Με το 2022 προ των πυλών, η Ευρωπαϊκή ηγεσία δείχνει διάθεση για ένα New Year’s resolution, αξιολογώντας την εμπειρία των δύο τελευταίων ετών σε μια σειρά από πεδία στα οποία η Ένωση αντιμετώπισε «δυνατές» προκλήσεις, χωρίς, μάλιστα, να αποδεικνύεται πάντα επαρκής.
Οι ισχυρές και πολυεπίπεδες πιέσεις στην προσφορά, λειτούργησαν και λειτουργούν ως καμπανάκι για ένα σημαντικό τμήμα του ευρωπαϊκού πολιτικού κόσμου, που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, προτείνουν «τα παθήματα να γίνουν μαθήματα».
Ένα τέτοιο πνεύμα διαπερνά και το πρωτοχρονιάτικο μήνυμα του υπεύθυνου για την Εσωτερική Αγορά Ευρωπαίου Επιτρόπου Τιερί Μπρετόν, προς το προσωπικό του επιτελείου του. Ο αξιωματούχος της Κομισιόν, σύμφωνα με το Politico, προαναγγέλλει νέα νομοθεσία την άνοιξη για την αποφυγή εφοδιαστικών κρίσεων σε αντίστοιχες συνθήκες με αυτές της πανδημίας, και όχι μόνο.
Τα εμβόλια
«Η εμπειρία των εμβολίων προσέφερε ευρύτερα μαθήματα σχετικά με την ανάγκη για ανθεκτικές αλυσίδες εφοδιασμού που έχουμε αρχίσει να εφαρμόζουμε σε άλλους τομείς», γράφει ο κ. Μπρετόν.
Τα μαθήματα στα οποία αναφέρεται, είναι εν πρώτοις η σημαντική καθυστέρηση στον ρυθμό με τον οποίο μπήκε στην εμβολιαστική «κούρσα» η Ευρωπαϊκή ήπειρος, καθηλωμένη μπροστά στους περιορισμούς στην εξαγωγή εμβολίων που επέβαλλαν οι ΗΠΑ και η Βρετανία στην πρώτη περίοδο της διανομής τους, κρατώντας την «μερίδα του λέοντος» για τους εαυτούς τους και θέτοντας την ΕΕ σε ρόλο «επαίτη» εμβολίων.
Oι κορυφαίες δυνάμεις της ηπείρου, Γερμανία και Γαλλία, από την έναρξη των προγραμμάτων ανοσοποίησης έως και σήμερα, μετά βίας κινούνται στο όριο της πρώτης δεκάδας χωρών με την μεγαλύτερη εμβολιαστική κάλυψη, «βλέποντας την πλάτη» χωρών όπως η Κούβα, η Χιλή ή η Τουρκία, με υποπολλαπλάσιο ΑΕΠ και διεθνές εκτόπισμα. Την Ευρωπαϊκή «τιμή» σώζει η Πορτογαλία που βρίσκεται στη δεύτερη θέση παγκοσμίως πίσω από τα ΗΑΕ, και λιγότερο η Ιταλία, που προηγείται ελάχιστα της Γαλλίας.
Ο Μπρετόν, ωστόσο, επισημαίνει τα βήματα προόδου που η Ευρώπη έχει σημειώσει μετά την καθυστερημένη αφετηρία, και με τις νέες συμφωνίες που εξασφάλισε στο μεσοδιάστημα, πλέον παράγει 300 εκατ. δόσεις εμβολίων τον μήνα, έχοντας εμβολιάσει το 75% του πληθυσμού της.
Ωστόσο, οι εξαγγελίες του Επιτρόπου δεν έχουν ως μοναδικό αντικείμενο την παραγωγή εμβολίων κατά του κορονοϊού, αλλά περισσότερο την «συγκράτηση» των ευρύτερων εξαγωγών σε μια λογική περιφερειοποίησης. Και αυτό γιατί σε άλλες κατηγορίες προϊόντων, τα μαθήματα για την Ευρώπη ήταν άκρως οδυνηρά.
