Η μεγάλης κλίμακας καταστροφή και ο τεράστιος αριθμός θυμάτων στους τεράστιους σεισμούς της Τουρκίας, έχουν αποκαλύψει δεκαετίες κακοδιαχείρισης, νεποτισμού και σπατάλης κεφαλαίων και πόρων στη διακυβέρνηση της Τουρκίας υπό το διεφθαρμένο καθεστώς του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Όπως αναφέρει το Nordic Monitor, oι δύο ισχυροί σεισμοί, μεγέθους 7,8 και 7,6 Ρίχτερ με επίκεντρο την νοτιοανατολική επαρχία Καχραμάνμαρας έπληξαν μια περιοχή περίπου 110.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων σε 10 επαρχίες με 13,5 εκατομμύρια κατοίκους. Οι ελλείψεις στην ετοιμότητα αντίδρασης για σεισμούς και οι μεγάλες αποτυχίες στην αντιμετώπιση της καταστροφής εντός του κρίσιμου χρονικού πλαισίου των 48 ωρών, προκάλεσαν μεγάλη οργή για την κυβέρνηση.
Ο Ερντογάν ανήλθε για πρώτη φορά στην εξουσία το 2002, έχοντας λάβει ώθηση από δύο καταστροφικούς σεισμούς που σκότωσαν περίπου 18.000 ανθρώπους και τραυμάτισαν περίπου 50.000 στη βορειοδυτική Τουρκία το 1999. Τότε έδωσε την υπόσχεση να αντιμετωπίσει τη διαφθορά στην κυβέρνηση και να ενισχύσει την ετοιμότητα για τους σεισμούς στη χώρα, μεγάλο μέρος της οποίας διατρέχεται από το ενεργό ρήγμα της Ανατολίας.
Η πλειονότητα των θανάτων το 1999 συνέβη επειδή τα κτίρια κατασκευάστηκαν κατά παράβαση των οικοδομικών κανόνων, οι εργολάβοι αγνόησαν την ποιότητα των οικοδομικών υλικών για λόγους κέρδους και οι δημόσιοι επιθεωρητές παρέβλεψαν αυτές τις παραβιάσεις λαμβάνοντας δωροδοκίες και μίζες. Ο Ερντογάν στην προεκλογική του εκστρατεία δήλωνε ότι θα σταματούσε αυτές τις πρακτικές. Κατάφερε να παρασύρει πολλούς απογοητευμένους ψηφοφόρους, οι οποίοι τιμώρησαν τα κόμματα του συνασπισμού που κυβερνούσαν την Τουρκία εκείνη την εποχή και ψήφισαν στο νεοσύστατο Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν.
Ωστόσο, κατά την δύο δεκαετιών διακυβέρνησή του Ερντογάν το θέμα χειροτέρεψε. Ο Τούρκος πρόεδρος δεν κατάφερε να λάβει τα απαραίτητα μέτρα για να προετοιμάσει την Τουρκία - μια χώρα που βιώνει εκατοντάδες σεισμούς κάθε χρόνο που καταγράφονται υψηλότερα από 4 στην κλίμακα Ρίχτερ - για τους ισχυρότερους σεισμούς που έχουν έχουν προβλεφθεί από ειδικούς.
Με τις «ευλογίες» της κυβέρνησης
Επιδεινώνοντας περαιτέρω το θέμα, η κυβέρνηση προχώρησε σε έργα αστικής ανάπτυξης, αδιαφορώντας για τις έντονες επικρίσεις. Συχνά αγνόησε τις προειδοποιήσεις για περιβαλλοντικές επιπτώσεις και επέτρεψε την κατασκευή κερδοφόρων οικιστικών και εμπορικών έργων, σε ανοιχτούς χώρους που ήταν καθορισμένοι χώροι συγκέντρωσης σε περίπτωση φυσικών καταστροφών όπως οι σεισμοί.
