Κοινή εξωτερική πολιτική της ΕΕ: Δεν υπάρχει και… είναι εδώ

Μία από τις συνηθέστερες -και πλέον άδικες- κατηγορίες που δέχονται (γενικώς και αορίστως) οι Βρυξέλλες είναι ότι δεν ασκούν σοβαρή και αποτελεσματική εξωτερική πολιτική. Η αλήθεια είναι ότι όσοι κλήθηκαν να κάνουν τη συγκεκριμένη δουλειά επί του πεδίου τα τελευταία χρόνια, διέθεταν μάλλον περιορισμένο πολιτικό εκτόπισμα σε σχέση με τις απαιτήσεις της θέσης τους. Αλλά, δεν αποτελεί αυτό την η αιτία του προβλήματος. Γιατί είναι οξύμωρο να αναζητάς κοινή εξωτερική πολιτική, όταν η ίδια η συνθήκη της ΕΕ δεν την περιλαμβάνει με όρους υποχρεωτικότητας, στο σύνολό της. Και είναι αδύνατο να αναζητάς αποτελεσματική κοινή γραμμή, όταν τα κράτη - μέλη δε συμφωνούν μεταξύ τους.

Έχοντας κατά νου την πραγματικότητα αυτή, οφείλουμε ωστόσο, να σημειώσουμε δύο βασικές παρατηρήσεις που μας έρχονται από τις Βρυξέλλες και εμμέσως επιχειρηματολογούν περί του αντιθέτου. Όχι ότι υφίσταται κοινή πολιτική, αλλά υφίσταται μία σειρά θεμάτων που η κοινή προσέγγιση είναι θεωρητικώς πιθανή και πρακτικώς απολύτως απαραίτητη.

Η πρώτη παρατήρηση σχετίζεται με τις αποφάσεις της Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν για τις αρμοδιότητες και τις συναρμοδιότητες των Επιτρόπων της. Η νέα Επιτροπή διαθέτει επτά Επιτρόπους με ουσιαστικό αντικείμενο την εξωτερική πολιτική. Και δεν είναι μόνο ο πόλεμος στην Ουκρανία ή η κατάσταση στον Λίβανο και τη Γάζα που οδήγησε στην επιλογή αυτή. Είναι, επίσης, η δραστική αλλαγή των σχέσεων που καλείται να διαμορφώσει η ΕΕ με τον υπόλοιπο κόσμο, ώστε να αντιμετωπίσει τόσο ζητήματα ανταγωνιστικότητας όσο και το μεταναστευτικό.

Η δεύτερη παρατήρηση ήρθε μέσα από τη δημοσιοποίηση της φετινής μελέτης της Υπηρεσίας Ερευνών του Ευρωκοινοβουλίου (European Parliamentary Research Service) και τον σε συνεργασία με το Normandy for Peace και το Institute for Economics & Peace και συγγραφείς την Έλενα Λαζάρου και τον Branislav Stanicek. Προφανώς, ούτε η δημοκρατία, ούτε η ειρήνη είναι εύκολα μετρήσιμα μεγέθη και οι παράμετροι που κανείς συνυπολογίζει μπορούν να οδηγήσουν σε διαφοροποιημένα αποτελέσματα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ωστόσο, καταγράφεται μία εξαιρετικά ανησυχητική πραγματικότητα. Σχεδόν σε όλους τους δείκτες της μελέτης, η Νότια Ασία και η Κεντρική Αφρική εμφανίζουν ανησυχητικές επιδόσεις. Μπορούμε να το διατυπώσουμε ακόμα πιο απλά: Οι χώρες της Κεντρικής Αφρικής, η Ινδία ή οι χώρες των νησιών του Ειρηνικού απειλούνται από τους βασικότερους κινδύνους που καταγράφουμε στη σύγχρονη εποχή. Από την κλιματική αλλαγή έως την κυβερνοασφάλεια και από την απειλή πολέμου έως τις αρχές του κράτους δικαίου.

Στις επιστολές της προς τους υποψήφιους νέους Επιτρόπους (mission letters) η Πρόεδρος Φον Ντερ Λάιεν κάνει σαφείς ξεχωριστές αναφορές στην οικονομική επέκταση της ΕΕ και τη συνεργασία με αυτές τις περιοχές του πλανήτη. Καλεί, μάλιστα, την Ύπατη Εκπρόσωπο της Ένωσης Κάγια Κάλλας να συνεργαστεί με τον Γάλλο Εκτελεστικό Αντιπρόεδρο, αρμόδιο για τη βιομηχανική στρατηγική, για την ενιαία αγορά, Στεφάν Σεζουρνέ ώστε η συνεργασία αυτή να αποκτήσει ουσιαστικά χαρακτηριστικά.

Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι η ΕΕ θα κατορθώσει -και στην προκειμένη περίπτωση απαιτούνται σημαντικά κονδύλια- να επιτύχει άμεσα αξιοσημείωτη περαιτέρω διείσδυση στις χώρες αυτές. Το σίγουρο είναι ότι, αν δεν το κάνει, θα απωλέσει κι άλλους βαθμούς ανταγωνιστικότητας. Το αντίθετο, δηλαδή, από το βασικό στόχο της νέας Επιτροπής.