«Η κατάσταση είναι πολύ δραματική. Πρώτη φορά βλέπω τόσο μεγάλης έκτασης καταστροφές από πλημμύρες». Στη φράση αυτή προσπάθησε μιλώντας στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, να συμπυκνώσει όλα όσα είδε, όλα όσα βίωσε κατά την επίσκεψή του στις πλημμυρισμένες περιοχές της Θεσσαλίας, ο Ευρωπαίος επίτροπος αρμόδιος για τη Γεωργία, Γιάνους Βοϊτσεχόφσκι. Όσα ένιωσε κοιτώντας από ψηλά, από το ελικόπτερο, τα ακόμη και σήμερα πλημμυρισμένα σπίτια και χωράφια και μιλώντας με τους κατοίκους της περιοχής, γεωργούς, επιχειρηματίες, εργαζόμενους, που είδαν μέσα σε λίγες ώρες να καταστρέφεται η παραγωγή τους, το βιός τους.
«Νομίζω ότι μετά την επίσκεψή μου και την άμεση επαφή με αυτή την καταστροφή, πιθανόν, η πρότασή μου θα είναι πολύ υψηλότερη από εκείνη που προγραμματιζόταν (να κατατεθεί) πριν από την επίσκεψη. Αλλά δεν μπορώ να πω το ποσό επειδή τώρα το συζητάμε. Αλλά η πρόθεσή μου είναι όσα περισσότερα γίνεται», λέει χαρακτηριστικά.
Η συνέντευξη έγινε λίγα λεπτά αφ’ ότου έφτασε στην Αθήνα, με τον Ευρωπαίο επίτροπο να είναι φανερά καταβεβλημένος σωματικά, αλλά και ψυχικά, περισσότερο επηρεασμένος από τις εικόνες που αντίκρισε, και με ευδιάκριτα ακόμη τα σημάδια από τις λάσπες στο παντελόνι του, που δημιουργήθηκαν στο περπάτημα στα χωριά και τα χωράφια της Θεσσαλίας, συνοδευόμενος από μέλη της κυβέρνησης και τοπικούς αξιωματούχους.
Ο πρώην ανώτατος δικαστής στην Πολωνία, μετέπειτα ευρωβουλευτής και δικαστής στο Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο και σήμερα αρμόδιος επίτροπος για τη Γεωργία, μιλά στο ΑΠΕ-ΜΠΕ όχι μόνο για τις εντυπώσεις του από την επίσκεψη και τι θα γίνει με τις αποζημιώσεις των πληγέντων, αλλά περιγράφει και το όραμά του (και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής) για μέλλον της γεωργίας στην ΕΕ.
Όπως λέει, οι βασικοί άξονες του ευρωπαϊκού σχεδιασμού είναι η ασφάλεια, η σταθερότητα, η βιωσιμότητα και η αλληλεγγύη. Δηλαδή, η διασφάλιση της παραγωγής για επάρκεια τροφίμων εντός της ΕΕ, η σταθερότητα με μέτρα για την εγγύηση του εισοδήματος στις αγροτικές περιοχές και την εξάλειψη της νομικής αβεβαιότητας, η βιωσιμότητα με την ενίσχυση, μεταξύ άλλων, των μικρών και μεσαίων αγροτών και την οργάνωσή τους ώστε να επιτυγχάνεται η οικονομική βιωσιμότητά τους και η αλληλεγγύη, με την εξεύρεση νέων κεφαλαίων και χρηματοδοτικών εργαλείων, ώστε να μπορεί η ΕΕ, με άμεσες και γρήγορες διαδικασίες, να ανταπεξέρχεται σε καταστάσεις κρίσεων, όπως αυτή που δημιουργήθηκε από τις πλημμύρες στη Θεσσαλία.
