Διαβάζοντας -τι άλλο- το τμήμα του Σχεδίου Ανάκαμψης για τον πρωτογενή τομέα, είναι κατά την γνώμη μας φανερό ότι οι συντάκτες του προγράμματος απλώς δεν ήθελαν να αφήσουν έξω από την μεγάλη αυτή επενδυτική κίνηση τον πρωτογενή τομέα και τον συμπεριέλαβαν… όπως όπως! Πως αλλιώς θα χαρακτήριζε κανείς την ξύλινη και ασύντακτη γλώσσα που είναι γραμμένο το κείμενο και αναμασάει θέματα που δεν έχουν βρει λύσεις εδώ και δεκαετίες. Θα τις βρούμε άραγε μέχρι το τέλος του 2026 που λήγει το Σχέδιο, σε 3,5 χρόνια από τώρα; Δύσκολο μοιάζει, πολύ δύσκολο!
Ας πάρουμε τα πράγματα ένα ένα: Πρώτον το αντικείμενο. Για την υλοποίηση επενδύσεων στην πράσινη αγροτική οικονομία που επικαλείται το Σχέδιο, θα πρέπει να εμπλακούν χιλιάδες αγρότες και μικρομεσαίες επιχειρήσεις του αγροτοδιατροφικού τομέα. Οι προϋποθέσεις αυτές απλά δεν υπάρχουν σήμερα. Το σύνολο των αγροτών είναι μόνοι και αβοήθητοι, χωρίς ενημέρωση και καθοδήγηση στα μεγάλα σύγχρονα θέματα, όπως η γεωργία του άνθρακα, η προστασία των εδαφών από περαιτέρω κατάρρευση, η προστασία νερών, η εξοικονόμηση ενέργειας σε όλο το φάσμα της παραγωγής. Αφήνουμε ξεχωριστά το θέμα της βιοποικιλότητας που θα μας απασχολήσει παρακάτω.
Δεύτερον τα οικονομικά. Τη στιγμή αυτή η οικονομική κατάσταση στα χωριά είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Φέτος, καθυστέρησε ένα μήνα η καταβολή συνδεδεμένων ενισχύσεων -συνολικού ύψους 250 εκ. Ευρώ δηλαδή μισού ποσού του Σχεδίου- και η αποχή των αγροτών από τις καλλιεργητικές φροντίδες και αγορές ήταν οφθαλμοφανής. Μου το επισήμανε πριν λίγες ημέρες έμπορος στην γειτονική μου πόλη: “Που είχατε χαθεί όλοι εσείς οι παραγωγοί τόσο καιρό ;”. Με τέτοιες συνθήκες, απορεί κανείς που θα βρεθεί το 50% της ίδιας συμμετοχής για επένδυση ορισμένων χιλιάδων ευρώ στη γεωργία ακριβείας ας πούμε που επικαλείται το πρόγραμμα…
Αντίστοιχα ισχύουν και για τις ιδιωτικές επιχειρήσεις πρώτης μεταποίησης, δηλαδή αυτούς που αγοράζουν την παραγωγή μας και την προωθούν στον επόμενο κρίκο της αλυσίδας. Οι όροι πληρωμής τους, έχουν τελευταία χειροτερεύσει επικίνδυνα, ενώ οι συγκομιδές είναι μπροστά μας. Ανάλογα φαινόμενα αναμένεται ότι θα υπάρξουν και με τους προμηθευτές μας, τους γεωπόνους και τις εταιρίες εφοδίων που μας προμηθεύουν φάρμακα, λιπάσματα, σπόρους και άλλα εφόδια. Η μεγάλη υποχώρηση δυναμικών καλλιεργειών, όπως το βαμβάκι, το καλαμπόκι, τα τεύτλα αλλά και οι πρόσφατες παγωνιές που προκάλεσαν πολλές ζημιές, θα τους στερήσει σημαντικό κύκλο εργασιών και δεν θα τους επιτρέψει να συμβάλλουν σε τυχόν επενδυτικές κινήσεις των πελατών τους μέσω της πίστωσης εφοδίων. Πάντα φυσικά υπάρχουν εξαιρέσεις, που απλά επιβεβαιώνουν τον κανόνα.