Η κρίση των ημιαγωγών
Ο Τιερί Μπρετόν κάνει λόγο για την ανάγκη δημιουργίας μιας «εργαλειοθήκης μέτρων που μπορούν να ενεργοποιηθούν για να διασφαλιστεί η ασφάλεια του εφοδιασμού κατά τη διάρκεια μιας κρίσης». Σύμφωνα και με διεθνείς αναλυτές ο Μπρετόν «φωτογραφίζει» ελέγχους εξαγωγών και νέες εξουσίες της ΕΕ στη συλλογή πληροφοριών από εταιρείες για την παραγωγή, τα αποθέματα και τις εφοδιαστικές αλυσίδες τους. Αυτή η εργαλειοθήκη θα περιλαμβάνει «μεσοπρόθεσμα έως μακροπρόθεσμα μέτρα (…) για την αντιμετώπιση διαρθρωτικών στρατηγικών εξαρτήσεων, τη διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού και την αύξηση της βιομηχανικής ικανότητας της ΕΕ».
Τα… «παθήματα» της ΕΕ, είναι ακόμα νωπά: η πανδημία ενέτεινε και αποκάλυψε την έλλειψη παραγωγικής αυτονομίας σε μια Ένωση που συνθλίβεται ανάμεσα στις δύο συμπληγάδες, των ΗΠΑ από την μία, και της Κίνας από την άλλη. Ουκ ολίγοι αξιωματούχοι έχουν εκφράσει την αναγκαιότητα η Ευρώπη να βρει την θέση της σε αυτόν τον ολοένα πιο διπολικό κόσμο. Η αγορά των ημιαγωγών, είναι το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα, με την ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία να πλήττεται σοβαρά.
Σύμφωνα με τον κ. Μπρετόν, στόχος της Κομισιόν, είναι να «αυξήσουμε την παραγωγή των πιο προηγμένων τσιπ τεχνολογίας αιχμής», διότι «η ικανότητά μας να παράγουμε τους πιο προηγμένους ημιαγωγούς θα συμβάλλουν στην ανάπτυξη όλων των βιομηχανικών οικοσυστημάτων μας, της μελλοντικής μας βιομηχανικής ηγετικής θέσης αλλά και το γεωπολιτικό μας βάρος».
Η Κομισιόν έχει εκφράσει ήδη από πέρυσι τον στόχο της να φτάσει να παράγει το 20% της παγκόσμιας προσφοράς τσιπ, την στιγμή που σε τωρινά δεδομένα αντιπροσωπεύει λιγότερο από το 10%. Και αυτό γιατί η πρόσφατη εμπειρία απέδειξε πόσο εκτεθειμένη στις κρίσεις είναι η ΕΕ λόγω της βαθιάς εξάρτησης από τους ημιαγωγούς της Αμερικής, της Κίνας, της Ταϊβάν κ.ο.κ. Η αναστολή λειτουργίας ολόκληρων βιομηχανικών μονάδων παραγωγής αυτοκινήτων και ηλεκτρονικών ειδών, «βάρυνε» σημαντικά στην ανάπτυξη της ευρωπαϊκής οικονομίας σε μια περίοδο που η πανδημία της έβαζε ήδη δύσκολα. Ωστόσο, η έλλειψη παραγωγικής αυτονομίας της ΕΕ δεν περιορίζεται εκεί.
Οι έντονες εφοδιαστικές ελλείψεις που παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια της κρίσης επιδείνωσαν τις δομικές εξαρτήσεις για προϊόντα, υπηρεσίες και τεχνολογίες.
Μερικά από αυτά χρειάζονται σε βασικές βιομηχανικές εφαρμογές, όπως το μαγνήσιο για την χαλυβουργία, το ξύλο για τις κατασκευές, τα χημικά για τις βαφές. Άλλα υλικά στα οποία η Ευρώπη εξαρτάται από τρίτες χώρες, είναι ζωτικής σημασίας για την βασική στρατηγική της για τα επόμενα χρόνια, την ψηφιακή και πράσινη μετάβαση, όπως το λίθιο και σπάνια ορυκτά.