Ο 69χρονος επίτροπος Γεωργίας, χρησιμοποιώντας τη γλώσσα των αριθμών, υπογραμμίζει ότι μέσα σε μία δεκαετία, 2010-2020, η ΕΕ έχει χάσει τρία εκατ. αγροκτήματα (με αγρότες που διέκοψαν την παραγωγή τους), που σημαίνει 800 κάθε ημέρα, παρότι σήμερα η μείωση αυτή έχει περιοριστεί και υποστηρίζει -με αριθμούς και πάλι- ότι η παραγωγικότητα της ευρωπαϊκής γεωργίας είναι κατά πολύ μεγαλύτερη από εκείνη των ΗΠΑ, παρότι η καλλιεργήσιμη γη είναι μικρότερη.
Δεν διστάζει, επίσης, να πει με νόημα ότι, ενώ ο ευρωπαϊκός προϋπολογισμός για τη Γεωργία είναι «τεράστιος» και φτάνει τα 387 δισ. ευρώ για τα επόμενα επτά χρόνια, αντιστοιχεί στο 0,4% του Ευρωπαϊκού Ακαθάριστου Προϊόντος (GDP) και τούτο δεν είναι αρκετό για να διασφαλιστεί η ασφάλεια τροφίμων στην ΕΕ μακροπρόθεσμα.
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του Ευρωπαίου επιτρόπου, Γιάνους Βοϊτσεχόφσκι:
Ερ.: Πρώτη ερώτηση και, βεβαίως, δεν μπορεί να μην αφορά την επίσκεψή σας στη Θεσσαλία...
Απ.: «Η κατάσταση είναι (πολύ) δραματική. Πρώτη φορά βλέπω τόσο μεγάλης έκτασης καταστροφές από πλημμύρες. Θυμάμαι την πλημμύρα πριν από 26 χρόνια στην πατρίδα μου την Πολωνία, όπου και έγιναν μεγάλες καταστροφές, αλλά ήταν επικεντρωμένες σε μία μικρή περιοχή κατά μήκος του ποταμού.
Αλλά τώρα, στη Θεσσαλία εκτείνονται σε μεγάλη έκταση. Με το νερό να παραμένει. Εκατοντάδες κλάδοι έχουν καταστραφεί πλήρως, όπως για παράδειγμα το βαμβάκι. Οι πλημμύρες συνέβησαν λίγο μόλις πριν από τη συγκομιδή. Λίγο πριν το μαζέψουν, οι παραγωγοί έχασαν τα πάντα. Αλλά και τώρα δεν υπάρχει προοπτική. Δεν γνωρίζουν πόσο θα διαρκέσει η αποκατάσταση της γης για τη νέα σοδειά. Αυτή είναι μία πολύ, πολύ, πολύ τραγική κατάσταση.
Από την πλευρά της ΕΕ, φυσικά, θα υποστηρίξουμε τους Έλληνες παραγωγούς, χρησιμοποιώντας το αποθεματικό (κρίσεων) από την Κοινή Αγροτική Πολιτική και, σε συνεργασία με την ελληνική κυβέρνηση, με την ελαστικότητα στον δεύτερο πυλώνα (σ.σ.: αναπτυξιακά προγράμματα νέας περιόδου)».
Ερ.: Πολλοί στη Θεσσαλία και όχι μόνο, ανησυχούν για πιθανές καθυστερήσεις, έγκριση σχεδίων, ευρωπαϊκή γραφειοκρατία...
Απ.: «Γνωρίζετε ότι εργαζόμαστε μαζί με την ελληνική κυβέρνηση σε γοργούς ρυθμούς, και υπήρξε και η συνάντηση της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τον Έλληνα πρωθυπουργό στο Στρασβούργο λίγες ημέρες μετά τις καταστροφές. Και πραγματοποιήθηκε και η συνάντηση με τους επιτρόπους και τους Έλληνες υπουργούς... »
Ερ.: Αυτή ήταν μία πολιτική απόφαση. Απομένει η εκταμίευση...
