Ένα από τα θέματα που θα κληθούμε να πάρουμε θέση ως κοινωνία και πολιτεία τα επόμενα χρόνια είναι αυτό της διατροφής μας. Από την εποχή της υπεραφθονίας και των χαμηλών τιμών των τροφίμων τα τελευταία χρόνια, οδεύουμε ολοταχώς προς μια νέα κατάσταση. Οχι, δεν φαίνεται οτι θα υπάρξει έλλειψη τροφίμων με την έννοια των θερμίδων και των πρωτεινών που έχει ανάγκη ο ανθρώπινος οργανισμός. Θα είναι όμως διαθέσιμα στην αγορά με νέους όρους: σαφώς ακριβότερα και με σαφώς διαφορετικά χαρακτηριστικά.
Οι επιπτώσεις της πανδημίας στην πρωτογενή παραγωγή ήταν μεικτές. Αλλους τομείς τους ευνόησε (σιτηρά, καλαμπόκια, ζωοτροφές, κάποια φρούτα) ενώ άλλους τους έστειλε πραγματικά στον Καιάδα (πατάτα, κηπευτικά, ξηροί καρποί, εξειδικευμένα προιόντα). Οι λόγοι είναι γενικώς προφανείς και εύκολα εξηγήσιμοι: κλειστή εστίαση, πτώση τουρισμού, καταναλωτική απραξία συν η πίεση από την χαμηλή Τουρκική λίρα που πίεσε προιόντα που παράγονται και στις δύο χώρες όπως τα λεμόνια ή τα κελυφωτά φιστίκια.
Αυτά στο επίπεδο της αγοράς. Στην παραγωγή τώρα, εξελίσσεται ένα ιδιαίτερα δυσάρεστο σενάριο. Οι πάσης φύσεως καλλιεργητές, φαίνεται οτι εγκαταλείπουν τις συνήθεις καλλιέργειες τους και στρέφονται προς την ξεκούραστη καλλιέργεια του σκληρού σιταριού, δεδομένου οτι οι τιμές του αυξήθηκαν σε λογικά επίπεδα από ιδιαίτερα χαμηλά που ήταν επί χρόνια. Οι αποδόσεις όμως της εν λόγο καλλιέργειας, δεν μπορούν να συγκριθούν με αυτές των αρδευόμενων καλλιεργειών, αφού υπολείπονται έως και 60- 70% σε όρους τελικού κέρδους. Προτιμούν όμως την ασφάλεια του μικρότερου εισοδήματος παρά το ρίσκο των εξόδων και την αβεβαιότητα της τιμής.
Το φαινόμενο πήρε φέτος μεγάλη – πρωτοφανή θα λέγαμε – έκταση σε σημείο που να παρατηρηθεί μια σχετική έλλειψη σπόρου σιταριού τον περασμένο Νοέμβριο. Ηδη, τώρα που φύτρωσαν τα σιτάρια, η ύπαιθρος έγινε καταπράσινη! Εικόνα ξεχασμένη εδώ και δεκαετίες, ρομαντική μεν αλλά καθόλου ελπιδοφόρα.
Άρα λοιπόν τον ερχόμενο Σεπτέμβριο, θα έχουμε βουνά από σιτάρι, την συνηθισμένη παραγωγή σε φρούτα που προέρχονται από δενδρώδεις καλλιέργειες (ροδάκινα, κεράσια, ακτινίδια, πορτοκάλια, ξηροί καρποί) αφού εκεί οι προσαρμογές πέρνουν χρόνο, και μετά...το χάος!!!
Παρατηρώ χωράφια που απασχολούντο στην καλλιέργεια πατάτας να παραμένουν ανενεργά. Μας λένε από τα γεωπονικά μαγαζιά οτι το ενδιαφέρον του κόσμου για την καλλιέργεια λαχανικών είναι υποτυπώδες (αντίθετα πολύ αυξημένο είναι για καλλιέργεια για το σπίτι). Η αγορά ζωοτροφών, ενώ αναμενόταν οτι θα εκτοξευτεί λόγω της έντονης ζήτησης για πρόβειο γάλα, κινείται με πολύ χαλαρούς ρυθμούς. Οι κτηνοτρόφοι είναι πολύ προσεκτικοί στις αγορές του.