Θα δείξουν οι τράπεζες, ως βασικοί φορείς αξιολόγησης των προτάσεων, την απαιτούμενη ευελιξία; Κομβικό σημείο στην όλη διαδικασία.
Τρίτον η προϊστορία μας. Αναφέρει το κείμενο ότι θα προκριθούν συνεργασίες οριζόντιες εντός του πρωτογενούς τομέα και κάθετου τύπου με τον δευτερογενή και τριτογενή τομέα!!! Οι συντάκτες του μάλλον κάνουν πολύ μαύρο χιούμορ παίζοντας με τον πόνο μας. Γιατί ο συνεργατισμός, υπήρξε πάντα κρυφός πόθος των αγροτών μας, κρυφός και ανεκπλήρωτος… Ας μας πουν, πότε υπήρξαν επιτυχείς παρόμοιες συμπράξεις στην Ελληνική επικράτεια για να αναπτυχθούν και στεριώσουν έτσι ξαφνικά τα επόμενα 3 χρόνια; Ίσως το νεαρό της ηλικίας τους δεν τους επιτρέπει να θυμούνται τις περίφημες κινήσεις της δεκαετίας του 1980 στον αγροτο-συνεταιριστικό χώρο.
Ή μήπως οι εταιρίες τροφίμων που αγοράζουν τα προϊόντα μας απέκτησαν ξαφνικά τεχνογνωσία και όγκο ικανό να φέρουν σε πέρας ένα τέτοιο τιτάνιο έργο; Το γεγονός ότι πολλές πια επιχειρήσεις έχουν τεχνικό τμήμα που επιβλέπει παραγωγές συνεργαζομένων παραγωγών, είναι προφανώς ένα μεγάλο βήμα μπροστά, αλλά όχι ικανό από μόνο του να δημιουργήσει κύμα συμπράξεων στον αγροτοδιατροφικό τομέα. Διαβάζουμε ότι μεγάλοι όμιλοι αγροτοδιατροφής βρίσκονται σε αναδιάρθρωση, η οποία δεν θα τους επιτρέψει να ασχοληθούν και πάρα πολύ με νέες κινήσεις οριζόντιας ή κατακόρυφης συνένωσης. Επίσης διαβάζουμε ότι υπάρχουν ακόμη στις ημέρες μας εταιρίες που για να αναπτυχθούν νοθεύουν προϊόντα και ανταγωνισμό, εδώ και στο εξωτερικό και μάλιστα σε χαρακτηριστικά προϊόντα, όπως η φέτα. Τέτοιου είδους επιχειρηματίες είναι δύσκολο να εγκαταλείψουν την δοκιμασμένη συνταγή της νοθείας και να αφιερώσουν πόρους, ανθρώπινους και οικονομικούς, στη δημιουργία επιτυχημένων συμπράξεων οποιασδήποτε μορφής....
Η κουλτούρα που έχει διαμορφωθεί στο χώρο αυτό είναι ιδιαίτερα προβληματική και εκτιμώ ότι δεν μπορεί να ξεπεραστεί σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, όσο αυτό της υλοποίησης του σχεδίου ανασυγκρότησης.
Τέταρτο το θέμα της βιοποικιλότητας. Ο μέσος έλληνας αγρότης δεν ξέρει τι σημαίνει αυτό. Σε επανειλημμένες μου οχλήσεις σε αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι γνώσεις και συμπεριφορές φτάνουν μέχρι το γεγονός ότι δεν ψεκάζουμε ανθισμένα δένδρα μέχρι το βράδυ, που πάνε για ύπνο οι μέλισσες. Είναι όντως μια αρχή, αλλά υπάρχουν και τα ωφέλιμα έντομα τα οποία δεν συνυπολογίζουμε όταν ψεκάζουμε με γενικής φύσεως εντομοκτόνα, υπάρχει η βιοποικιλότητα του εδάφους την οποία δεν σεβόμαστε όταν μπαίνουμε και καλλιεργούμε σε βαρύ-λασπωμένο έδαφος, υπάρχει η βιοποικιλότητα που δημιουργούν οι συστάδες δένδρων τις οποίες καταστρέφουμε διότι μας ενοχλούν λίγο στις εργασίες μας, υπάρχει η ποικιλότητα των σπόρων την οποία εμείς έχουμε αντικαταστήσει με τις ποιο παραγωγικές, συνήθως εισαγόμενες ποικιλίες, έτσι για να αναφέρουμε κάποιες από τις μορφές βιοποικιλότητας, μιας έννοιας που διατρέχει το μισό τουλάχιστον σχέδιο ανάκαμψης. Η προστασία της βιοποικιλότητας δεν είναι μόνο θέμα επενδύσεων, μεγάλων έργων και σημειακών παρεμβάσεων αλλά κυρίως τεχνικής μορφής και αξιών. Είναι θέμα καταρχήν ενημέρωσης και γνώσης, μετά θέμα συμπεριφοράς και τέλος θέμα αποζημιώσεων. Εάν δεν ξέρω ότι υπάρχουν πολλοί μικροοργανισμοί στο έδαφος που χρειάζονται προστασία, είναι φυσικό να μπω να καλλιεργήσω το χωράφι μου σήμερα, απλώς επειδή με βολεύει χρονικά. Εάν όμως μάθω για το ρόλο τους, θα το αφήσω δυο ημέρες ακόμη να στεγνώσει. Και όταν αυτή η ενέργεια γίνει τάση μεταξύ των πολλών, όπως πάει να γίνει ο ψεκασμός το βράδυ, τότε τα οφέλη θα γίνουν αμέσως εμφανή!
