Η πρόσφατη κρίση πανδημίας θα αφήσει ανεξίτηλο το αποτύπωμα της τόσο σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, αφού η επερχόμενη παγκόσμια ύφεση θα είναι έντονη και η ανεργία θα εκτιναχθεί σε πρωτόγνωρα επίπεδα.
Ήδη στις Ηνωμένες Πολιτείες περισσότεροι από 36 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν συμπληρώσει αιτήσεις για επιδόματα ανεργίας και μέσα σε μια βδομάδα -την προηγούμενη - προσήλθαν στο Υπουργείο Εργασίας 3 εκατομμύρια άνθρωποι για να καταθέσουν αίτηση έναντι μόλις 188,264 πολιτών την αντίστοιχη περσινή. Η κατάσταση αυτή στις ΗΠΑ μπορεί να συγκριθεί με την αντίστοιχη της μεγάλης ύφεσης του 1929.
Σε τέτοιες πρωτόγνωρες καταστάσεις αβεβαιότητας και ανησυχίας ,με την παγκόσμια υπερχρέωση σε ιδιαίτερα υψηλά και ανησυχητικά επίπεδα και τις ταυτόχρονα ταχύτατες αλλαγές στην αγορά εργασίας (τόσο σε επίπεδο νέων μορφών απασχόλησης που απαιτούν νέες δεξιότητες όσο και με την διαχρονική αυξανόμενη χρήση των robots ) το χρηματοοικονομικό άγχος των πολιτών και ιδιαίτερα των εργαζομένων βρίσκεται στα ύψη.
Σήμερα λοιπόν επανέρχεται επίκαιρο όσο ποτέ το θέμα της της προσεκτικής διαχείρισης των χρημάτων μας ιδιαίτερα όμως της νέας γενιάς η οποία έχει λιγότερες ευκαιρίες και να αντιμετωπίσει ένα δυσκολότερο μελλοντικό περιβάλλον.
Πόσο ικανοί και εκπαιδευμένοι είναι σήμερα λοιπόν οι έφηβοι στην διαχείριση των χρημάτων τους και πόσο τα προγράμματα σπουδών ανταποκρίνονται στις νέες αυτές πραγματικότητες ;
Στο ερώτημα αυτό απαντάει η νέα έρευνα του ΟΟΣΑ γνωστή ως PISA ( Program for International Student Assessment) τα αποτελέσματα της οποίας δημοσιοποιήθηκαν μόλις πριν λίγες ημέρες.
Να σημειωθεί ότι η έρευνα για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό των εφήβων είναι μια καινούργια δράση του ΟΟΣΑ σε αντίθεση με τις άλλες (μαθηματικά και άλλα ) που έχουν μακρά ιστορία και ήταν η τρίτη στην ιστορία . Η πρώτη διεξήχθη το 2012 και η δεύτερη το 2015.
Στην τελευταία έρευνα συμμετείχαν μαθητές και μαθήτριες από τις παρακάτω 20 χώρες: Αυστραλία, Βραζιλία, Βουλγαρία, Καναδικές επαρχίες (Βρετανική Κολομβία, Μανιτόμπα, Νέα Βρουνσβίκη, Νέα Γη και Λαμπραντόρ, Νέα Σκωτία, Οντάριο και Νήσος Πρίγκιπα Εδουάρδου), Χιλή, Εσθονία, Φινλανδία,
Γεωργία, Ινδονησία, Ιταλία, Λετονία, Λιθουανία, Περού, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρωσική Ομοσπονδία, Σερβία, Σλοβακική Δημοκρατία, Ισπανία και Ηνωμένες Πολιτείες.
Στην έρευνα για την μέτρηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού συμμετείχαν περίπου 117.000 μαθητές ηλικίας 15 χρονών η οποία περιελάβανε ερωτήσεις για την γνώση και τις δεξιότητες των μαθητών σε θέματα διαχείρισης χρημάτων και προσωπικής χρηματοοικονομικής (Personal
Finance). Πιο συγκεκριμένα εξετάστηκαν θέματα που αφορούσαν την ικανότητα διαχείρισης των εφήβων στους τραπεζικούς λογαριασμούς , την χρήση των χρεωστικών και προπληρωμένων καρτών (debit cards) ,την κατανόηση των επιτοκίων δανεισμού, αλλά και την ικανότητα επιλογής από διαφορετικά προγράμματα κινητής τηλεφωνίας.
Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά: ένας στους τέσσερις μαθητές από τις εξεταζόμενες χώρες που συμμετείχαν στη έρευνα και ένας στους επτά από τις χώρες του ΟΟΣΑ δεν ήταν σε θέση να λάβουν ακόμα και τις πιο απλές αποφάσεις αναφορικά με τα καθημερινά τους έξοδα.