Απ.: «Ναι, πολιτική απόφαση, αλλά από τότε μέχρι σήμερα έχουμε κάνει κάποια μεγάλα βήματα. Να γνωρίζετε ότι η διαδικασία για το αποθεματικό κρίσεων δεν θα είναι, δεν είναι μακρά, αλλά το πρόβλημα είναι ότι έχουμε ξοδέψει το 100% από το αποθεματικό για κρίσεις από τον προϋπολογισμό του 2023. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε, προκαταβολικά, από το αποθεματικό κρίσεων του 2024, κάτι το οποίο είναι εφικτό από τις 15 Οκτωβρίου, αλλά θα προχωρήσουμε γρήγορα. Και νομίζω ότι μετά την επίσκεψή μου και την άμεση επαφή με αυτή την καταστροφή, πιθανόν, η πρότασή μου θα είναι πολύ υψηλότερη από εκείνη που προγραμματιζόταν (να κατατεθεί) πριν από την επίσκεψη. Αλλά δεν μπορώ να πω το ποσό επειδή τώρα το συζητάμε. Αλλά η πρόθεσή μου είναι όσα περισσότερα γίνεται».
Ερ.: Γενικότερα, κ. Επίτροπε, ποιο μπορεί να είναι το μέλλον της Γεωργίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση;
Απ.: «Αυτή είναι μία καλή και επίκαιρη ερώτηση, γιατί, όπως ανακοίνωσε και στην ομιλία της για την Κατάσταση της ΕΕ η πρόεδρος φον ντερ Λάιεν, έχει ξεκινήσει ο στρατηγικός διάλογος για το μέλλον της Γεωργίας. Και ήταν μία πρότασή μου, μία πρωτοβουλία να ξεκινήσει αυτή η συζήτηση και να ολοκληρωθεί με ένα στρατηγικό έγγραφο. Και η πρόθεσή μου είναι το όραμα αυτό να βασίζεται σε τέσσερις αρχές, όπως η ασφάλεια, η σταθερότητα, η βιωσιμότητα και η αλληλεγγύη.
Ασφάλεια, δηλαδή, η κύρια λειτουργία της γεωργίας είναι να διασφαλίσει την ασφάλεια τροφίμων. Σήμερα (σ.σ.: κατά την επίσκεψή του στη Θεσσαλία), είχα την ευκαιρία να ευχαριστήσω τους Έλληνες γεωργούς για τη συνεισφορά τους στη διασφάλιση της ασφάλειας τροφίμων στην ΕΕ σ΄ αυτές τις δύσκολες συνθήκες (και πριν που είχαμε την πανδημία, με πολλές συνέπειες και για τον αγροτικό τομέα, τη ρωσική επιθετικότητα κατά της Ουκρανίας, η οποία έχει δημιουργήσει πολλές διαταραχές στην αγορά, όπως επίσης και για τους Έλληνες αγρότες). Υπάρχει, λοιπόν, μία τεράστια επιτυχία. Σ’ αυτές τις συνθήκες, τώρα, έχουμε πλήρη ασφάλεια (τροφίμων), δεν υπάρχει επίσης κανένα ρίσκο για την ασφάλεια (τροφίμων) στην ΕΕ βάσει των βραχυπρόθεσμων προοπτικών και, ίσως, και των μεσοπρόθεσμων, επίσης. Αλλά μακροπρόθεσμα, θα πρέπει να κάνουμε πολλά για τη διασφάλιση πλήρους ασφάλειας (τροφίμων).
Σταθερότητα. Η σταθεροποίηση της γεωργικής κατάστασης είναι μεγάλο ζήτημα. Η σταθεροποίηση του εισοδήματος των αγροτών, επίσης, η σταθεροποίηση του νομικού περιβάλλοντος, καθώς υπάρχουν πολλά παράπονα από τους αγρότες για τη γραφειοκρατία. Και η γραφειοκρατία δεν δημιουργείται πάντα από την ΕΕ, κάποιες φορές, υπάρχει σε εθνικό επίπεδο, στα κράτη μέλη, εδώ και πολύ μα πολύ καιρό, το ίδιο πρόβλημα.