Εμπορικά κέντρα και πολυτελείς κατοικίες κατασκευάστηκαν σε πολλές από τις περιοχές που ορίστηκαν ως σημεία συγκέντρωσης έκτακτης ανάγκης στην Κωνσταντινούπολη, μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1999. Μέχρι το 2015 η κυβέρνηση Ερντογάν είχε διαθέσει περισσότερες από τις μισές από τις 480 περιοχές στην Κωνσταντινούπολη που είχαν καταχωρηθεί ως ζώνες συγκέντρωσης, για την κατασκευή εμπορικών κέντρων και συγκροτημάτων κατοικιών. Άλλες πόλεις ακολούθησαν το παράδειγμα, υπό τις «ευλογίες» και την καθοδήγηση της κυβέρνησης Ερντογάν.
Σε αντάλλαγμα, ο Ερντογάν, η οικογένειά του και οι φίλοι του σε πολιτικά και επιχειρηματικά ιδρύματα, αποκόμισαν τεράστια ποσά σε βάρος της ασφάλειας των πολιτών. Ο κατασκευαστικός κλάδος και οι κυβερνητικοί ρυθμιστικοί φορείς, ήταν σε μεγάλο βαθμό συνένοχοι για την οικοδόμηση κατοικιών που δεν πληρούσαν τους κανόνες ασφαλείας εδώ και δεκαετίες.
Οι κατασκευαστές και οι επενδυτές κατάφεραν να δωροδοκήσουν αξιωματούχους τόσο της κεντρικής κυβέρνησης όσο και των τοπικών δήμων, για να τους επιτρέψουν να αγνοήσουν τις προδιαγραφές για την σεισμική προστασία. Για να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη, πρόσθεσαν περισσότερους ορόφους στα πολυώροφα κτίρια από σκυρόδεμα που έχουν γίνει το σήμα κατατεθέν του αστικού τοπίου της Τουρκίας, αυξάνοντας τη δομική ευπάθεια και την πιθανότητα κατάρρευσης σε περίπτωση σεισμού.
Για τα μάτια του κόσμου
Οι αντισεισμικές ασκήσεις και οι επιθεωρήσεις, που απαιτούνται περιοδικά από το νόμο, δεν ήταν τίποτα άλλο παρά «βιτρίνα», με μόνη χρησιμότητα τη συμπλήρωση των σχετικών εγγράφων «σεισμική ετοιμότητας» που κατέληγαν σε σκονισμένα ράφια κυβερνητικών υπηρεσιών.
Στην πραγματικότητα, οι πόλεις που επλήγησαν σοβαρά στους πρόσφατους σεισμούς είχαν πραγματοποιήσει τέτοιες ασκήσεις εβδομάδες πριν από την καταστροφή. Το γεγονός ότι 6.444 κτίρια κατέρρευσαν από τους σεισμούς σύμφωνα με τα επίσημα αρχεία, λέει την ιστορία του πόσο αναποτελεσματικές ήταν αυτές οι ασκήσεις και οι επιθεωρήσεις.
Η κακή απόδοση της Διεύθυνσης Διαχείρισης Καταστροφών και Έκτακτων Αναγκών (AFAD), του κορυφαίου κυβερνητικού οργανισμού που υποτίθεται ότι προετοιμάζει την Τουρκία για καταστροφές και κινητοποιεί πόρους για να ανταποκριθεί όταν συμβαίνουν, έχει επίσης αποκαλύψει σημαντικές ελλείψεις στον σχεδιασμό αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών, στο συντονισμό και στην αποτελεσματική χρήση των εθνικών πόρων.
Η κυβέρνηση Ερντογάν, διαβόητη για τον νεποτισμό της, γέμισε όλους τους δημόσιους θεσμούς, συμπεριλαμβανομένου του AFAD, με ημέτερους έχοντας ως κριτήριο την κομματική πίστη και ιδεολογία και όχι την αξία. Για παράδειγμα, ο υπεύθυνος του AFAD, Ισμαήλ Παλακόγλου, ο γενικός διευθυντής του Τμήματος Αντιμετώπισης Καταστροφών, το οποίο είναι υπεύθυνο για την κινητοποίηση ανθρώπων και πόρων όταν χτυπάει ένας σεισμός, δεν έχει καμία εμπειρία στη διαχείριση έκτακτων αναγκών.
