Την αδυναμία εξεύρεσης μίας συμβιβαστικής λύσης αναφορικά με την εφαρμογή σε πανευρωπαϊκή κλίμακα έκτακτων παρεμβάσεων στις χονδρεμπορικές αγορές ρεύματος και φυσικού αερίου, απέδειξε σύμφωνα με παράγοντες της αγοράς η πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής, στην οποία η αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης αποτέλεσε ένα από τα κυρίαρχα θέματα, μαζί με τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, όπως επισημαίνεται στο Κείμενο Συμπερασμάτων, το ζήτημα των παρεμβάσεων παραπέμφθηκε για εξέταση από την Κομισιόν, η οποία θα παρουσιάσει τις προτάσεις της τον Μάιο. Μία εξέλιξη που έρχεται σε αντίθεση με τα γρήγορα αντανακλαστικά που επέδειξε η Σύνοδος στην προοπτική κοινών προμηθειών αερίου από κράτη-μέλη σε εθελοντική βάση, με τους Ευρωπαίους ηγέτες να καταλήγουν σε συμφωνία και να ανάβουν έτσι το «πράσινο φως» για τη σύσταση του σχετικού μηχανισμού.
Οι κοινές προμήθειες αερίου, για όσες χώρες αποφασίσουν να συμμετάσχουν στον μηχανισμό αυτό, εκτιμάται ότι μπορεί όντως να περιορίσει το κόστος αγοράς καυσίμου ενόψει της επόμενης χειμερινής περιόδου, «θωρακίζοντάς» τις σε σημαντικό βαθμό από τις υψηλές τιμές στις διεθνείς. Παράλληλα, πνεύμα συντονισμού σε πανευρωπαϊκή κλίμακα έχει και το μεγάλο deal ΗΠΑ-ΕΕ που ανακοινώθηκε στο περιθώριο της Συνόδου, για την παροχή τουλάχιστον 15 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων υγροποιημένου φυσικού αερίου στην Ευρώπη φέτος, το οποίο έχει ως στόχο να τερματίσει την εξάρτηση της Ένωσης από τις ρωσικές εξαγωγές ενέργειας μετά την εισβολή του Κρεμλίνου στην Ουκρανία.
Σχολιάζοντας τη συμφωνία, πηγές του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας σημειώνουν ότι είναι ιδιαίτερα σημαντική, ως ένα αποφασιστικό πρώτο βήμα για την ενεργειακή απαγκίστρωση της Ευρώπης από τη Ρωσία. Όπως συμπληρώνουν, πέρα από τις ίδιες τις ποσότητες αμερικανικού LNG που διασφαλίζονται με αυτό τον τρόπο, το deal δημιουργεί το έδαφος για τη σύναψη ανάλογων συμφωνιών ανάμεσα στην Ε.Ε. και άλλες χώρες-εξαγωγείς αερίου.
Λίγες πιθανότητες συναίνεσης στις προτάσεις της Κομισιόν τον Μάιο
Ζητούμενο, ωστόσο, ήταν να υπάρξει στη Σύνοδο και κοινός τόπος για νέες πρωτοβουλίες άμεσης εφαρμογής, που θα περιόριζαν τις χρηματιστηριακές τιμές ρεύματος και αερίου, με δεδομένο ότι δεν αναμένεται αποκλιμάκωσή τους, τουλάχιστον όσο μαίνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία. Κι αυτό γιατί τέτοιες πρωτοβουλίες, αν εφαρμόζονταν σε πανευρωπαϊκή κλίμακα, θα ήταν δυνητικά ένα εργαλείο ώστε να μειωθούν και οι λιανικές τιμές ενέργειας, ανακουφίζοντας νοικοκυριά και επιχειρήσεις.
Σύμφωνα με τα στελέχη της αγοράς, όμως, στη Σύνοδο αναδείχθηκε η διάσταση απόψεων ανάμεσα στις χώρες του Νότου και Βορρά, η οποία πηγάζει από τα διαφορετικά ενεργειακά μίγματα των αγορών τους, και επομένως με τις προτεραιότητες που θέτουν για τον περιορισμό του εγχώριου κόστους ή των τιμών στην ευρύτερη περιοχή τους. Σε αυτό το πλαίσιο, οι πηγές της αγοράς εκτιμούν ότι ανεξάρτητα από το ποιες θα είναι οι προτάσεις που θα ανακοινώσει η Κομισιόν τον Μάιο, μοιάζει σχεδόν αδύνατο να υπάρξει τότε πανευρωπαϊκή συναίνεση στην εφαρμογή τους.
