Η λέξη καρκίνος ξυπνάει αυτομάτως ψυχολογικούς μηχανισμούς της σκέψης που κάνουν πιο δύσκολη τη διαχείρισή του. Στην ψυχολογία παίζει πρωτεύοντα ρόλο πώς θα ερμηνευτεί η διάγνωση της νόσου τις πρώτες δύσκολες ώρες σε συνδυασμό με την προσωπικότητα του κάθε ασθενή, καθώς θα επηρεαστεί η μελλοντική του προσαρμογή και η αντιμετώπιση της νέας καθημερινότητας.
«Σήμερα ο ειδικός, με συμβουλές και με «τεχνικές του μυαλού» προσπαθεί να βοηθήσει τον ασθενή από την πρώτη κιόλας στιγμή της διάγνωσης να έχει τη σκέψη του στραμμένη προς μια λειτουργική αντιμετώπιση της νόσου, να ελέγχει τα αρνητικά συναισθήματα και να υποστηριχθεί ώστε να καταφέρει να αναπτύξει τη «μαχητικότητα» σαν ψυχολογικό εργαλείο αντιμετώπισης.
Οι έρευνες έχουν κωδικοποιήσει πώς αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι τη λέξη «καρκίνος» όταν την ακούνε στην διάγνωση», επισημαίνει η Άννα Χατζηδημητρίου, ΒΑ, MSc Ψυχολόγος Υγείας, Ειδικευμένη στην Ψυχο-ογκολογία και στον Χρόνιο Πόνο, St Thomas & Guy's Hospital, UK, Διευθύντρια Τμήματος Ψυχολογίας Ιατρικού Κέντρου Αθηνών, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου (4/2).
Ειδικότερα, κάθε προσωπικότητα μπορεί να αντιληφθεί τη διάγνωση σαν:
1. Πρόκληση
2. Απειλή
3. Απώλεια
4. Άρνηση
Ανάλογα πώς θα εξελιχθεί διαγνωστικά και θεραπευτικά η πάθηση, είναι λογικό να επηρεάσει και την ψυχολογία του ασθενή, ενώ είναι πέντε οι βασικοί ψυχολογικοί μηχανισμοί για την αντιμετώπιση και την προσαρμογή στη διάγνωση του καρκίνου:
1. Μαχητικότητα
2. Αποφυγή ή άρνηση
3. Μοιρολατρία
4. Απελπισία
5. Έντονο άγχος
«Όσοι ασθενείς, με τη βοήθεια του ειδικού, αναπτύσσουν «μαχητικότητα» από τη διάγνωση και κατά τη διάρκεια της θεραπείας τους, αναπτύσσουν σπανιότερα αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη και άλλες δυσκολίες στην ψυχολογική προσαρμογή», τονίζει η κ. Χατζηδημητρίου. Προσθέτει δε, πως ο κάθε ασθενής «έχει να αντιμετωπίσει τα συμπτώματα της νόσου αλλά και τις παρενέργειες της θεραπείας και παλεύει να μην χάσει τον εαυτό του από τις αλλαγές που φέρνει η διάγνωση».
Ποιες αλλαγές επηρεάζουν την ψυχολογία
Τρεις βασικές αλλαγές συμβαίνουν που επηρεάζουν την ψυχολογία:
1. Αλλαγές στις πνευματικές και κινητικές λειτουργίες
2. Αλλαγές στους ρόλους του ατόμου σε σχέση με τον εαυτό του και τους άλλους γύρω του
3. Αλλαγές στην εμφάνιση, πιθανά από τις παρενέργειες της θεραπείας ή από τα συμπτώματα της πάθησης.
Οι βασικοί στόχοι της ψυχολογικής παρέμβασης και της ψυχο-εκπαίδευσης στον ογκολογικό ασθενή είναι η υποστήριξη:
• Στην προσαρμογή της διάγνωσης
• Στην προσαρμογή της θεραπείας (χειρουργική επέμβαση, ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία)
• Στην αντιμετώπιση των παρενεργειών στοχεύοντας στην καλύτερη ποιότητα ζωής
• Στην αντιμετώπιση της νέας πραγματικότητας της ζωής τους που συνεχώς πρέπει να αναπλάθεται ανάλογα με την εξέλιξη της νόσου
• Στην αναπροσαρμογή των κοινωνικών, εργασιακών και οικογενειακών ρόλων
• Στην τοποθέτηση νέων προσωπικών στόχων
• Για τους φόβους που επιφυλάσσει το μέλλον, για την ανησυχία ότι η νόσος θα υποτροπιάσει ή θα δημιουργηθούν μεταστάσεις
• Για την αλλαγή στην εξωτερική εμφάνιση του ασθενή (π.χ. από τις παρενέργειες όπως η τριχόπτωση)
• Στην αντιμετώπιση κλινικών διαταραχών και αρνητικών συναισθημάτων όπως άγχος, εκνευρισμός, πανικός, φόβος, κατάθλιψη
• Στην αντιμετώπιση του πόνου με ψυχολογικές μεθόδους.