Αλλά και όλοι αυτοί που τώρα σέβονται τους φυσικούς νόμους της βιοποικιλότητας, έχουν κάποιο οικονομικό και προσωπικό κόστος (γιατί να ψεκάζω βραδιάτικα και να μη πάω βόλτα τα παιδιά μου ή γιατί να καλλιεργήσω ντόπιες ποικιλίες;) και θα πρέπει με κάποιον τρόπο να αποζημιωθούν. Η βιοποικιλότητα δεν αφορά μόνο την παραγωγή αλλά την ζωή όλων μας. Σε τέτοια ευαίσθητα θέματα δεν βλέπω απαντήσεις από το σχέδιο…
Πέμπτο θέμα: αναδασώσεις. Είναι σαφές ότι το μέτρο αυτό ενώ χρεώνεται στα μέτρα περιβάλλοντος, επηρεάζει άμεσα και καθοριστικά τα θέματα της υπαίθρου και μάλιστα της λιγότερο προνομιούχας, της ορεινής. Οι σωστές κινήσεις, μπορεί να έχουν σημαντικό οικονομικό και άλλο αποτύπωμα στις τοπικές κοινωνίες. Το εν λόγω θέμα δεν είναι καθόλου απλό όπως πιθανόν φαίνεται. Δεν θα πάμε να σκάψουμε λάκκους πρωί πρωί και να βάλουμε μέσα τα νεαρά φυτά αργότερα. Είναι πολύ ποιο σύνθετο και χρειάζεται μεγάλη, επίπονη και σωστά καταρτισμένη προεργασία. Υπάρχουν διάφοροι φορείς που θα διεκδικήσουν κομμάτι από την πίττα, αλλά απ’ όσο ξέρω, δεν υπάρχουν πολλά επιτυχημένα παραδείγματα αναδασώσεων σε μεγάλη έκταση.
Τελευταία δε, έχει προκύψει ένα ακόμη φαινόμενο, αυτό της άγριας ζωής. Ισχυρά είδη, όπως τα ελάφια ή τα αγριογούρουνα για παράδειγμα, είναι ικανά να καταστρέψουν σε μια νύχτα (κυριολεκτικά όμως σε μια νύχτα) αναδασώσεις πολλών ημερών. Η διατάραξη της οικολογικής αλυσίδας, έχει δώσει σε ορισμένα είδη ένα προβάδισμα και χρειάζεται αρκετή σκέψη και προσπάθεια για να αντιμετωπιστούν με επιτυχία. Και στο θέμα αυτό θα κρατούσα αρχικά μικρό καλάθι, μέχρι να πειστώ να πάρω ένα μεγαλύτερο...
