Η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του πυρός, αντιμέτωπη με ένα ακόμη επικίνδυνο καλοκαίρι, καθώς η φωτιά στα βορειανατολικά της Αθήνας που ξεκίνησε από το Βαρνάβα και συνεχίζεται ανεξέλεγκτη σε ένα μέτωπο 30 χλμ, εκκενώνοντας οικισμούς και προάστια, καίγοντας σπίτια και αφήνοντας στάχτες στο πέρασμά της εκθέτει στο έπακρο ένα τεράστιο, ανεπίλυτο πρόβλημα που επαναλαμβάνεται από τη δεκαετία του 1980 και ενσωματώνει πολλές και διαφορετικές παραμέτρους. Μία από αυτές, η ξηρασία και οι επαναλαμβανόμενοι καύσωνες που έχουν καταστήσει ξερά τα πευκοδάση, χωρίς ωστόσο αυτό να αποτελεί τη βασική αιτία.
Είναι γεγονός ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της κλιματικής αλλαγής που προκαλείται από τον άνθρωπο στην Ευρώπη. Πέρυσι, γνώρισε ένα ρεκόρ μεγάλου καύσωνα διάρκειας 16 ημερών, οδηγώντας στη μεγαλύτερη πυρκαγιά στην ΕΕ που έγινε ποτέ, καθώς μια περιοχή διπλάσια από την Αθήνα τυλίχθηκε στις φλόγες μεταξύ Ιουλίου και Αυγούστου. Τουλάχιστον 28 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και δεκάδες τραυματίστηκαν. Καταγράφησαν 1.726.260 καμένα στρέμματα, με τον αριθμό των καμένων εκτάσεων να είναι υπέρτετραπλάσιος του ετήσιου μέσου αριθμού των καμένων εκτάσεων κατά τα έτη 2006-22, ο οποίος είναι 410.930 στρέμματα. Ο τραγικός αυτός απολογισμός φαίνεται ότι φέτος θα είναι ακόμη μεγαλύτερος από πλευράς καμμένης γης.
Ο φετινός Ιούνιος και ο Ιούλιος ήταν οι πιο ζεστοί μήνες που έχουν καταγραφεί ποτέ στην Ελλάδα και αποδείχθηκαν μοιραίοι για αρκετούς τουρίστες νωρίτερα αυτό το καλοκαίρι. Και δυστυχώς, οι επιπτώσεις των πυρκαγιών είναι σοβαρές και μακροχρόνιες για το περιβάλλον, τον άνθρωπο και το οικοσύστημα γενικότερα, ενώ ήδη βιώνουμε την κλιματική αλλαγή στην καθημερινότητά μας.
Τα δάση καίγονται το ένα μετά το άλλο, η βλάστηση καταστρέφεται, τα ζώα πεθαίνουν, το οξυγόνο χάνεται, ενώ το ξερό και καμένο έδαφος είναι ανίκανο να προστατέψει από τις πλημμύρες. Παράλληλα, απελευθερώνονται τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα και μεθανίου, ενισχύοντας το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Επιπλέον, οι φωτιές αποτελούν αιτία για την εξαφάνιση πολλών ειδών της πανίδας και της χλωρίδας, ενώ μία πολύ σημαντική επίπτωση είναι η ερημοποίηση, εφόσον όταν το έδαφος χάνει τη σύσταση και τη δομή του, εμποδίζεται η ανάπτυξη της γεωργίας.
Ποιοι είναι οι λόγοι που η Ελλάδα επηρεάζεται τόσο άσχημα;
Γνωρίζουμε ότι η Ευρώπη είναι η ήπειρος που θερμαίνεται ταχύτερα σε ολόκληρο τον κόσμο, με τις θερμοκρασίες εδώ να αυξάνονται περίπου δύο φορές πάνω από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Αυτό επιβεβαιώνεται και από μια πρόσφατη έκθεση του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού του ΟΗΕ και της Κλιματικής Υπηρεσίας της ΕΕ, Copernicus.
Ειδικά το καλοκαίρι, το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι πιο έντονο στην κεντρική και νοτιοανατολική Ευρώπη και γύρω από τη Μεσόγειο, σημειώνει ο Copernicus.