«Στην περίπτωση του καρκίνου πρέπει να κάνουμε τη διαδρομή μέσα στα παπούτσια του άλλου. Ιατροί, επαγγελματίες υγείας, οικογένεια, φίλοι να περπατήσουμε στα μονοπάτια του μυαλού του ανθρώπου που πάσχει, να δούμε για εκείνον τι σημαίνει, πώς επιδρά πάνω του, στη ζωή του», υπογραμμίζει η κ. Χατζηδημητρίου.
Ο ρόλος της ψυχο-εκπαίδευσης
Ο ρόλος της ψυχο-εκπαίδευσης στους ασθενείς με καρκίνο είναι συμβουλευτικός και εκπαιδευτικός ανάλογα με τις ανάγκες του εκάστοτε ασθενή και έχει αποδειχθεί ότι προσφέρει πολύ μεγάλη βοήθεια στον αγώνα για την ψυχολογική προσαρμογή και την αντιμετώπιση της νόσου.
Η ψυχοεκπαιδευτική προσέγγιση σε ογκολογικούς ασθενείς έχει κατά κύριο λόγο προσανατολισμό στη γνωστική-συµπεριφορική ψυχοθεραπεία.
Ειδικότερα, το είδος της ψυχολογικής υποστήριξης που θα λάβει ο ασθενής εξαρτάται από:
-Τον τύπο καρκίνου που διαγνώστηκε, την πρόγνωση της νόσου και τον τύπο θεραπειών που θα πρέπει να ακολουθήσει
-Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ανθρώπου, της προσωπικότητας του ασθενούς και το μορφωτικό του επίπεδο
-Την ψυχική του δύναμη και την προσαρμοστικότητα του απέναντι στη νέα συνθήκη µε την οποία βρίσκεται αντιμέτωπος
-Το οικογενειακό/υποστηρικτικό του περιβάλλον.
Μέσα από τη διαδικασία της ψυχοεκπαίδευσης, κάθε ασθενής ενημερώνεται σχετικά με τον τύπο της ασθένειάς του, εστιάζει περισσότερο στις δυνάμεις του και όχι στα ελλείμματα που ενδεχομένως έχει, βελτιώνει την ικανότητα διαχείρισης κρίσεων, αναπτύσσει «μαχητικό πνεύμα» και νιώθει πιο αισιόδοξος, προσαρμόζεται ευκολότερα και μαθαίνει να εκφράζει με σωστό τρόπο τα συναισθήματά του σχετικά με τη νόσο. Αποτελεί, επομένως, ζωτικό κομμάτι της ολοκληρωμένης θεραπείας κάθε τύπου καρκίνου, αφού η βοήθεια που προσφέρει είναι πολύτιμη.
«Η ψυχολογική υποστήριξη των ογκολογικών ασθενών και η δυνατότητα έκφρασης µέσω ατομικών ή ομαδικών συνεδριών συνεισφέρει στην ομαλή προσαρμογή των ασθενών κατά τη διάρκεια των θεραπειών τους και στη βελτίωση της περίθαλψής τους. Επίσης επιδρά θετικά τόσο στην ποιότητα ζωής τους όσο και στην ψυχική τους κατάσταση. Ο καρκίνος είναι µία νόσος που εμφανίζει προκλήσεις και δοκιμάζει τη ζωή του ασθενή σε όλα τα επίπεδα: σωματικό, ψυχικό, οικογενειακό - διαπροσωπικό, οικονομικό και κοινωνικό και γι’ αυτό τόσο ο ίδιος αλλά και η οικογένεια του θα χρειαστεί την καλύτερη δυνατή εξατομικευμένη φροντίδα σε ιατρικό και ψυχολογικό επίπεδο. Η ψυχολογία του ασθενή είναι αναγκαίο να ενισχυθεί και να διατηρηθεί σε καλή κατάσταση προκειμένου να διευκολύνει τη διαδικασία αντιμετώπισης της νόσου», καταλήγει η κ. Χατζηδημητρίου.