Τι προτείνει η Κομισιόν; «Χρειαζόμαστε διαρθρωτικές λύσεις για την επόμενη κρίση που, όποια και αν είναι η φύση της, μπορεί να πυροδοτήσει μείζονα σοκ στη ζήτηση ή στην προσφορά που επηρεάζουν τις βιομηχανίες μας και μπορούν να κατακερματίσουν την ενιαία μας αγορά. Κάτι που θα είναι ο στόχος του φιλόδοξου μηχανισμού έκτακτης ανάγκης της ενιαίας αγοράς που θα παρουσιάσουμε την άνοιξη».
Φυγόκεντρες τάσεις και ανακατατάξεις
Οι εξαγγελίες αυτές δεν είναι πρωτόφαντες. Η Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν έχει αναφέρει στο παρελθόν πως οι Βρυξέλλες εργάζονται πάνω στην δημιουργία ενός Εργαλείου Έκτακτης Ανάγκης για την Ενιαία Αγορά, για να ενισχυθεί η ελεύθερη διακίνηση εμπορευμάτων, κεφαλαίων και ανθρώπων, αλλά και η διαφάνεια και ο συντονισμός μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών-μελών. Τώρα ο Τιερί Μπρετόν δίνει και ένα συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για να γίνει «σάρκα και οστά».
Αφορμή για αυτή την αποστολή περαιτέρω εμπέδωσης του «ενιαίου» χαρακτήρα της ευρωπαϊκής οικονομίας, αποτέλεσαν το δίχως άλλο και τα σημάδια αποσύνθεσης της «ευρωπαϊκής αλληλεγγύης» που εμφανίστηκαν κατά την διάρκεια της πανδημίας. Από την ανισοκατανομή των εμβολίων μεταξύ των κρατών-μελών, η οποία μάλιστα «ξεσήκωσε» θύελλα αντιδράσεων και διαμαρτυριών από ένα μπλοκ ηγετών με προεξάρχοντα τον Αυστριακό πρώην καγκελάριο Κούρτς, έως, και πιο «επιθετικές κινήσεις» όπως η κατάσχεση σε γαλλικό έδαφος φορτίου μασκών που προορίζονταν για την Ιταλία και την Ισπανία, σε μια περίοδο που η πρώτη είχε εκατόμβες νεκρών. Η Γαλλία, που με την έναρξη της πανδημίας επέβαλλε απαγόρευση εξαγωγών ιατροφαρμακευτικού υλικού ακόμα και σε σύμμαχες ευρωπαϊκές χώρες, διατήρησε αυτό το στάτους ακόμα κι όταν η Κομισιόν ανακοίνωσε σχετική οδηγία. Αντίστοιχους περιορισμούς εφάρμοσε μονομερώς και η Γερμανία.
Το αν τα νέα εργαλεία της ενιαίας αγοράς με στόχο την ισχυροποίηση του διεθνούς εμπορικού και οικονομικού εκτοπίσματος της ΕΕ, είναι αρκετά να δώσουν απάντηση στις φυγόκεντρες τάσεις στο εσωτερικό της, είναι κάτι που μένει να αποδειχτεί.
Το μόνο σίγουρο είναι πως η πανδημία, όπως φάνηκε και με την πρόσφατη δημοσιονομική πρόταση Μακρόν-Ντράγκι με σαφείς αποδέκτες την Γερμανία και τους βορειο-ευρωπαϊκούς δορυφόρους της, έφερε στην επιφάνεια κινήσεις για αναπροσαρμογή των ρόλων στο εσωτερικό της Ένωσης και για αλλαγές στους συσχετισμούς δύναμης και δυνατότητας ανάληψης πρωτοβουλιών, ως ίσχυαν ως σήμερα.
