Το Bitcoin τα τελευταία χρόνια έχει γίνει αντικείμενο συζήτησης και έντονων αντιπαραθέσεων και όχι άδικα. Η τιμή του έχει εκτιναχθεί μέσα στο 2021 κάνοντας ρεκόρ και αν το συγκρίνουμε με τα προηγούμενα έτη φαίνεται ότι η τάση θα παραμείνει ανοδική για το άμεσο διάστημα.
Παρόλα αυτά το Bitcoin απέχει ακόμα αρκετά από το να θεωρηθεί κανονικό νόμισμα. Μάλιστα, η συζήτηση γύρω από τους περιορισμούς που πρέπει να επιβληθούν από τους κρατικούς δρώντες όσον αφορά τις συναλλαγές με κρυπτονομίσματα είναι αρκετά έντονη. Αυτή λοιπόν τη στιγμή που το Bitcoin βρίσκεται σε ένα σημείο καμπής για το μέλλον του, έχει σημασία να εξετάσουμε τί ακριβώς είναι τελικά και ποιος είναι ο ρόλος του για την παγκόσμια οικονομία σε περιόδους γενικευμένης οικονομικής και πολιτικής ανασφάλειας.
Αρχικά, η βασική ομοιότητα του Bitcoin με το δολάριο ή το χρυσό είναι ότι μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο ανταλλαγής. Από εκεί και πέρα σε περιόδους υψηλής οικονομικής ανασφάλειας η άνοδος της τιμής του Bitcoin λειτουργεί ως εναλλακτικός τρόπος μεταβολής της πίστης από το χρήμα ή άλλα commodities (ενέργεια, εμπορεύματα, χρηματιστήριο), τα οποία χάνουν σε αξιοπιστία. Βέβαια, το Bitcoin ενέχει διαρκώς μεγαλύτερο ρίσκο ως επένδυση, αλλά επηρεάζει θετικά οικονομίες που οι καταναλωτές τους δεν έχουν εμπιστοσύνη στο τραπεζικό σύστημα ή το νόμισμά τους.
Το παράδειγμα της Νιγηρίας: επενδυτές εναντίον κεντρικής τράπεζας
Η Νιγηρία στο τέλος του 2020 ήταν πρωταθλήτρια στις συναλλαγές κρυπτονομισμάτων. Σε διαδικτυακή έρευνα που έκανε ο γνωστός ιστότοπος Statista, σε δείγμα 4.000 χρηστών από τη Νιγηρία, το 32% όσων συμμετείχαν δήλωσε ότι έχει στην κατοχή του ή κάνει συναλλαγές με κρυπτονομίσματα, κυρίως Bitcoin. Παράλληλα μέσα στο 2020 οι πολίτες της χώρας είδαν το νόμισμά τους (νάιρα) να υποτιμάται 24% μέσα σε ένα χρόνο και τις τιμές των τροφίμων να σκαρφαλώνουν σε ιστορικά υψηλά δεκαετίας. Συνεπώς, στη Νιγηρία αυτή τη στιγμή το οικονομικό και κοινωνικό κλίμα είναι ιδανικό για να εκτιναχθεί η χρήση κρυπτονομισμάτων. Όσοι μπορούσαν να επενδύουν μηνιαία σε Bitcoins ένα ελάχιστο ποσό (περίπου 100 δολάρια) χρησιμοποίησαν το Bitcoin ως ασφαλές καταθετήριο, έναντι του δολαρίου ή χρυσού. Και έτσι έχουμε το εξής παράδοξο, να καθίσταται ασφαλέστερη η χρήση μιας επένδυσης υπερυψηλού ρίσκου από την βασική κατάθεση στην κεντρική Τράπεζα.
Η Κεντρική Τράπεζα της Νιγηρίας απάντησε στη φρενίτιδα συναλλαγών με Bitcoins με απαγόρευση. Ο λόγος ακόμα δεν έχει γίνει σαφής, αλλά ας εξετάσουμε τα μέτρα που πάρθηκαν. Αρχικά, η Κεντρική Τράπεζα εξέδωσε οδηγία στις εμπορικές τράπεζες και σε άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να κλείσουν λογαριασμούς που εμπλέκονται σε συναλλαγές κρυπτονομισμάτων. Στη συνέχεια προχώρησε σε περιορισμό των αναλήψεων στα 100 δολάρια από κάθε πιστωτική ή χρεωστική κάρτα. Το ζήτημα όμως δεν αφορά μόνο -αυστηρά- τις συναλλαγές με Bitcoins, αλλά κυρίως αφορά μια προσπάθεια να προστατευθεί το νιγηριανό τραπεζικό σύστημα από μια πιθανή κατάρρευση όσων έχουν επενδύσει σε αυτό με όχημα το Bitcoin και θα επιδιώξουν να αποσύρουν τα χρήματά τους από τις νιγηριανές τράπεζες.
Σε απάντηση αυτών των μέτρων οι συναλλασσόμενοι με Bitcoins από τη Νιγηρία έχουν ήδη μπει σε διάφορες διαδικασίες κυκλοφορίας των Bitcoins τους και των κερδών τους μακριά από το νιγηριανό τραπεζικό σύστημα. Παράλληλα, η χρήση Bitcoins έχει μπει για τα καλά και σε άλλες μορφές παρέμβασης της κοινωνίας των πολιτών. Όπως αναφέρει ρεπορτάζ των Financial Times, όταν η κυβέρνηση πάγωσε τους τραπεζικούς λογαριασμούς των ηγετών του κινήματος διαμαρτυρίας ενάντια στην αστυνομική βία EndSARS, οι πολίτες άρχισαν να το υποστηρίζουν με τη χρήση κρυπτονομισμάτων.
Ο κίνδυνος διάχυσης της φούσκας είναι εδώ
Το ακραίο παράδειγμα των εξελίξεων στη Νιγηρία δείχνει ότι παρόλη την πραγματικότητα που έχει το Bitcoin ως προϊόντος που δεν έχει άμεση εξάρτηση από το τραπεζικό σύστημα, περισσότερο τείνει να μοιάζει στη συμπεριφορά που προκαλεί στους επενδυτές με κάποιο commodity όπως ο χρυσός παρά με παραδοσιακό ή μεταμοντέρνο νόμισμα. Ως επενδυτικό προϊόν υψηλού ρίσκου, η πιθανότητα φούσκας δεν είναι εκτός του άμεσου ορίζοντα του και μάλιστα, από το παράδειγμα που προαναφέρθηκε σίγουρα θα συμπαρασύρει και άλλους τομείς της οικονομίας.
Το μπαλάκι για το Bitcoin και την πρόοδό του τελικά, βρίσκεται στα χέρια όσων το ίδιο προσπαθούσε να παρακάμψει. Οι δημόσιοι φορείς και τα εθνικά τραπεζικά συστήματα είναι αυτά που θα αποφασίσουν αν οι διακυμάνσεις του Bitcoin, τα ζητήματα ασφάλειας και κόστους παραγωγής (και περιβαλλοντικού κόστους) που ενέχει η χρήση του και η συνολική αβεβαιότητα του μπορούν να «δαμαστούν» προς όφελος της οικονομικής ανάπτυξης ή αν θα παραμείνει ένα επισφαλές οικονομικό εργαλείο που σε πολλές περιπτώσεις η υπερβολική του χρήση θα γίνει συνώνυμη της συστημικής και οικονομικής κατάρρευσης παραδοσιακών οικονομικών μορφών με σημαντικά κοινωνικά αποτελέσματα.