Εξάλλου, στη συνέντευξη Τύπου μετά το πέρας της Συνόδου, και η ίδια η επικεφαλής της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, σημείωσε ότι δεν υπάρχει μία λύση-πανάκεια, καθώς εμφανίζονται μεγάλες διαφοροποιήσεις στα ενεργειακά μίγματα των κρατών-μελών.
«Εξετάσαμε διάφορες επιλογές για να μετριαστεί ο αντίκτυπος των υψηλών τιμών ενέργειας στους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις. Όλες οι επιλογές που παρουσιάσαμε έχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα», σημείωσε χαρακτηριστικά.
Το πλαφόν στο αέριο
Οι παρεμβάσεις στις χρηματιστηριακές τιμές των ενεργειακών προϊόντων κατατάσσονται σε δύο πυλώνες, ξεκινώντας από την επιβολή πλαφόν στη χρηματιστηριακή τιμή του αερίου στην Ευρώπη, αλλά και μία σειρά επιλογών για την αποσύνδεση των χονδρεμπορικών τιμών ηλεκτρικής ενέργειας από τις τιμές του αερίου, οι οποίες έχουν εκτιναχθεί στην τρέχουσα συγκυρία. Όσον αφορά το πλαφόν στο αέριο, αποτελεί βασικό στοιχείο της πρότασης 6 σημείων του Έλληνα πρωθυπουργού για την ανάσχεση της ενεργειακής κρίσης, αλλά και μέτρο που προωθεί και η Ένωση των ευρωπαϊκών utilities, Eurelectric.
Σύμφωνα ωστόσο με τα στελέχη της αγοράς, το μίγμα ηλεκτροπαραγωγής στον Βορρά και τον Νότο της Ευρώπης δεν είναι στον ίδιο βαθμό εξαρτημένο από το φυσικό αέριο και, κατά συνέπεια, από τις τιμές του καυσίμου. Επομένως, καθώς στις αγορές του Βορρά έχει μικρή συμμετοχή στο μίγμα τους, οι χώρες αυτές δεν είναι διατεθειμένες να αναλάβουν το ρίσκο στην προσέλκυση εισαγωγών καυσίμου, που θα σήμαινε η εφαρμογή αυτού του μέτρου, ή την «αμοιβαιοποίηση» του κόστους, στην περίπτωση που θα χρειαζόταν να επιδοτηθούν οι εισαγωγές.
Ενδεικτικές ήταν οι δηλώσεις σε δημοσιογράφους του Ολλανδού πρωθυπουργού Μαρκ Ρούτε, ο οποίος σημείωσε πως ο ίδιος και ο Γερμανός Καγκελάριος στη Σύνοδο Κορυφής τάχθηκαν κατά της επιβολής πλαφόν στις ενεργειακές τιμές, καθώς το μέτρο αυτό μπορεί να επιδεινώσει το πρόβλημα του υψηλού κόστους, αντί να το επιλύσει.
Οι παρεμβάσεις στη χονδρεμπορική ρεύματος
Η διάρθρωση των αγορών των Βόρειων κρατών-μελών βρίσκεται πίσω και από την αντίθεσή τους σε παρεμβάσεις στη χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, ώστε οι τιμές της να αποσυνδεθούν από τις τιμές του φυσικού αερίου. Μία τέτοια παρέμβαση περιλαμβάνεται και στην πρόταση 6 σημείων του Έλληνα πρωθυπουργού, για την επιβολή πλαφόν στο μικτό περιθώριο κέρδους στην χονδρική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, βάσει της παρακολούθησης του κόστους παραγωγής από τους ρυθμιστές της αγοράς και το Σταθμισμένο Κόστος Παραγωγής Ενέργειας (LCOE) στις μονάδες παραγωγής.
Σύμφωνα ωστόσο με τα στελέχη της αγοράς, στα βόρεια κράτη μεγάλο μέρος των αναγκών σε ηλεκτρική ενέργεια καλύπτεται από το διασυνοριακό εμπόριο, με συνέπεια να είναι διστακτικές να υιοθετήσουν λύσεις που θα έθεταν σε κίνδυνο τη λειτουργία του. Όπως συμπληρώνουν, οι αγορές ηλεκτρισμού στα κράτη του Βορρά χαρακτηρίζονται από ανταλλαγές μεγάλων ποσοτήτων ηλεκτρικής ενέργειας.
Επομένως, μία έστω και πρόσκαιρη παρέμβαση στην «αρχιτεκτονική» των αγορών ηλεκτρισμού θα μπορούσε να επηρεάσει με απρόβλεπτο τρόπο τη ροή ηλεκτρικής ενέργειας ανάμεσα σε αυτά τα κράτη. Επομένως, θα ήταν πιθανό να επηρεάσει δραστικά το οικονομικό πλαίσιο λειτουργίας των τοπικών ηλεκτροπαραγωγών, αυξάνοντας ενδεχομένως και τις χρηματιστηριακές τιμές ρεύματος στην περιοχή.