Βιωσιμότητα. Πρέπει να γνωρίζουμε να αναπτύσσουμε τη γεωργία με βιώσιμο τρόπο. Μέρος της βιωσιμότητας είναι ο ρόλος των μικρού και μεσαίου μεγέθους αγροκτημάτων (αγροτών), όπως στην Ελλάδα, επειδή διαδραματίζουν ένα πολύ σημαντικό ρόλο στη διαποικίληση των προϊόντων, στην παραγωγή διαφορετικών προϊόντων. Αυτή είναι η επιτυχία στην οποία η ελληνική γεωργία βασίζεται, σε μικρά, αλλά πολύ παραγωγικά αγροκτήματα. Η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία είναι πολύ υψηλή συγκριτικά με την έκταση της γης. Αυτός είναι και ο σημαντικός ρόλος των μικρών αγροκτημάτων.
Και αλληλεγγύη. Χρειαζόμαστε τώρα νέα κεφάλαια για την υποστήριξη αγροτών που έχουν περιέλθει σε καταστάσεις, όπως στη Θεσσαλία τώρα, γιατί ο προϋπολογισμός της ΕΕ, τα ευρωπαϊκά κεφάλαια για την υποστήριξη των αγροτών, όπως το αποθεματικό κρίσεων, είναι πολύ χαμηλά και χρειαζόμαστε να έχουμε ειδικά κεφάλαια για την υποστήριξη των γεωργών σε καταστάσεις κρίσεως, όπως πυρκαγιές, πλημμύρες κ.λπ. Περισσότερα εργαλεία για παρεμβάσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς έχουμε την ευρωπαϊκή κοινή αγορά, την κοινή αγροτική πολιτική. Χρειαζόμαστε επίσης μία κοινή πολιτική παρέμβασης».
Ερ.: Και πώς θα επιτευχθεί αυτή η προστασία... με χρηματοδότηση, παροχή τεχνογνωσίας, με ποιον τρόπο;
Απ.: «Με διαφορετικούς τρόπους, και μία από τις κατευθύνσεις είναι η στήριξη των σύντομων εφοδιαστικών αλυσίδων, η στήριξη των τοπικών αγορών. Τοπικά προϊόντα για (σε) τοπικές αγορές. Αυτή είναι μία από τις πιθανές δράσεις και η δεύτερη είναι ότι χρειαζόμαστε περισσότερες συνέργειες μεταξύ των πολιτικών της ΕΕ, επειδή τα προβλήματα της γεωργίας, ειδικά των μικρών αγροτικών επιχειρήσεων, δεν είναι μόνο η αγροτική πολιτική, είναι επίσης και η κατάσταση στις αγροτικές περιοχές, οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης σ΄ αυτές.
Έχουμε, επίσης, το πρόβλημα της “ έλλειψης γενιάς” και της ανανέωσής της στη γεωργία παντού στην Ευρώπη. Και είναι τεράστια πρόκληση, να παρακινήσουμε, να προσφέρουμε καλά κίνητρα στους νέους ανθρώπους να γίνουν αγρότες.
Μέσα σε μία δεκαετία, 2010-2020, έχουμε χάσει 3 εκατ. αγροκτήματα (με αγρότες που διέκοψαν την παραγωγή τους), που σημαίνει 800 λιγότερα κάθε ημέρα. Σήμερα, αυτή η κατάσταση, ίσως, μπορεί να εξελίσσεται πιο αργά, πολύ πιο αργά, αλλά πρέπει να σταματήσει η διαδικασία της “ εξαφάνισης των αγροκτημάτων”. Είναι μία ισχυρή πρόκληση να υποστηρίξουμε τους νέους ανθρώπους να χρησιμοποιήσουν τα εργαλεία της ΚΑΠ, εργαλεία από το CEP (Credit Extension Package), όπως τα σχέδια νέων αγροτών, αλλά επίσης, βελτιώνοντας τις συνθήκες διαβίωσης στις αγροτικές περιοχές. Πρόκειται για το μακροπρόθεσμο όραμα για τις αγροτικές περιοχές, ένα πολύ σημαντικό κείμενο, που υιοθετήθηκε πριν από δύο χρόνια και αναφέρεται ότι σε όλες τις (ευρωπαϊκές) πολιτικές πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν η επίπτωση της πολιτικής αυτής (επενδυτικής πολιτικής) ειδικά στις αγροτικές περιοχές. Βάσει και του άρθρου 174 της Συνθήκης που το ορίζει (πολιτική συνοχής). Στην πράξη αυτό δεν είναι πάντα βέβαιο ότι συμβαίνει, γι' αυτό πρέπει να αλλάξουμε την προσέγγισή μας για τις αγροτικές περιοχές, αλλά χρειαζόμαστε προσπάθειες όχι μόνο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά και σε εθνικό, τοπικό επίπεδο».
