Λίγα λεπτά μετά τον πυροβολισμό του φιλορώσου πρωθυπουργού της Σλοβακίας Ρόμπερτ Φίτσο, τα social media πλημμύρισαν από θεωρίες συνωμοσίας, σύμφωνα με το Bloomberg. «Η σύζυγος του δράστη ήταν πρόσφυγας από την Ουκρανία». «Η επίθεση συνδέεται με πολιτικό αντίπαλο». «Ο σωματοφύλακάς του σχεδίαζε το αιματηρό επεισόδιο». Όλες αυτές οι φήμες διαψεύστηκαν αργότερα από τις σλοβακικές αρχές, αλλά όχι πριν γίνουν viral στο Telegram.
Το app ανταλλαγής μηνυμάτων έχει γίνει βασικό όπλο για τους λογαριασμούς που υποστηρίζουν το Κρεμλίνο στη διάδοση παραπληροφόρησης με στόχο την υπονόμευση της δυτικής υποστήριξης προς την Ουκρανία. Πρόσφατα, Ρώσοι μυστικοί πράκτορες χρησιμοποίησαν τη δημοφιλή εφαρμογή για να στρατολογήσουν χάκερς ώστε να διεξάγουν πράξεις - σαμποτάζ σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.
Αυτά τα περιστατικά αντισταθμίζουν το βασικό ατού του Telegram: είναι σε μεγάλο βαθμό μη ελεγχόμενο. Αυτό προκαλεί «πονοκέφαλο» στους Ευρωπαίους αξιωματούχους που έχουν θέσει τον αγώνα κατά των fake news ως κορυφαία προτεραιότητα ενόψει των ευρωεκλογών τον Ιούνιο. Παρά όλες τις νέες «εξουσίες» τους να ρυθμίζουν τις πληροφορίες στο διαδίκτυο, είναι σε μεγάλο βαθμό αδύναμοι να χαλιναγωγήσουν το Telegram.
«Η παραπληροφόρηση διαδίδεται ευρέως και εντελώς ανεξέλεγκτα στο Telegram», δήλωσε στο Bloomberg η πρωθυπουργός της Εσθονίας, Κάγια Κάλλας. Τα αιτήματα για διαγραφή περιεχομένου που ενοχλεί ή περιέχει στρεβλές αναφορές συχνά μένουν αναπάντητα. «Γνωρίζουμε ότι και άλλα κράτη - μέλη της ΕΕ αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα» πρόσθεσε.
Μια κλασική φιλορωσική εκστρατεία προπαγάνδας, όπως έγινε και στις αμερικανικές εκλογές του 2020, αλλά ειδικά του 2016, έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: βασίζεται σε ένα μπαράζ διαδικτυακών «βομβαρδισμών», που περιλαμβάνει αναρτήσεις στα social media, ρεπορτάζ σε κρατικά ΜΜΕ, κατασκευασμένες ειδήσεις που έχουν σχεδιαστεί με σκοπό να φαίνονται ως αξιόπιστες, δήθεν προερχόμενες από έγκριτους ιστότοπους και πληρωμένα, ανώνυμα σχόλια από «τρολάκια».
Το Telegram— που ανήκει στον Ρώσο Πάβελ Ντούροφ που έφυγε από τη χώρα πριν από μια δεκαετία, όταν είχε αρνηθεί να παραδώσει τα δεδομένα των Ουκρανών διαδηλωτών στις ρωσικές υπηρεσίες ασφαλείας — λειτουργεί ως κεντρικός κόμβος σε αυτό το «οικοσύστημα», ένα είδος «γέφυρας» που χρησιμοποιούν συγκεκριμένες ομάδες με στόχο την προπαγάνδα με στοχευμένο content σε ενεργές διαδικτιακές κοινότητες, αποσκοπώντας να ενισχύσουν τα αφηγήματά τους σε ένα ευρύ και πραγματικό ακροατήριο.
«Το Telegram είναι δημοφιλές σε διάφορους φιλορώσους ηθοποιούς καθώς και σε άτομα που διαδίδουν παραπληροφόρηση για μεγάλο χρονικό διάστημα, επειδή δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου μετριοπάθεια στο περιεχόμενό τους», τονίζει ο Ντάνιελ Μάιλο, πρώην διευθυντής του Κέντρου Αντιμετώπισης Υβριδικών Απειλών στο Σλοβακικό Υπουργείο Εσωτερικό. «Οι κανόνες του Telegram από αυτή την άποψη είναι πολύ, πολύ χαλαροί» συμπλήρωσε.