«Η Μεσόγειος είναι ένα καυτό σημείο της κλιματικής κρίσης», δηλώνει στο Euronews ο Δρ Κώστας Λαγουβάρδος, διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ). Η Νότια Ιταλία, η Κύπρος, η Τουρκία και οι χώρες της βόρειας Αφρικής επηρεάζονται επίσης άσχημα από τα αυξανόμενα κύματα καύσωνα. Το ανατολικό τμήμα της Μεσογείου θερμαίνεται ιδιαίτερα γρήγορα, προσθέτει. Τα τελευταία 30 με 40 χρόνια, η έρευνα του ΕΑΑ δείχνει ότι η συνολική αύξηση της θερμοκρασίας στην Ελλάδα ξεπερνά τους 1,5 C - μία υπερβολικά μεγάλη αύξηση για τόσο σύντομο χρονικό διάστημα.
Για να αξιολογήσει καλύτερα πώς αλλάζει το κλίμα της χώρας, ο κ. Λαγουβάρδος ίδρυσε και συντονίζει ένα δίκτυο εκατοντάδων αυτοματοποιημένων επιφανειακών μετεωρολογικών σταθμών σε όλη την Ελλάδα. Αυτά βοηθούν στην παροχή πιο εντοπισμένων προειδοποιήσεων θερμότητας και στην παρακολούθηση των τάσεων κατά τις οποίες κάποιες περιοχές της χώρας θερμαίνονται ταχύτερα. Στην πραγματικότητα δεν είναι η νότια Ελλάδα, αλλά τα βορειοδυτικά μέρη της χώρας - που είναι απομακρυσμένα από τη θάλασσα και τα οποία έχουν υψηλότερη τάση υπερθέρμανσης τα τελευταία 30 χρόνια.
Το ΕΑΑ παρακολουθεί επίσης ακραία καιρικά φαινόμενα - τα οποία ταξινομεί ως εκείνα που προκαλούν σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Από το 2000 έως το 2009 υπήρξαν 60 τέτοια γεγονότα, σημειώνοντας εκρηκτική αύξηση κατά 50% σε 90 μεταξύ 2010 και 2019.
Πολλά νησιά κάνουν την Ελλάδα πιο ευάλωτη
Η Ελλάδα είναι ένα ασυνήθιστο μωσαϊκό γης και θάλασσας, έχοντας τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στη Μεσόγειο - με βάση τα νησιά της στο Αιγαίο, το Ιόνιο και το Κρητικό Πέλαγος.
«Η ύπαρξη πολλών νησιών ενισχύει αυτές τις κλιματικές ευπάθειες λόγω της απομόνωσής τους, της ποικιλίας μικροκλίματος και των υλικοτεχνικών προκλήσεων στη διαχείριση καταστροφών σε ένα διάσπαρτο αρχιπέλαγος», αναφέρει επίσης στο Euronews ο κ. Χρήστος Ζερεφός, γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών και απεσταλμένος για το κλίμα για την Ελλάδα.
Ορισμένα νησιά έχουν περιορισμένη υποδομή και προσβασιμότητα, γεγονός που μπορεί να εμποδίσει τις προσπάθειες εκκένωσης και ανακούφισης σε περίπτωση κρίσης.
«Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα ελληνικά νησιά φιλοξενούν μοναδικά οικοσυστήματα και βιοποικιλότητα που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στις αλλαγές θερμοκρασίας και βροχοπτώσεων, η κλιματική αλλαγή, μέσω των αυξημένων πυρκαγιών και των ακραίων καιρικών συνθηκών, είναι η πιο σημαντική απειλή για αυτά τα οικοσυστήματα», εξηγεί.
«Έχουμε ένα σύστημα που λειτουργεί συνολικά - η θάλασσα και ο αέρας - και καθώς ένα από τα συστατικά αυτού του συστήματος θερμαίνεται, θερμαίνει και το άλλο», εξηγεί ο Δρ Λαγουβάρδος. Οι θαλάσσιοι καύσωνες αποκτούν μεγαλύτερη διάρκεια, γίνονται συχνότεροι και πιο έντονοι στην ανατολική Μεσόγειο και με τη σειρά τους οι υψηλότερες θερμοκρασίες στην επιφάνεια της θάλασσας παρέχουν την ενέργεια για πιο σφοδρές και συχνότερες καταιγίδες. Το πιο επικίνδυνο είναι ότι αυτά τα θερμότερα νερά καθοδηγούν περισσότερους μεσογειακούς τυφώνες: τροπικούς κυκλώνες που μπορούν να προκαλούν δύσκολες καιρικές συνθήκες στην Ελλάδα, όπως συνέβη κατά τη διάρκεια της καταιγίδας Ντάνιελ πέρυσι.