Ο Παλακόγλου έχει σπουδές στη θεολογία και είχε εργαστεί εδώ και καιρό για τη θρησκευτική διεύθυνση της Τουρκίας, το Diyanet, και το θυγατρικό του Ίδρυμα Diyanet, σε θέσεις που δεν έχουν καμία σχέση με τη διαχείριση καταστροφών. Ο Ερντογάν τον έριξε... «αλεξιπτωτιστή» σε θέση-κλειδί στην AFAD στις 15 Μαρτίου 2018. Ο ίδιος έχει λάμψει δια της απουσίας του, από τις ενημερώσεις τύπου που πραγματοποιεί η AFAD για την ενημέρωση του κοινού για τις μετασεισμικές εξελίξεις.
Η αποτυχία συντονισμού των διασωστών στις πρώτες ώρες μετά το σεισμό, οι αποδιοργανωμένες και συχνά ανεπαρκείς προσπάθειες έρευνας και διάσωσης και η τεράστια έλλειψη προσωρινών καταφυγίων, τροφής, νερού, θέρμανσης και αποχέτευσης, αποκάλυψαν την σκληρή πραγματικότητα ότι η κυβέρνηση δεν έκανε τίποτε άλλο από το να παρουσιάζει μια «βιτρίνα» αναφορικά με την ετοιμότητα για καταστροφές.
Οι περισσότερες από τις 268 συστάσεις που εγκρίθηκαν από μια κοινοβουλευτική επιτροπή έρευνας, που συστάθηκε για να διερευνήσει τις ελλείψεις στην ετοιμότητα για τους σεισμούς, δεν εκπληρώθηκαν από την κυβέρνηση Ερντογάν. Οι κοινοβουλευτικές ερωτήσεις που υποβλήθηκαν από βουλευτές της αντιπολίτευσης σχετικά, συχνά αγνοήθηκαν από την κυβέρνηση.
Η τελευταία έκθεση που εκπονήθηκε από ειδικούς του AFAD, μετά από έναν σεισμό μεγέθους 5,9 βαθμών στην περιοχή Gölyaka της επαρχίας Düzce στις 23 Νοεμβρίου 2022, έχει ορισμένες συγκλονιστικές λεπτομέρειες σχετικά με τη διαχείριση και την ετοιμότητα έναντι φυσικών καταστροφών. Στην έκθεση οι εμπειρογνώμονες της AFAD παραδέχθηκαν αποτυχίες στην ανταπόκριση στον σεισμό, ο οποίος δεν είχε νεκρούς αλλά τραυμάτισε 96 άτομα. Στα βασικά σημεία της έκθεσης περιλαμβάνονται η έλλειψη συντονισμού, η έλλειψη παρακολούθησης των ομάδων και του προσωπικού που έχει τοποθετηθεί στην περιοχή, ο εσφαλμένος προσδιορισμός σημείων συγκέντρωσης, η καθυστερημένη παράδοση βοήθειας και προσωπικού και η έλλειψη τεχνικών ομάδων για την εκτίμηση των ζημιών.
Τα προβλήματα που επισημαίνονται στην έκθεση, η οποία γράφτηκε μόλις δυόμισι μήνες πριν από τους πρόσφατους καταστροφικούς σεισμούς, δεν αντιμετωπίστηκαν ποτέ από την κυβέρνηση και αντ' αυτού «μπήκαν κάτω από το χαλί».
Παράδοση ατιμωρησίας
Τώρα στο στόχαστρο έχουν μπει οι εργολάβοι που κατασκεύασαν κτήρια που κατέρρευσαν, όμως η κυβέρνηση Ερντογάν έχει παρελθόν ατιμωρησίας με τους εργολάβους που χρησιμοποίησαν κακές τεχνικές και ευτελούς ποιότητας υλικά κατασκευής.
Οι περισσότεροι από αυτούς που κατηγορήθηκαν για αμέλεια, για αγνόηση των οικοδομικών κανονισμών και ακούσια ανθρωποκτονία στους σεισμούς του 1999, διέφυγαν την τιμωρία υπό την κυβέρνηση Ερντογάν. Μάλιστα, τον Φεβρουάριο του 2007, η κυβέρνηση επέτρεψε την παραγραφή για όλες τις υποθέσεις που είχαν κατατεθεί το 1999, αφήνοντας όλους αυτούς τους διαβόητους εργολάβους να γλυτώσουν τις διώξεις.
