδα ένα πυκνό κείμενο 650 σελίδων;
Το εμβληματικό γνώρισμα, σύμφωνα με τον συγγραφέα, της πρώτης νεωτερικής βιομηχανικής μεταποίησης στον κόσμο, ήταν ο παγκόσμιος χαρακτήρας της. Οι βασικοί δημιουργοί της παγκοσμιοποίησης δεν ήταν ούτε οι ιδιοκτήτες φυτειών, ούτε οι βιομήχανοι, που συχνά είχαν τοπικιστική νοοτροπία, αλλά οι έμποροι του διαμετακομιστικού εμπορίου που ειδικεύονταν στη δημιουργία δικτύων που συνέδεαν τους καλλιεργητές, τους βιομηχάνους και τους καταναλωτές (σελ. 329).
Το Λίβερπουλ, θα μπορούσε κάλλιστα να συμπεριληφθεί στα θαύματα του κόσμου, αλλά δεν ανήκε στο είδος που προτιμούν οι τουρίστες. Η ιδιοφυία των εμπόρων του, συνίστατο στην ικανότητά τους να συνδυάζουν την ημερομίσθια εργασία αλλά και τη δουλεία, την εκμηχάνιση αλλά και την αποβιομηχάνιση, το ελεύθερο εμπόριο αλλά και την αυτοκρατορία, τη βία αλλά και το συμβόλαιο (σελ. 292). Ηταν το επίκεντρο μιας αυτοκρατορίας που άπλωνε τα δίχτυα της σε όλη την υφήλιο. Όσο το λιμάνι του αποτελούσε σκηνή τιτάνιας μυϊκής εργασίας, το νευρικό σύστημα της πόλης ήταν το εμπορευματικό χρηματιστήριο του βαμβακιού. Η συγκέντρωση των δικτύων του βαμβακιού σε μια πόλη, οδήγησε σε νέες ιεραρχίες εξουσίας.
Επιπλέον, στο εμπόριο του βαμβακιού στηριζόταν οι σπουδαιότερες οικονομίες του κόσμου τον 19ο αιώνα το σημαντικότερο εξαγωγικό προϊόν της Γαλλίας ήταν τα υφάσματα. Το 40% των βρετανικών εξαγωγών ήταν βαμβακερά προϊόντα. Το ακατέργαστο βαμβάκι ήταν το σημαντικότερο εξαγωγικό προϊόν των ΗΠΑ.
Η δουλεία ήταν στενά συνυφασμένη με την καλλιέργεια αλλά και εμπορία του βαμβακιού. Για να επιτύχει η γαμήλια σύζευξη της δουλείας και της βιομηχανίας, χρειάστηκε πρώτα οι έμποροι να αναμεταδώσουν επικερδώς το μοντέλο της εκμηχανισμένης παραγωγής και του βιομηχανικού καπιταλισμού στον παγκόσμιο αγροτικό χώρο (σελ. 301). Ετσι, βοήθησαν την Ευρώπη να υπερβεί τους περιορισμούς που έθεταν οι πόροι της.
Οι ανάγκες των βιομηχάνων υποχρέωσαν τους βαμβακομεσίτες να αναζητήσουν νέες θεσμικές λύσεις. Αντί να επιθεωρούν αυτοπροσώπως κάθε σάκο βαμβακιού, άρχισαν να αγοράζουν δείγματα. Μέχρι το 1790, δεν είχε γίνει καμία προσπάθεια να καταρτιστεί μια κλίμακα ποιοτικών διαβαθμίσεων.
Χάρη στο μονοπώλιο της παγκόσμιας αγοράς βαμβακιού, οι έμποροι του Λίβερπουλ κερδοσκοπούσαν με τρόπους τους οποίους ελάχιστοι έμποροι αξιοποίησαν στην ιστορία. Μέσω πολύπλοκων ενεργειών χρηματοδοτήθηκε μια τεράστια επέκταση του φυτειακού συμπλέγματος, επιτρέποντας την εκχέρσωση γαιών και την αγορά σκλάβων και τροφοδοτώντας εντέλει τεράστιες επιχειρήσεις βάμβακος. Ηταν ελάχιστες οι περιοχές στον κόσμο-αν υπήρξαν ποτέ- που άντλησαν τόσο μεγάλες και συγκεντρωμένες επενδύσεις κεφαλαίου, όσο η ζώνη των φυτειών στις ΗΠΑ κι ελάχιστες περιοχές υπήρξαν πηγή τέτοιων κολοσσιαίων κερδών.