Ερ: Διάβασα ότι μεγαλώσατε σε αγροτική οικογένεια... με «συναισθήματα» για τη γεωργία που δημιουργήθηκαν σε παιδική ηλικία...
Απ: «Ναι, μεγάλωσα μέσα σε μία οικογενειακή φάρμα. Οι γονείς μου ήταν αγρότες. Εργάστηκα πολύ σκληρά. Σήμερα, ο αδερφός μου είναι αγρότης, διαχειρίζεται την οικογενειακή φάρμα. Εγώ καμιά φορά τον βοηθάω, συνήθως στη συγκομιδή. Πέρυσι, βοήθησα στη συγκομιδή ενός εκταρίου (δέκα στρεμμάτων). Ήταν η συμμετοχή μου στη συγκομιδή της ΕΕ. Δεν είμαι τώρα αγρότης, αλλά αυτή η εμπειρία μου από όταν ήμουν νέος, είναι πολύ σημαντική για την καλύτερη κατανόηση των προβλημάτων των αγροτών τώρα».
Ερ: ... μιλάμε, δηλαδή, για έναν «ρομαντικό» της Γεωργίας;
«Ξέρετε, κάποιες φορές, εάν συζητάς κάτι, γνωρίζεις τις ιδέες για το πώς να κάνεις τη γεωργία περισσότερο ελεύθερη, για να είναι συμβατή με το περιβάλλον, γνωρίζεις τις πρακτικές στους όρους (της αγοράς, της διαχείρισης), τις προϋποθέσεις, όπως τη αμειψισπορά, τις χειμερινές καλλιέργειες και τι αφορούν, τη διαποικίληση. Αυτά τα στοιχεία ήταν η κανονικότητα στο παρελθόν.
Βεβαίως, δεν υπάρχει μία ευθεία επιστροφή στις παλιές πρακτικές, αλλά για την κατανόηση του τι είναι η γεωργία. Η βασική απαίτηση για τη γεωργική πρακτική είναι η ίδια. Δεν πρέπει να εφεύρουμε την Αμερική ξανά στη γεωργία. Φυσικά, υπάρχει μοντέρνα τεχνολογία, όπως η γεωργία ακριβείας...»
Ερ.: Άρα, πρέπει να είναι «μοντέρνος» σήμερα ένας γεωργός και όχι τόσο «ρομαντικός»...
«...αυτή η ερώτηση... τι είναι μοντέρνο και τι είναι ρομαντικό; Πολλές φορές ακούω ότι η γεωργία πρέπει να είναι πιο παραγωγική, το οποίο σημαίνει (αναγνώσκεται και ως) ότι οι μεγάλης έκτασης γεωργικές επιχειρήσεις είναι παραγωγικές. Σας παρακαλώ πολύ... δεν μπορούμε να συγκρίνουμε την κλίμακα της γεωργίας στις ΗΠΑ και στην ΕΕ. Η γεωργική έκταση στην ΕΕ είναι 160 εκατ. εκτάρια, στις ΗΠΑ δύο φορές παραπάνω, 320 εκατ. Μέσος όρος έκτασης των αγροκτημάτων στην ΕΕ τα 17 εκτάρια, στις ΗΠΑ τα 190. Και που βρίσκεται η μεγαλύτερη ακαθάριστη προστιθέμενη αξία; Στην αγροτική παραγωγή της ΕΕ. Από όσο θυμάμαι, παρουσιαζόμενη σε δολάρια το 2021: Στην ΕΕ στα 433 δισεκατομμύρια δολάρια, στις ΗΠΑ στα 370, κάτι που δείχνει ότι ενώ έχουμε δύο φορές μικρότερη αγροτική γη, 12 φορές μικρότερα αγροκτήματα, η γεωργία της ΕΕ είναι περισσότερο παραγωγική από εκείνη των ΗΠΑ. Και μπορούμε να δούμε ότι σε αυτή την κατάταξη, η ελληνική γεωργία έχει μία πολύ καλή θέση επίσης. Υπάρχει μία παραγωγική γεωργία βασισμένη σε μικρού μεγέθους αγροτικές επιχειρήσεις.