Τα θέματα πολλά και μεγάλα! Επαναλαμβάνουμε: οι λίγες φωτεινές εξαιρέσεις είναι απλώς για να επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Το όλο σύστημα παραγωγής στον πρωτογενή τομέα, είναι γερασμένο, λίγο αποτελεσματικό, μέτρια ανταγωνιστικό, δεν βασίζεται στη γνώση και στις απαιτήσεις του αύριο, οι συντελεστές τεχνικής στήριξης, ιδιωτικοί και δημόσιοι, ελλείπεις και αδύναμοι, οι γενικές συναλλακτικές συνθήκες κακές. Με μια λέξη, καθόλου σύγχρονο! Τα πράγματα είναι κάπως καλύτερα στον υπόλοιπο αγροτοδιατροφικό τομέα, αλλά η πρόσφατη αποκάλυψη περί νοθείας στη φέτα, μας κάνει να είμαστε συγκρατημένοι.
Υπάρχουν φυσικά κάποιοι αγρότες που θα ακολουθήσουν με προθυμία την γεωργία ακριβείας και μάλιστα θα την χρηματοδοτήσουν με ίδια μέσα. Όπως υπάρχουν και επιχειρήσεις που πληρώνουν έγκαιρα και καλά ή πιστώνουν αρκετά τους πελάτες τους και δεν σκέπτονται πως θα κάνουν νοθεία για να τα βγάλουν πέρα. Όπως υπάρχουν και παραγωγοί που έχουν πειστεί για την σημασία να επενδύσουν στο έδαφος και στο νερό με σύγχρονο τρόπο. Και φυσικά πολλές βιομηχανίες συμπληρώνουν τα προγράμματα συμβολαϊακής γεωργίας σημαντική τεχνική υποστήριξη. Δυστυχώς όμως αυτοί είναι πολλοί λίγοι, δεν αποτελούν ακόμη κρίσιμη μάζα και είναι πολύ απασχολημένοι με αυτό που κάνουν για να εμπλακούν στην ατελείωτη γραφειοκρατία που έχει ενσκήψει στο επάγγελμά μας. Τελευταία, γέμισαν οι κολώνες διαφημιστικά δασολόγων που κάνουν ενστάσεις για τους δασικούς χάρτες, πάνω από τα αντίστοιχα διαφημιστικά των τοπογράφων που έκαναν σχέδια κτηματολογίου πριν 2 χρόνια και πάνω από άλλα γεωλόγων που εξέδιδαν άδειες χρήσεις νερού παλαιότερα!!! Νισάφι, το λέμε αυτό στο χωριό μου!
Μετά από πολλά χρόνια, σχεδόν άκριτης στήριξης του πρωτογενή τομέα, τα αποτελέσματα όχι απλώς δεν είναι καλά, είναι πολύ κακά. Πιθανό να υπήρχαν περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας, εάν το σχέδιο ανάκαμψης προέκρινε να ασχοληθεί με δύο μόνο πράγματα: ένα ποιοτικό κι ένα ποσοτικό, δεδομένου ότι τα 530 εκ ευρώ δεν είναι και τρομακτικό ποσό. Ως ποσοτικό, προσωπικά, θα πρότεινα θέματα εξοικονόμησης ενέργειας σε όλες τις φάσεις της παραγωγής. Από ιδία πείρα, όταν ασχολούμαι με το θέμα αυτό (πχ ρυθμιστές στροφών σε μοτέρ γεωτρήσεων, ελαφρά άροση έναντι βαθειάς, αντικατάσταση πετρελαίου και αέριο στην ξήρανση προϊόντων) οι αποδόσεις που απολαμβάνω είναι τρομακτικές: το ελάχιστο 40%!!! Τοκογλυφικές αποδόσεις, συνηθίζω να λέω...
Από τα ποιοτικά θέματα, θα προέκρινα αυτό της γλωσσομάθειας, όσο κι αν αυτό εκπλήσσει και δεν συνάδει με την κλασσική αγροτική πολιτική! Μιλώντας μόνο ελληνικά είναι αδύνατον να συμμετάσχεις σήμερα στο τρομακτικά αναπτυσσόμενο και δυναμικό διεθνές γίγνεσθαι του χώρου μας. Αντί δηλαδή να δώσουμε τα λεφτά στους παραγωγούς κατευθείαν, ας τα δώσουμε στα παιδιά τους που έχουν σπουδάσει διάφορες ξένες γλώσσες για να επιμορφώσουν τους πατεράδες τους.
Εμπρός λοιπόν να γίνει όλη η Ελλάδα ένα απέραντο φροντιστήριο ξένων γλωσσών. Άσε που θα ευνοηθεί και ο τουρισμός μας...
