Μπορούν οι απολογισμοί νεκρών να αποτελέσουν θύμα του πολέμου; Οι ισραηλινές δυνάμεις εξαπέλυσαν αεροπορική και χερσαία επίθεση κατά της Χαμάς στη Γάζα μετά την εισβολή στις 7 Οκτωβρίου στον νότιο Ισραήλ από ενόπλους της ισλαμιστικής οργάνωσης που ελέγχει τον παράκτιο θύλακα.
Τουλάχιστον 16.015 Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί έκτοτε, σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Υγείας της Γάζας, ενώ 1.200 άνθρωποι σκοτώθηκαν στην εισβολή της Χαμάς στο Ισραήλ, σύμφωνα με στοιχεία των ισραηλινών αρχών.
Οργανώσεις αρωγής προειδοποιούν ότι η ανθρωπιστική καταστροφή στη Γάζα επιδεινώνεται ώρα με την ώρα με το μεγαλύτερο μέρος των 2,3 εκατ. κατοίκων της να είναι άστεγοι και εγκλωβισμένοι στο μικρό, υπό πολιορκία παράκτιο θύλακα, με λίγες προμήθειες σε τροφή, νερό και καύσιμα να περιορισμένη πρόσβαση σε ιατρική φροντίδα ή κατάλληλα καταφύγια.
Καθώς οι βασικές υποδομές έχουν καταστραφεί, τα τηλέφωνα και η σύνδεση στο διαδίκτυο διακόπτονται συχνά και ένας αριθμός υγειονομικών αξιωματούχων που ασχολούνται με τη συλλογή στατιστικών στοιχείων έχει σκοτωθεί ή αγνοείται η τύχη του, δημιουργούνται ολοένα και μεγαλύτερες ανησυχία για το ότι οι υγειονομικές αρχές στη Γάζα δεν θα μπορούν να συνεχίσουν να κρατούν μια ακριβή καταγραφή του αριθμού των θυμάτων.
Πώς έχει γίνει έως τώρα η καταμέτρηση των απωλειών;
Στις πρώτες έξι εβδομάδες του πολέμου, τα νεκροτομεία των νοσοκομείων σε όλη της Γάζα έστελναν στοιχεία στο βασικό κέντρο συλλογής του υπουργείου Υγείας στο νοσοκομείο Αλ Σίφα. Οι αξιωματούχοι χρησιμοποιούσαν αρχεία Excel για να καταγράφουν το όνομα, την ηλικία και τον αριθμό δελτίου ταυτότητας των νεκρών και έστελναν τα στοιχεία αυτά στο Παλαιστινιακό υπουργείο Υγείας στη Ραμάλα, που ανήκει στην Παλαιστινιακή Αρχή η οποία ασκεί περιορισμένη αυτοδιοίκηση στην κατεχόμενη από το Ισραήλ Δυτική Όχθη.
Αλλά ο Ομάρ Χουσεΐν Αλί, διευθυντής του κέντρου επιχειρήσεων έκτακτης ανάγκης του υπουργείου στη Ραμάλα, δήλωσε ότι από τους τέσσερις αξιωματούχους που εργάζονταν στο κέντρο δεδομένων του αλ Σίφα, ο ένας πέθανε σε αεροπορικό χτύπημα ενώ η τύχη των τριών άλλων αγνοείται από τότε που οι ισραηλινές δυνάμεις κατέλαβαν τις εγκαταστάσεις του.
«Το είδος της καταγραφής απωλειών που απαιτείται για να καταλάβει κανείς τι συμβαίνει γίνεται δυσκολότερο. Οι υποδομές πληροφοριών, τα συστήματα υγείας που υφίσταντο, καταστρέφονται συστηματικά», δήλωσε ο Χάμιτ Νταρντάγκαν από την οργάνωση Iraq Body Count, που δημιουργήθηκε κατά την υπό τις ΗΠΑ εισβολή και κατοχή του Ιράκ.