Οι ξηροί και ισχυροί άνεμοι δημιουργούν μια τέλεια καταιγίδα για δασικές πυρκαγιές
Η εγγύτητα της Ελλάδας με την Αφρική σημαίνει ότι οι θερμοί άνεμοι συχνά διασχίζουν τον ωκεανό από τη Σαχάρα. Αυτό ακριβώς συνέβη τον Ιούνιο, με θερμούς ανέμους που φέρουν σκόνη - γνωστοί ως «Σιρόκος» ή «Καμσίν» - να πυροδοτούν το κύμα καύσωνα.
Αυτοί οι άνεμοι είναι συνήθως πολύ ξηροί και μπορούν να αφυδατώσουν τη βλάστηση, καθιστώντας την χώρα μας πιο επιρρεπή σε σπινθήρες και εξάπλωση πυρκαγιών, λέει ο κ. Ζερεφός.
Στην άλλη πλευρά είναι τα μελτέμια - ισχυροί, ξηροί βόρειοι άνεμοι που πνέουν πάνω από το Αιγαίο Πέλαγος, επηρεάζοντας κυρίως τα νησιά και τα ανατολικά μέρη, συμπεριλαμβανομένης της Αθήνας. Κυριαρχούν συνήθως τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, αλλά τώρα γίνονται πιο συχνά και τον Ιούνιο. Αν και τα μελτέμια μπορούν να ανακουφίσουν τους κατοίκους μειώνοντας ελαφρώς τις θερμοκρασίες, η δύναμή τους μπορεί να επιδεινώσει τις συνθήκες πυρκαγιάς.
«Η ισχυρή, επίμονη φύση τους μπορεί να αναζωπυρώσει τις υπάρχουσες πυρκαγιές, καθιστώντας πιο δύσκολο τον έλεγχο και πιο γρήγορη την εξάπλωσή τους στα νησιά και την ηπειρωτική χώρα», εξηγεί ο κ. Ζερεφός. Και, επισημαίνει, πως τα αποτελέσματα της προσομοίωσης του κλίματος υποδηλώνουν ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να τα κάνει ακόμη πιο έντονα.
Πώς αντιμετωπίζει η Ελλάδα τις δασικές πυρκαγιές;
Αντικατοπτρίζοντας το γεγονός ότι η χώρα μας βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του κινδύνου, οι πολιτικοί τείνουν να μιλούν με πολύ πιο έντονο τρόπο για την κρίση από πολλούς από τους ομολόγους τους στη Βόρεια Ευρώπη. «Η Ελλάδα αντιμετωπίζει έναν πόλεμο σε περίοδο ειρήνης», δήλωσε πέρυσι ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης. «Η κλιματική κρίση είναι εδώ και μας αναγκάζει να δούμε τα πάντα διαφορετικά». Το 2021, ως απάντηση στις καταστροφικές πυρκαγιές εκείνου του καλοκαιριού, η Ελλάδα δημιούργησε το υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Προστασίας του Πολίτη.
«Διαπίστωσα ότι το νέο υπουργείο έχει βελτιώσει σημαντικά την ατζέντα για την καταπολέμηση των δασικών πυρκαγιών και έχουν δώσει μεγάλη έμφαση στη λήψη προληπτικών μέτρων για την αντιμετώπιση των επερχόμενων δασικών πυρκαγιών», λέει ο κ. Ζερεφός. Μαζί με το υπουργείο Περιβάλλοντος, ψήφισε έναν νέο νόμο νωρίτερα φέτος, ο οποίος επιβάλλει την απομάκρυνση κάθε βιομάζας που δεν έχει καθαριστεί εντός ή κοντά σε δασικές εκτάσεις.
Η πρόκληση δασικής πυρκαγιάς αντιμετωπίζεται ως ποινικό αδίκημα στην Ελλάδα, έστω και ακούσια. Οι ειδικοί εξετάζουν επίσης μια σειρά από τεχνικές λύσεις για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών - συμπεριλαμβανομένων των drones και των αισθητήρων θερμοκρασίας. Όπως φαίνεται όμως εκ του αποτελέσματος, τα μέχρι τώρα μέτρα δεν έχουν επί της ουσίας αποδώσει καρπούς... καθώς απουσιάζει μία αποτελεσματική πολιτική πρόληψης πυρκαγιών στα δάση.