Το παγκόσμιο βαμβακεμπόριο, στηριζόταν στην πίστωση και η πίστωση στην εμπιστοσύνη. Η τελευταία στηριζόταν στην πληροφορία. Όπου σπάνιζαν αξιόπιστες πληροφορίες, το κενό ερχόταν να το καλύψουν οι φήμες και το κουτσομπολιό. Το πραγματικό βαρυσήμαντο στοιχείο για τους εμπόρους δεν ήταν η εγγύτητα στις βαμβακοπαραγωγικές ή τις βαμβακοβιομηχανικές περιοχές αλλά η πρόσβαση στην ενημέρωση. (σελ. 333).
Φημισμένο παράδειγμα εμπορικού οίκου στο διακομετακομηστικό εμπόριο ήταν κατά τον 19 αιώνα ο Οίκος των Ράλληδων. Η αυτοκρατορία τους απλωνόταν σε ολόκληρο το κόσμο, ορμώμενη από τη Χίο. Οι αδελφοί Ιωάννης και Στρατής, πήγαν στο Λονδίνο για να ξεκινήσουν το εμπόριο. Ο Στρατής άνοιξε υφασματεμπορικό οίκο στο Μάντσεστερ, και ο Ιωάννης στην Οδησσό, αφήνοντας πίσω στο Λονδίνο τον αδελφό τους Παντιά Στεφάνου. Ο τέταρτος αδελφός, Τομαζής, που ήδη ζούσε στην Πόλη, άνοιξε γραφείο στη Περσία και ο πέμπτος Αυγουστής στη Μασσαλία. Ετσι στην δεκαετία του 1860 ο Οίκος Ράλλη, είχε αντιπροσώπους και παραρτήματα σε ολόκληρο τον τότε κόσμο του βαμβακεμπορίου. Μαζί με άλλους 11 ελληνικούς εμπορικούς οίκους, κατόρθωσαν το 1839 να θέσουν υπό έλεγχο το 33% του εξαγωγικού βαμβακεμπορίου της Αιγύπτου, έχοντας επικεφαλής τον οίκο Αδελφοί Τοσίτσα και Σια, που εξήγαγε το 11% του αιγυπτιακού βαμβακιού!
Ελπίζουμε να πήρατε αρκετά ερεθίσματα για να συνεχίσετε μόνοι σας.
Μέσα από τις σελίδες της Αυτοκρατορίας του Βάμβακος, ζήσαμε στιγμές που είχαμε ακούσει, είχαμε διαβάσει αποσπασματικά εδώ κι εκεί, είχαμε βιώσει σαν παιδιά στα σπίτια που το βαμβάκι ήταν το κύριο εισόδημα.
Ετσι λοιπόν, η κάθοδός μας στην Αθήνα για να παρακολουθήσουμε την ομιλία του Sven Beckert, είχε τη μορφή προσκυνήματος σε κάτι που μας μεγάλωσε, μας σπούδασε, μας πρόκοψε! Σε καμία περίπτωση μνημόσυνου, αφού το βαμβάκι δεν θα πεθάνει ποτέ για εμάς! Τα τότε κέρδη σε χρήμα, υποδομές και γνώση, μας δίνουν τα εφόδια να συνεχίσουμε στο μέλλον με άλλες καλλιέργειες.
Οταν συζητήσαμε με τον κ. Beckert στο περιθώριο της ομιλίας, η καλλιέργεια βάμβακος στην Ελλάδα ότι πια δεν συμφέρει, Μμς απάντησε ότι είναι απολύτως φυσιολογικό. «Δες τε, κάτι αντίστοιχο δεν συμβαίνει τώρα και με τη διεθνή επέκταση του ελαιόλαδου;» συμπλήρωσε. Αυτό σαν τροφή για σκέψη από ένα διακεκριμένο επιστήμονα.
Κατόπιν τούτου, θεωρώ πραγματική τιμή μου που έχω ένα βιβλίο υπογεγραμμένο από τον συγγραφέα!
Καλή σας ανάγνωση.