Ο οργανισμός προσπαθεί επίσης να καταγράφει τις απώλειες στη Γάζα, χρησιμοποιώντας τα στοιχεία του υπουργείου Υγείας και να παρακολουθεί μέσα κοινωνικής δικτύωσης και άλλες αναφορές θανάτων σε μέσα ενημέρωσης.
Μετά την κατάρρευση της επταήμερης ανακωχής την 1η Δεκεμβρίου, οι επικαιροποιημένες αναφορές για θύματα που γενικά εκδίδονται σε καθημερινή βάση δεν γίνονται πλέον σε τακτικά διαστήματα.
Η τελευταία ενημέρωση από το υπουργείο Υγείας της Γάζας ήρθε τη Δευτέρα από τον εκπρόσωπο Ασράφ αλ-Κούντρα, αυξάνοντας τον αριθμό των νεκρών στους 15.899. Δεν πραγματοποίησε την τακτική ενημέρωση των δημοσιογράφων την Τρίτη. Δεν εξέδωσε ανακοίνωση για περίπου 48 ώρες, έως αργά χθες, όταν έστειλε μήνυμα μέσω της εφαρμογής WhatsApp σε δημοσιογράφους που δεν περιελάμβαναν την ημερήσια αναφορά απωλειών αλλά ανέφερε ότι το νοσοκομείο Αλ-Άχλι αλ-Αράμπι στην πόλη της Γάζας είχε γεμίσει με θύματα και οι «τραυματίες αιμορραγούν μέχρι θανάτου».
Το Reuters δεν ήταν σε θέση να διασταυρώσει άμεσα την αναφορά αυτή.
Μόνο δύο αποσπασματικές αναφορές του υπουργείου, που αυξάνουν τον αριθμό των νεκρών, εκδόθηκαν με βάση το αριθμό των πτωμάτων που μεταφέρθηκαν στα δύο νοσοκομεία –43 την Τρίτη και 73 χθες, Τετάρτη. Η Παλαιστίνια υπουργός Υγείας Μάι αλ-Κάιλα δήλωσε την Τρίτη ότι οι υγειονομικές υπηρεσίες στη Γάζα είναι σε κατάσταση «καταστροφής», με πάνω από 250 μέλη προσωπικού να έχουν σκοτωθεί και τουλάχιστον 30 να έχουν συλληφθεί από τις ισραηλινές δυνάμεις.
Τα στοιχεία για τα θύματα είναι πλήρη;
Όχι, σύμφωνα με όσα δήλωσαν ειδικοί στο Reuters.
«Η παρακολούθησή μας υποδηλώνει ότι τα νούμερα που δίδονται από το υπουργείο Υγείας μπορεί να είναι υποεκτιμημένα καθώς δεν περιλαμβάνουν νεκρούς που δεν έφθασαν στα νοσοκομεία ή μπορεί να χάθηκαν κάτω από τα χαλάσματα», δήλωσε εκπρόσωπος του γραφείου ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ΟΗΕ.
«Είναι ένα λογικό συμπέρασμα ότι οι αριθμοί που ανακοινώνονται είναι υποεκτιμημένοι, είναι χαμηλοί», δήλωσε ο Ναθάνιελ Ρέιμοντ, εκτελεστικός διευθυντής στο Εργαστήριο Ανθρωπιστικών Ερευνών στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Γέιλ, που εδώ και πάνω από 20 χρόνια ασχολείται με τους απολογισμούς νεκρών σε ένοπλες συγκρούσεις και φυσικές καταστροφές.
Η έκθεση της Παλαιστινιακής Αρχής στις 26 Οκτωβρίου ανέφερε ότι τουλάχιστον 1.000 πτώματα δεν είναι δυνατόν να ανασυρθούν ή να μεταφερθούν σε νεκροτομεία, σύμφωνα με οικογένειες με τις οποίες μίλησαν αξιωματούχοι της στη Γάζα –ένα ξεκάθαρο και βάσιμο παράδειγμα του αντίκτυπου που έχει ο πόλεμος «στη συλλογή και αναφορά στοιχείων», σύμφωνα με άρθρο στο ιατρικό περιοδικό Lancet.