Οι ανωμαλίες που συμβαίνουν τώρα, θα εκφραστούν στην αγορά το καλοκαίρι. Εαν έχουμε τουρισμό, θα ψάχνουμε για τομάτα και άλλα λαχανικά και θα τα πληρώνουμε χρυσάφι, όλοι μαζύ, ντόπιοι και τουρίστες! Τα εκκοκιστήρια θα ψάχνουν να βρουν βαμβάκι να δουλέψουν αλλά εις μάτην, αφού η βαμβακοκαλλιέργεια εγκαταλείπεται τάχιστα. Ανάμεικτη θα είναι η εικόνα στην ελαιοκαλλιέργεια, αφού οι τιμές των τελευταίων χρόνων δεν ικανοποιούν τους επαγγελματίες παραγωγούς και με δυσκολία καλύπτουν τις...βενζίνες των ετεροαπασχολούμενων. Στα εσπεριδοειδή, χρειάζονται αναδιαρθρώσεις μεγάλης έκτασης και βάθους, σε μια στιγμή όμως που οι προυποθέσεις για να συμβεί κάτι τέτοιο εκλείπουν εντελώς. Πολλά μικρόκαρπα πορτοκάλια στις πορτοκαλιές βρίσκουν με δυσκολία το δρόμο τους στις αγορές με ικανοποιητική τιμή.
Είναι λοιπόν φυσικό οι τιμές των προιόντων να μεταβληθούν, ως συνήθως, δυσμενώς για τους καταναλωτές, σχετικά ευνοικά για όσους παραγωγούς επιλέξουν να μείνουν δυναμικά στο επάγγελμα και μάλλον θετικές για τους επονομαζόμενους μεσάζοντες, πολλοί από τους οποίους εκτελούν ιδιαίτερα σημαντικό έργο.
Με διάφορες λογικές ή λογικοφανείς εξηγήσεις αλλά και προφάσεις, περί εισαγόμενων, μεταφορικών κλπ κλπ οι τιμές που θα ανεβαίνουν δεν θα πέφτουν. Παρατηρούμε τελευταία την τιμή του φυστικιού. Η τιμή παραγωγού, κυρίως υπό την πίεση της Τουρκικής λίρας υποχώρησε περί το 40% από πέρυσι, η τιμή όμως στο ράφι μένει ακλόνητη. Παραδοσιακά ή λιανική τιμή ήταν δύο φορές πάνω από την τιμή παραγωγού. Τη στιγμή αυτή είναι τρεις και μισή!!! Πως θα δουλέψει η ελαστικότητα τιμής ώστε να αγοραστεί περισσότερο φυστίκι και να μειωθεί η χασούρα από τα αδιάθετα προιόντα? Εδώ υπάρχει άπλετος χώρος για δραστηριοποίηση πολιτείας, ανεξάρτητων αρχών, κοινωνίας των πολιτών, συνδικαλιστικών φορέων παραγωγών και καταναλωτών. Βλέπετε κανέναν να κινείται δραστήρια στοχώρο αυτό? Το γεγονός όμως οτι κανείς από όλους αυτούς δεν ασχολείται με το κρίσιμο θέμα του κόστους της διατροφής και της απαράδεκτης κατάστασης του “οτι ανεβαίνει δεν κατεβαίνει” σημαίνει δύο πράγματα: είτε οτι είμαστε ικανοποιημένοι όλοι οι συντελεστές με το θέμα όπως διαμορφώνεται είτε οτι η ρύθμιση της αγοράς θα πρέπει να ανατεθεί σε ψυχολόγους που μπορούν να εξηγήσουν τα ανεξήγητα...
Αυτά τα διλήμματα θα μας απασχολήσουν βραχυχρόνια, δηλαδή τα επόμενα 2 με 3 χρόνια. Αργότερα όμως χρόνια οι αγρότες μας, θα έχουν συνηθίσει την εύκολη δουλειά των σιτηρών και δεν θα διακινδυνεύουν να χαλάσουν την ησυχία τους αλλάζοντας καλλιέργεια. Στο ενδιάμεσο, βασικά προιοντα διατροφής θα είναι εισαγόμενα, ακριβά ή ποιός ξέρει τι άλλο. Είδατε για το κρέας εργαστηρίου που εμφανίστηκε νόμιμα στην Σιγκαπούρη, ενώ η Ευρώπη λέει έχει μείνει πίσω σε αυτόν τον τομέα...