Και δεν ήταν οι μόνοι που έτυχαν κυβερνητικής προστασίας... Το 2013 η Γενική Εισαγγελία της Σακαριά απήγγειλε κατηγορίες εναντίον δεκάδων ατόμων, συμπεριλαμβανομένου του τοπικού δημάρχου Αχμέτ Σογκούκ, με κατηγορίες απάτης, δωροδοκίας και πλαστογραφίας σε σχέση με άδειες που εκδόθηκαν για κτίρια που δεν πληρούσαν τους κανονισμούς.
Η αστυνομική έρευνα είχε αποκαλύψει ότι μια ομάδα ατόμων, αποτελούμενη από επιθεωρητές κτιρίων, εργολάβους, πανεπιστημιακούς και έναν παραγωγό τσιμέντου, συνωμότησαν για να παραποιήσουν αναφορές για κτίρια που παραβίαζαν τους κανόνες για τα πρότυπα αντισεισμικής προστασίας. Τα συγκεκριμένα άτομα βοήθησαν στην απόκτηση πιστοποιητικών, για κτίρια που παρουσίαζαν σοβαρό κίνδυνο κατάρρευσης σε περίπτωση σεισμού, χρησιμοποιώντας δωροδοκία, εξαναγκασμό και άλλες μεθόδους.
Η υπόθεση έληξε το 2018 με την αθώωση του δημάρχου και δεκάδων υπόπτων, λόγω της παρέμβασης της κυβέρνησης του AKP, η οποία προστάτευε τον τοπικό δήμαρχο καθώς ήταν μέλος του κυβερνώντος κόμματος. Αντίθετα, οι αστυνομικοί που αποκάλυψαν την απάτη και παρέπεμψαν την υπόθεση στο γραφείο του εισαγγελέα, τιμωρήθηκαν και απομακρύνθηκαν. Οι αρχηγοί της αστυνομίας Αχμέτ Γιαζ και Μεχμέτ Ντικμπάς, οι οποίοι εξέθεσαν το δίκτυο όταν εργάζονταν στο τμήμα πληροφοριών του Αστυνομικού Τμήματος της Σακαρία, κατηγορήθηκαν αργότερα για παράνομες υποκλοπές, παρόλο που οι υποκλοπές είχαν εγκριθεί από δικαστήριο και πραγματοποιήθηκαν σύμφωνα με το νόμο.
Μερικά από τα κτίρια που κατέρρευσαν στους πρόσφατους σεισμούς αποδείχθηκε ότι κατασκευάστηκαν από εταιρείες που βρίσκονται πολύ κοντά στο κυβερνών κόμμα ΑΚΡ, ανέφεραν πολλές αναφορές.
Οι... ευτυχείς φίλοι κατασκευαστές
Η κυβέρνηση απέτυχε επίσης να επενδύσει στην αντισεισμική ασφάλεια, από τα χρήματα του τεράστιου ταμείου που συγκεντρώθηκε υπό την ονομασία «φόρος σεισμού» - ένας φόρος που υιοθετήθηκε από την κυβέρνηση του Δημοκρατικού Αριστερού Κόμματος (DSP) μετά τους καταστροφικούς σεισμούς του 1999. Η κυβέρνηση δεν ήταν πρόθυμη να δαπανήσει αυτά τα κεφάλαια, συνολικού ύψους περίπου 88 δισ. τουρκικών λιρών (4,3 δισ. ευρώ) και άφησε αναπάντητες τις κοινοβουλευτικές ερωτήσεις για την τύχη των κεφαλαίων.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο Ερντογάν κατάφερε να «πουλήσει» στο κοινό τα αστικά έργα του, «μεταμφιέζοντας» τα ως μέρος της μάχης για αναβάθμιση του κτηριακού αποθέματος στα κέντρα των πόλεων.