Ο αριθμός των πτωμάτων για τα οποία εκφράζεται φόβος ότι βρίσκονται κάτω από τα χαλάσματα ανέρχεται τώρα σε χιλιάδες και ένα μεγάλος μέρος του εκσκαπτικού εξοπλισμού των δυνάμεων πολιτικής προστασίας στη Γάζα έχει καταστραφεί από τις αεροπορικές επιθέσεις, δήλωσε την Τρίτη η υπουργός Υγείας της Παλαιστινιακής αρχής αλ-Κάιλα
Πόσο αξιόπιστα είναι τα έως τώρα στοιχεία για τα θύματα;
H Γάζα πριν από τον πόλεμο είχε δυνατά στατιστικά στοιχεία για τον πληθυσμό --από την απογραφή του 2017 και πιο πρόσφατες έρευνες των Ηνωμένων Εθνών—καθώς και συστήματα πληροφόρησης για τον τομέα υγείας που λειτουργούσαν καλά, σε κάθε περίπτωση καλύτερα συγκριτικά με τις περισσότερες χώρες της Μέσης Ανατολής, όπως δήλωσαν στο Reuters ειδικοί σε θέματα δημόσιας υγείας.
Η Όονα Κάμπελ, καθηγήτρια στο London School of Hygiene and Tropical Medicine, δήλωσε ότι οι παλαιστινιακές υγειονομικές αρχές έχουν μακρά αξιοπιστία στις μεθόδους τους για τη συλλογή βασικών στατιστικών στοιχείων και την καταγραφή θανάτων γενικώς, όχι μόνο σε περιόδους πολέμου. Οι υπηρεσίες των Ηνωμένων Εθνών στηρίζονται σε αυτές.
«Οι παλαιστινιακές δυνατότητες συγκέντρωσης στοιχείων είναι επαγγελματικού επιπέδου και πολλά μέλη του προσωπικού του υπουργείου έχουν εκπαιδευθεί στις ΗΠΑ. Εργάζονται σκληρά για να διασφαλίσουν στατιστική πιστότητα», δήλωσε ο Ρέιμοντ από το Πανεπιστήμιο Γέιλ.
Στις 26 Οκτωβρίου, το υπουργείο Υγείας της Παλαιστινιακής Αρχής δημοσίευσε μια έκθεση 212 σελίδων με τα ονόματα, τις ηλικίες και τους αριθμούς δελτίων ταυτότητας 7.028 Παλαιστινίων που κατέγραψε ως νεκρούς από τις αεροπορικές επιθέσεις –αφού ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν αμφισβήτησε τα στοιχεία για τα θύματα.
Η Κάμπελ και άλλοι δύο ακαδημαϊκοί ανάλυσαν τα στοιχεία σε μελέτη που δημοσιεύτηκε στο ιατρικό περιοδικό Lancet στις 26 Νοεμβρίου και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει εμφανής λόγος για να αμφισβητείται η αξιοπιστία τους. «Το θεωρούμε απίθανο τα μοτίβα αυτά (ποσοστών θνησιμότητας) να προέρχονται από χάλκευση στοιχείων», ανέφεραν οι ερευνητές.
Έκτοτε το υπουργείο Υγείας της Παλαιστινιακής Αρχής δεν εξέδωσε αντίστοιχη λεπτομερή αναφορά, γεγονός που αποτυπώνει την επιδείνωση της επικοινωνίας με τη Γάζα.
Τι λέει το Ισραήλ;
Υψηλόβαθμος Ισραηλινός αξιωματούχος δήλωσε σε δημοσιογράφους τη Δευτέρα ότι περίπου ένα τρίτο αυτών που σκοτώθηκαν στη Γάζα έως τώρα ήταν μαχητές του εχθρού, εκτιμώντας τον αριθμό τους σε λιγότερους από 10.000 αλλά περισσότερους από 5.000, χωρίς να εξηγεί πώς προέκυψε η εκτίμηση αυτή. Ο αξιωματούχος δήλωσε ότι η συνολική καταμέτρηση των περίπου 15.000 νεκρών, έως τη Δευτέρα, που δόθηκε από τις παλαιστινιακές αρχές, οι οποίες δεν κάνουν τον διαχωρισμό μεταξύ αμάχων και ενόπλων, είναι «λίγο έως πολύ» σωστή.