Ξέρετε τι είναι ο μοντερνισμός σήμερα; Το να οργανώνεις όλη τη διαδικασία. Εάν οι αγρότες είναι μόνοι, δεν γνωρίζουν το πώς (να το πράξουν) και δεν είναι οργανωμένοι. Δεν συμμετέχουν στη μεταποιητική βιομηχανία (διαδικασία). Η συνεργασία είναι πολύ σημαντική για την επίτευξη της οργάνωσης των αγροτών, οργανώσεων παραγωγών»
Ερ. Όμως, κάποιοι υποστηρίζουν ότι όσο πιο «μικρός» είναι ο αγρότης, τόσο οι τιμές των προϊόντων του, αναγκαστικά, θα είναι και πιο υψηλές...
«Και η θέση του είναι πολύ αδύναμη απέναντι στη μεταποίηση, στους λιανοπωλητές. Και πράγματι, η οργάνωση των γεωργών πρέπει σίγουρα να βελτιωθεί. Είναι όμως και διαφορετική η κατάσταση στα κράτη μέλη της ΕΕ. Υπάρχουν χώρες με πολύ καλή οργάνωση. Νομίζω ότι η Ελλάδα είναι μεταξύ των χωρών με καλύτερη οργάνωση, όπως η Ιταλία, η Ισπανία, αλλά, για παράδειγμα, στην πατρίδα μου, την Πολωνία, το πρόβλημα είναι ότι κάποιοι κλάδοι, όπως η παραγωγή προϊόντων καθημερινής χρήσης, είναι καλά οργανωμένοι από συνεταιρισμούς, αλλά άλλοι κλάδοι βρίσκονται σε διαφορετική κατάσταση.
Ολοκληρώνοντας, η ευρωπαϊκή γεωργία είναι ένα χώρος για διαφορετικούς τύπους αγροτών, για μεγάλους, μεγάλους και δυνατούς αγρότες, αλλά, επίσης, πρέπει να είναι πρόσφορος και για τους μικρούς (π.χ.) με βιοολογικά προϊόντα, καθώς κάποιοι μικροί αγρότες, που δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στον ανταγωνισμό όπως οι συμβατικοί αγρότες, έχουν την ευκαιρία έτσι να γίνουν πολύ ανταγωνιστικοί στην παραγωγή (π.χ.) οργανικών προϊόντων, αλλά πρέπει να τους υποστηρίξουμε περισσότερο, με περισσότερες συμβουλευτικές υπηρεσίες κ.λπ. Αυτή θα πρέπει να είναι η κατεύθυνσή μας».
Ερ.: Αλλά, ήδη, το 1/3 του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού πάει στη Γεωργία...
Απ.: «Αυτός είναι και δικό μου λογισμός, από τη μία, ο ευρωπαϊκός προϋπολογισμός για τη γεωργία είναι τεράστιος, είναι 387 δισεκατομμύρια για επτά χρόνια, αλλά είναι το 0,4% του GDP και αυτό δεν είναι αρκετό για να διασφαλίσει την ασφάλεια τροφίμων σε μακροπρόθεσμη προοπτική. Και αυτό, ναι, είναι μία πρόκληση».
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