Στην πραγματικότητα στόχευε να κάνει ευτυχείς τους φίλους του κατασκευαστές, παρέχοντας τους με τεράστια κέρδη. Το 2015 αποκάλυψε το σχέδιο αστικής ανανέωσης ύψους 400 δισεκατομμυρίων τουρκικών λιρών, που στόχευε στην αντικατάσταση των επιρρεπών σε καταστροφές κτιρίων, με κατοικίες κατασκευασμένες για να αντέξουν έναν μεγάλο σεισμό. Όμως αποκαλύφθηκε γρήγορα ότι είχε ως στόχο κυρίως υψηλής αξίας περιοχές της Κωνσταντινούπολης, προς όφελος εργολάβων που είχαν δεσμούς με το ΑΚΡ.
Μετά από έναν καταστροφικό σεισμό το 2011, που οδήγησε σε 604 θανάτους στην ανατολική επαρχία Βαν, ο τότε πρωθυπουργός Ερντογάν και το κόμμα του ανακοίνωσαν ότι 10 εκατομμύρια κτίρια θα κατεδαφιστούν και θα αντικατασταθούν με αντισεισμικές κατασκευές μέσα σε 10 χρόνια. Το έργο ξεκίνησε στην Κωνσταντινούπολη, όπου ένας νόμος που ορίζει γειτονιές ως περιοχές υψηλού κινδύνου καταστροφής, επιτρέπει στις δημοτικές αρχές να κατεδαφίσουν κτίρια ακόμη και αν ο ιδιοκτήτης αρνηθεί να δώσει τη συγκατάθεσή του.
Αυτός ο νόμος κατακρίθηκε έντονα, επειδή επέτρεψε σε εργολάβους κοντά στο ΑΚΡ να επωφεληθούν από έργα κατεδάφισης με εντολή των δήμων. Τέτοια έργα στην Κωνσταντινούπολη έχουν εγείρει αμφιβολίες, καθώς οι πιο ευάλωτες σεισμικά περιοχές δεν έχουν τύχει προσοχής, ενώ οι λιγότερο επικίνδυνες περιοχές, σε πλεονεκτικές τοποθεσίες έχουν βιώσει έντονη δραστηριότητα. Σύμφωνα με στοιχεία που έδωσε ο δήμος της Κωνσταντινούπολης, σύμφωνα με το πιο αισιόδοξο σενάριο, 190.000 κτίρια αναμένεται να καταστραφούν σε περίπτωση σεισμού στην πόλη, η οποία έχει περίπου 1,5 εκατομμύριο κτίρια.
Η κυβέρνηση Ερντογάν ψήφισε επίσης πολλούς νόμους αμνηστίας στο κοινοβούλιο, υπό τον τίτλο «İmar affı», χορηγώντας άδειες χρήσης για κτίρια που κατασκευάστηκαν χωρίς τις απαραίτητες άδειες και τα οποία παραβίαζαν οικοδομικούς κανόνες. Σύμφωνα με το νομοσχέδιο του 2018, το οποίο ενέκρινε και υπέγραψε ο Ερντογάν, όλα τα κτίρια στην Τουρκία που κατασκευάστηκαν πριν από τις 31 Δεκεμβρίου 2017, έλαβαν αυτόματα άδειες χρήσης, χωρίς να ληφθούν υπόψη τα μέτρα ασφαλείας και ανεξάρτητα από το εάν αυτά τα κτίρια συμμορφώνονταν με τους οικοδομικούς κανονισμούς.
Άξιο αναφοράς, το γεγονός ότι το κόμμα του Ερντογάν υπέβαλε πρόσφατα ένα νέο νομοσχέδιο στο κοινοβούλιο, για να προσφέρει άλλη μια αμνηστία σε κτίρια που κατασκευάστηκαν χωρίς άδεια. Εάν ο σεισμός δεν είχε συμβεί, το κοινοβούλιο αναμενόταν να συζητήσει το νομοσχέδιο και να το εγκρίνει με την πλειοψηφία του AKP και των συμμάχων του.
Επιμέλεια Τέρρυ Μαυρίδης
Φωτογραφίες: Getty Images/ Ideal Images