Οργανώσεις υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ερευνητές υποστηρίζουν ότι ο υψηλός απολογισμός μεταξύ των αμάχων προκύπτει από τα βαρέα όπλα που χρησιμοποιούνται και από πλήγματα σε περιοχές με κατοικίες, όπου σύμφωνα με το Ισραήλ η Χαμάς κρύβει στρατιωτικές βάσεις, εκτοξευτήρες ρουκετών και όπλα εντός και κάτω από πολυκατοικίες και νοσοκομεία.
Πόσα παιδιά έχουν σκοτωθεί;
Τα Ηνωμένα Έθνη, όπως και η ισραηλινή και παλαιστινιακή νομοθεσία, ορίζουν ως παιδί κάποιον/κάποια με ηλικία κάτω των 18 ετών, αν και κάποιοι ένοπλοι της Χαμάς θεωρείται ότι είναι έφηβοι.
Το υπουργείο Υγείας της Παλαιστινιακής Αρχής ανέφερε την Τρίτη ότι περίπου το 70% των νεκρών στη Γάζα είναι γυναίκες και παιδιά κάτω των 18 ετών, αλλά δεν έχει δημοσιοποιήσει στοιχεία ανά ηλικιακή κατηγορία μετά την έκθεση της 26ης Οκτωβρίου.
Το άρθρο στο περιοδικό Lancet ανέφερε ότι τα στοιχεία στην έκθεση του υπουργείου έδειξαν ότι το 11,5% των θανάτων που καταγράφηκαν στις 7-26 Οκτωβρίου ήταν παιδιά ηλικίας έως 4 ετών, 11,5% ηλικία από 5 έως 9 ετών, 10,7% ηλικίας 10-14 ετών και 9,1% ηλικίας 15-19 ετών.
«Υπήρχε μια σαφής κορύφωση στους άνδρες ηλικίας 30-34 ετών, πιθανόν αποτυπώνοντας την έκθεσή τους ως μαχητών ή αμάχων (για παράδειγμα αυτοί που έφθασαν πρώτοι σε σημεία βομβαρδισμών, δημοσιογράφοι και άνθρωποι που ήταν σε αναζήτηση νερού και τροφής και τις οικογένειές τους)», σύμφωνα με το άρθρο.
Μπορούν οι απολογισμοί νεκρών να αποτελέσουν θύμα του πολέμου;
Η νέα φάση της ισραηλινής επίθεσης, που επεκτείνεται στο νότιο μισό της Γάζας από την 1η Δεκεμβρίου, έχει μειώσει περαιτέρω τα περιθώρια για τη συλλογή αξιόπιστων στοιχείων για τους θανάτους, δήλωσε την Τρίτη ο Ρίτσαρντ Πεέπερκορν, απεσταλμένος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας στη Γάζα. «Όπως γνωρίζουμε όλοι, κανονικά λαμβάνουμε (στοιχεία) από το υπουργείο Υγείας, και ήδη για έναν αριθμό ημερών αυτό βασίζεται περισσότερο σε εκτιμήσεις, είναι πολύ πιο δύσκολο γι’ αυτούς», δήλωσε.
Ειδικοί λένε ότι το γεγονός ότι είναι σχεδόν αδύνατο πλέον να εργαστεί μια έως πρότινος αποτελεσματική ομάδα τεχνοκρατών υγείας αποτελεί μια ακόμα οδυνηρή ένδειξη του αντίκτυπου του πολέμου.
«Είναι μια τρομακτική ένδειξη όταν φθάνεις σε ένα σημείο, όπως αυτό όπου βρίσκεται το Σουδάν, όπου δεν έχεις καν μητρώο θανάτων. Αυτό από μόνο του δείχνει σε εμάς, τους εργαζομένους σε υπηρεσίες αρωγής, ότι πρόκειται για το χειρότερο δυνατόν σενάριο», δήλωσε ο Ρέιμοντ από το Πανεπιστημίο Γέιλ.