Ειδικό καθεστώς για Ισπανία και Πορτογαλία
Την ίδια στιγμή, η Σύνοδος αποφάσισε να παραχωρήσει ιδιαίτερο καθεστώς στην Ισπανία και την Πορτογαλία, με τις δύο χώρες της Ιβηρικής να παίρνουν το «πράσινο φως» να προχωρήσουν αυτόνομα σε πρόσκαιρες παρεμβάσεις καθορισμού των εγχώριων χονδρεμπορικών τιμών ηλεκτρικής ενέργειας, υπό την προϋπόθεση ότι αυτές θα λάβουν πρώτα την έγκριση της Κομισιόν. Έτσι, όπως ανακοίνωσαν οι υπουργοί των δύο χωρών, μέσα στην επόμενη εβδομάδα θα ανακοινώσουν τις μεταρρυθμίσεις που θα θέσουν σε εφαρμογή, για την αποκλιμάκωση του ενεργειακού κόστους.
Στελέχη της ελληνικής αγοράς επισημαίνουν ότι βασική κατεύθυνση των μέτρων θα είναι να αποσυνδέσουν τις χονδρεμπορικές τιμές ρεύματος από αυτές των στερεών καυσίμων (φυσικού αερίου και άνθρακα). Με σκοπό οι χρηματιστηριακές τιμές ηλεκτρικής ενέργειας να διαμορφώνονται από τις μονάδες των υπόλοιπων φθηνότερων τεχνολογιών, δηλαδή τις πυρηνικές μονάδες, τα υδροηλεκτρικά και τις ΑΠΕ (καθώς πολλοί σταθμοί ανανεώσιμων πηγών συμμετέχουν απευθείας στην αγορά).
Το ρίσκο της «Ιβηρικής λύσης»
Μένει να φανεί μέσα στην εβδομάδα η «φόρμουλα» που θα επιλεγεί για την αποσύνδεση, καθώς μία επιλογή είναι να επιδοτηθούν οι μονάδες ορυκτών καυσίμων, όταν το κόστος παραγωγής τους ξεπερνά την ανώτατη τιμή που θα καθορισθεί, για την αποζημίωση που θα λαμβάνουν από τις χονδρεμπορικές αγορές. Μία άλλη εναλλακτική λύση είναι να αμείβονται με ένα μικρό περιθώριο κέρδους επί του κόστους παραγωγής τους, χωρίς πρακτικά να συμμετέχουν στη διαμόρφωση των χονδρεμπορικών τιμών, η οποία θα γίνεται από τις υπόλοιπες τεχνολογίες.
Σύμφωνα με αναλυτές, ωστόσο, οι δύο παραπάνω εναλλακτικές ενέχουν κινδύνους για μια χώρα όπως η Ελλάδα, αν τυχόν θα ήθελε να ακολουθήσει κι αυτή την «Ιβηρική λύση». Όσον αφορά την πρώτη επιλογή, ο κίνδυνος αφορά την επιβάρυνση των δημόσιων οικονομικών, με το ύψος των κρατικών κονδυλίων που θα πρέπει να διατίθενται για την επιδότηση των μονάδων ορυκτού καυσίμου.
Όσον αφορά τη δεύτερη εναλλακτική, μία παρενέργεια είναι πως η διαμόρφωση των χονδρεμπορικών τιμών σε χαμηλά επίπεδα θα ενισχύσει τις εξαγωγές της «φθηνής» ενέργειας από Ισπανία και Πορτογαλία στις όμορες αγορές, οι οποίες θα είναι εκ των πραγμάτων μονίμως ακριβότερες. Ωστόσο, ένα πλεονέκτημα των κρατών της Ιβηρικής είναι οι λίγες διασυνδέσεις με την υπόλοιπη Ευρώπη (ότι είναι ένα «ενεργειακό νησί», όπως σημείωσε χαρακτηριστικά ο Ισπανός πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ), εμποδίζοντας επομένως τις αθρόες εξαγωγές.
Αντίθετα, η αυτοτελής εφαρμογή παρεμβάσεων στη χονδρεμπορική αγορά μίας άλλης χώρας με περισσότερες διασυνδέσεις, όπως η Ελλάδα, εγκυμονεί τον κίνδυνο μόνιμης «εκροής» σημαντικών ποσοτήτων «φθηνής» ηλεκτρικής ενέργειας. Κάτι που θα σήμαινε ότι θα χρειαζόταν να εισάγει περισσότερες ποσότητες φυσικού αερίου, ώστε με αυτή την «ακριβή» ηλεκτρική ενέργεια να καλύψει τις εγχώριες ανάγκες.