Οι σκέψεις αυτές δεν είναι φαντασιώσεις. Πριν χρόνια, μετά από μια μεγάλη διατροφική κρίση, δόθηκαν κίνητρα στους Γερμανούς παραγωγούς να εγκαταλείψουν τα λαχανικά και να στραφούν στις ενεργειακές καλλιέργειες. Να καλλιεργήσεις φυτά για βιοντίζελ, δεν χρειάζεσαι να κατέβεις καθόλου από το τρακτέρ, ”με το κουστούμι” όπως συνηθίζουμε να λέμε εμείς. Βέβαια αυτή η στροφή εξυπηρετούσε τα μέγιστα την δυνατή γερμανική βιομηχανία τρακτέρ και άλλων μηχανημάτων. Οταν κάποια στιγμή όμως τέθηκε θέμα να μειωθεί η παραγωγή τέτοιων προιόντων, οι Γερμανοί αγρότες απάντησαν “ευχαριστώ δεν θα πάρω”. Κάπως έτσι η γερμανική αγορά αποτελεί την μεγαλύτερη εισαγωγική αγορά ειδών διατροφής της Ευρώπης.
Εμείς όμως την πρωτογενή μας παραγωγή την έχουμε καμάρι μας. Εαν την εγκαταλείψουν και οι λίγοι που σήμερα ασχολούνται με μεράκι, τότε θα κινδυνεύσει πραγματικά το ίδιο μας το φαγητό.
Ας μην ξεχνάμε οτι έρχεται μεγάλη ανατροπή Ευρωπαικής προέλευσης σε όλο το φάσμα της παραγωγής.
Με την πρόταση της ΕΕ “από το χωράφι στο πιρούνι”, τα θέματα προστασίας περιβάλλοντος και καταναλωτή λαμβάνουν προεξάρχουσα σημασία. Κι από κοντά οι πάσης φύσεως φόροι υποστήριξής του, όπως του άνθρακα που ψήνεται ή άλλων που θα προκύψουν στο μέλλον. Το βέβαιο είναι οτι το κόστος παραγωγής θα ανέβει και είναι αναμενόμενο οτι το σύνολο σχεδόν της επιβάρυνσης θα περάσει στους καταναλωτές. Βλέπετε, τα περιθώρια κέρδους στην πρωτογενή παραγωγή είναι εδώ και χρόνια χαμηλά και δεν θα υπάρξει δυνατότητα απορρόφησης των νέων επιβαρύνσεων.
Αναμένεται λοιπόν ένα ομιχλώδες τοπίο και σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες. Βέβαια όλα αυτά δεν θα γίνουν σε μια νύχτα, ούτε όμως θα παραπεμφθούν στις ελληνικές καλένδες. Συνηθίζουμε να δεχόμαστε έτοιμες λύσεις “εισαγωγής”, οι οποίες ενώ αρχικά εμφανίζονται οτι μας ευνοούν και θα “μας κάνουν ανθρώπους”, τελικά μας γυρίζουν μπούμερανκ. Πως αλλοιώς να εξηγήσεις την συνεχή πτώση της παραγωγής μας τα τελευταία χρόνια, δεδομένου οτι η γεωργία ήταν ο πρώτος και μεγαλύτερος ωφελημένος τομέας από την ένταξη μας στο Ευρωπαικό κλαμπ?
Αφού λοιπόν το έχουμε δει το έργο πολλές φορές εδώ και αλλού, γιατί δεν αναλαμβάνουμε μια φορά εμείς οι ίδιοι να οδηγήσουμε την ιστορία μας και την αφήνουμε συνέχεια να μας οδηγεί αυτή?
Η πρόσφατη επίσκεψη Μητσοτάκη στο ΥΠΠΑΤ πιθανόν να έχει σχέση με τα παραπάνω. Του έχει προφανώς μεταφερθεί μια εικόνα παράλυσης ή και διάλυσης του πρωτογενή τομέα και λογικό είναι να θέλει να προλάβει τα χειρότερα. Δυστυχώς όμως οι Υπουργικές προτάσεις (νυν και παλαιότερων) εξαντλούνται στην επίσπευση πληρωμών και αποζημιώσεων καθώς και προκύρηξη προγραμμάτων διανομής χρήματος. Για παράδειγμα, ένα πρόγραμμα Δάσωσης αγροτικών γαιών ακυρώθηκε και τα χρήματα μεταφέρθηκαν στις άμεσες πληρωμές αγροτών. Η υλοποίηση του θα είχε προετοιμάσει μια μικρή μερίδα αγροτών πως να χειρίζεται τα ζητούμενα και πολλά υποσχόμενα από την νεα ΚΑΠ οικο- προγράμματα. Κοντά στους δικαιούχους, θα μάθαιναν και οι γείτονές τους που θα παρακολουθούσαν με απορία αλλά και ο κρατικός μηχανισμός πως να χειρίζεται ανάλογες καταστάσεις. Δυστυχώς όμως χάθηκε και αυτή η ευκαιρία.
Μαθημένοι είμαστε θα μου πείτε...