Μόνο ένας στους δέκα μαθητές παρουσιάζει υψηλά επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού. Σημειώνεται ότι οι μαθητές αυτοί είναι σε θέση ακόμα και στην ηλικία των 15 ετών να πάρουν σωστές οικονομικές αποφάσεις για το μέλλον τους. Στις χώρες του ΟΟΣΑ, περίπου ένας στους δύο μαθητές έχει τραπεζικό λογαριασμό ή/και προπληρωμένη ή χρεωστική κάρτα. Ωστόσο, μόνο ένας στους τρείς από αυτούς μαθητές έχει τις δεξιότητες να κατανοήσει την ανάλυση ενός τραπεζικού λογαριασμού.
Αναφορικά με τις συμμετέχουσες χώρες, η Εσθονία είχε τον υψηλότερο μέσο όρο χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού. Στις επόμενες θέσεις ήρθαν η Φινλανδία, ο Καναδάς (συμμετείχαν συγκεκριμένες επαρχίες), η Πολωνία και η Αυστραλία.
Αξίζει να σημειωθεί ότι κύρια ευρήματα της έρευνας του 2018 ήταν σε συμφωνία με αυτά των προηγούμενων μελετών .Πιο συγκεκριμένα δεν παρατηρούνται διαφορές ,μεταξύ των δύο φύλων όσον αφορά στην επίδοση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού ,παρουσιάζονται όμως διαφορές μεταξύ των δύο φύλων αναφορικά με τη χρηματοοικονομική νοοτροπία και τη χρηματοοικονομική συμπεριφορά. Παράλληλα, συμπεραίνεται ότι μαθητές υψηλότερου κοινωνικοοικονομικού επιπέδου είναι πιθανότερο να παρουσιάσουν και ζ υψηλότερα επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού.
Η αξιολόγηση PISA 2018 ήταν πιο πλήρης από τις προηγούμενες μετρήσεις δίνοντας έμφαση στις χρηματοοικονομικές νοοτροπίες και συμπεριφορές των μαθητών και εξετάζοντας παράλληλα την ψηφιακή χρηματοοικονομική δραστηριότητα των μαθητών.
Τα ευρήματα είναι και εδώ πολύ ενδιαφέροντα: τρεις στους τέσσερις μαθητές σε χώρες και οικονομίες του ΟΟΣΑ δήλωσαν ότι είχαν προβεί σε on-line αγορά (είτε μόνοι τους είτε μαζί με ένα μέλος της οικογένειας τους) τον τελευταίο χρόνο. Τονίζεται ότι οι μαθητές με τις on-line αγορές παρουσίασαν υψηλότερα επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού. Επιπλέον, δύο στους τρεις μαθητές δήλωσαν ότι πληρώνουν με χρεωστική κάρτα αντί μετρητών και παρακολουθούν ηλεκτρονικά το υπόλοιπό τους. Οι πρακτικές αυτές σχετίζονται επίσης με υψηλότερα επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού.
Τέλος, σχεδόν εννέα στους δέκα μαθητές δήλωσαν ότι ελέγχουν αν έλαβαν σωστά ρέστα από μια συναλλαγή. Επίσης τρεις στους τέσσερις μαθητές δήλωσαν ότι πριν προβούν σε μία αγορά, συγκρίνουν τις τιμές από διαφορετικά μαγαζιά. Και οι παραπάνω συμπεριφορές σχετίζονται με υψηλότερα επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού.
Προτάσεις στρατηγικής
Τα ευρήματα αυτά φέρνουν τις αυτονόητες παρακάτω προτάσεις εθνικής στρατηγικής για την χώρα μας η οποία είναι απούσα από κάθε δράση σχετικά με τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό παρά τα κόκκινα δάνεια την έλλειψη ρευστότητας και την αστάθεια του χρηματοπιστωτικών αγορών (Personal Finance) .
Ως εκ τούτου προτείνονται νέα προγράμματα σπουδών τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση τα οποία θα αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις της νέας εποχής και θα περιλαμβάνουν τις βασικές γνώσεις προσωπικής χρηματοοικονομικής. Η σωστή διαχείριση των χρημάτων μας σε ένα πολύπλοκο περιβάλλον με πολλές παγίδες και υπερχρέωση καθιστά την χρηματοοικονομική εκπαίδευση και ενδυνάμωση των νέων απαραίτητη δεξιότητα για τον 21 ο αιώνα.
Μελέτες δείχνουν ότι η χρηματοοικονομική εκπαίδευση διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό τόσο το μελλοντικό εισόδημα των πολιτών και ερμηνεύει σε μεγάλο βαθμό τις εισοδηματικές διαφορές των συνταξιούχων .Ως εκ τούτου απαιτείται η διοχέτευση πόρων στους νέους ,στις πιο αδύναμες κοινωνικές ομάδες και στους πιο αδύναμους νομούς και περιφέρειες .
Στο θέμα αυτό θα επανέλθουμε σύντομα.