Η ΕΕ ενίσχυσε πρόσφατα τους νόμους της για να αντιμετωπίσει παράνομο και επιβλαβές περιεχόμενο, σε μια προσπάθεια να αποτρέψει ορισμένους «κακόβουλους» να διαδίδουν παραπληροφόρηση ενόψει των ευρωπαϊκών εκλογών. Αλλά όταν πρόκειται για το Telegram, αυτά τα μέτρα δεν είναι πολύ αποτελεσματικά: τα εργαλεία με πραγματικό αποτύπωμα εφαρμόζονται μόνο για πλατφόρμες με πάνω από 45 εκατ. ενεργούς χρήστες στην Ευρώπη. Το Telegram, σύμφωνα με τους ιδιοκτήτες του, έχει 41 εκατ. χρήστες.
Εσθονικοί παράγοντες καταγγέλλουν πως αυτοί οι αριθμοί δεν λένε όλη την ιστορία και «η Κομισιόν θα πρέπει να διεξαγάγει μια ανεξάρτητη αξιολόγηση». Σε κάθε περίπτωση, το Telegram δεν εμπίπτει στο όριο που απαιτείται για την ενεργοποίηση μιας σειράς αυστηρών ελέγχων που εμπεριέχει ο εμβληματικός νόμος της ΕΕ για τις ψηφιακές υπηρεσίες (DSA), ο οποίος τέθηκε σε πλήρη ισχύ τον Φεβρουάριο.
Για μεγάλες πλατφόρμες, η ΕΕ μπορεί να επιβάλει πρόστιμα έως και 6% επί των ετήσιων πωλήσεων εάν διαπιστώσει παραβάσεις — ή να απαγορεύσει όσους υποτροπιάσουν να αναπτύξουν εκ νέου πεδίο δράση στη Γηραιά Ήπειρο. Αυτοί οι κανόνες καλύπτουν μεταξύ άλλων το Facebook της Meta, το YouTube της Alphabet και το TikTok της ByteDance.
Οι μικρότερες πλατφόρμες υπάγονται στις εθνικές υπηρεσίες όπου οι εταιρείες έχουν νομική εκπροσώπηση. Αυτό είναι το Βέλγιο, στην περίπτωση του Telegram. Ωστόσο, οι εθνικές αρχές έχουν περιορισμένες εξουσίες για να αναλάβουν δράση σχετικά με το περιεχόμενο της εφαρμογής, υπογράμμισε εκπρόσωπος του Βελγικού Ινστιτούτου Ταχυδρομείων και Τηλεπικοινωνιών. «Οι παροτρύνσεις για βία ή φθορά περιουσίας απαγορεύονται ρητά στο Telegram», απάντησε εκπρόσωπος της εταιρείας.
Αν το Telegram χαρακτηριζόταν ως «πολύ μεγάλη διαδικτυακή πλατφόρμα» στο πλαίσιο του DSA, θα ήταν υποχρεωμένο να λάβει μέτρα κατά της διάδοσης παραπληροφόρησης και να θέσει σε εφαρμογή πιο σκληρά πρωτόκολλα ελέγχου περιεχομένου. «Θα διασφαλίσει επίσης ίσους όρους ανταγωνισμού στην εσωτερική αγορά, καθώς άλλες πλατφόρμες έχουν καταβάλει σημαντικές προσπάθειες για να συμμορφωθούν με τον νόμο για τις ψηφιακές υπηρεσίες», επισημαίνουν πηγές της ΕΕ.
Τα κύρια θέματα των προσπαθειών παραπληροφόρησης για την βελτίωση του διεθνούς «προφίλ» της Ρωσίας περιλαμβάνουν τον πόλεμο κατά της Ουκρανίας, τη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή, τη μετανάστευση, την κλιματική αλλαγή και τις επερχόμενες εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σύμφωνα με εσωτερική αξιολόγηση της ΕΕ που είδε το Bloomberg.
Το Κρεμλίνο δεν είχε πάντα τόσο επιδεκτική επιρροή στο Telegram. Ρωσικό δικαστήριο το 2018 διέταξε τον αποκλεισμό της εφαρμογής επειδή αρνήθηκε να παραδώσει τα κλειδιά κρυπτογράφησης στις υπηρεσίες ασφαλείας, αν και οι προσπάθειες να αποτραπεί η χρήση του app απέτυχαν. Το 2020, η υπηρεσία επιτήρησης επικοινωνιών της Ρωσίας σταμάτησε τις προσπάθειές της να το εμποδίσει και έκτοτε, λειτουργεί σιωπηλά υπέρ της Μόσχας.
