Η παρουσία ρωσικών στρατευμάτων και εξοπλισμού κατά μήκος των ουκρανικών συνόρων εγκυμονεί τον κίνδυνο μιας περαιτέρω στρατιωτικής σύρραξης, η οποία πιθανώς να προκαλέσει κυρώσεις από τις κυβερνήσεις της Δύσης και αντίποινα από τη Ρωσία, συμπεριλαμβανομένης της πιθανής διακοπής του ενεργειακού εφοδιασμού, όπως εκτιμά η Moody’s.
Δεδομένης της εξάρτησης της Ευρώπης από τις ρωσικές εισαγωγές, ο ενεργειακός εφοδιασμός είναι πιθανό να είναι ο κυρίαρχος δίαυλος μέσω του οποίου θα επηρεαστούν οι χώρες της Ευρώπης από ένα τέτοιο σενάριο, αν και ορισμένες είναι επίσης ευάλωτες σε διαταραχές του εμπορικού «καναλιού» και τους κινδύνους ασφάλειας, ιδιαίτερα σε κυβερνοεπιθέσεις. Οι χώρες της Βαλτικής και της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης είναι περισσότερο εκτεθειμένες, σύμφωνα με τη Moody’s, μέσω και των τριών αυτών καναλιών, αλλά τέτοιοι κίνδυνοι έχουν ήδη ληφθεί υπόψη σε μεγαλύτερο βαθμό στην εκτίμηση του οίκου για τον πολιτικό κίνδυνο στη Βαλτική.
Σύμφωνα με τη Moody's, οι ρωσικές εισαγωγές αντιπροσωπεύουν το 46% των στερεών καυσίμων της Ευρώπης, το 38% του φυσικού αερίου και το 26% του αργού πετρελαίου της. Σαν αποτέλεσμα, οποιαδήποτε απόφαση των ρωσικών αρχών να μειώσουν τον ενεργειακό εφοδιασμό για να αποκτήσουν πολιτική υπεροχή ή ως απάντηση στις κυρώσεις της ΕΕ θα είχε σημαντικές επιπτώσεις στον ενεργειακό εφοδιασμό της Γηραιάς Ηπείρου. Επιπλέον, η ζημιά σε υποδομές είναι ένας άλλος κίνδυνος, καθώς το μεγαλύτερο μέρος των προμηθειών φυσικού αερίου της ΕΕ από τη Ρωσία διέρχεται μέσω αγωγών που περνάνε από την Ουκρανία. Ειδικότερα, η διακοπή ροής φυσικού αερίου θα αποδυνάμωσε σημαντικά αλλά προσωρινά την οικονομία της ΕΕ, καθώς πρόκειται για είναι ένα κρίσιμο καύσιμο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη και βασικό καύσιμο θέρμανσης για τα νοικοκυριά. Επιπλέον, το ρωσικό αέριο δεν δύναται να αντικατασταθεί εύκολα και γρήγορα, κυρίως επειδή η συνολική χωρητικότητα τερματικού σταθμού υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) της ΕΕ θα κάλυπτε στην καλύτερη περίπτωση μόλις το ένα τέταρτο περίπου της συνολικής ζήτησης.
Παρόλο που είναι απίθανο να υπάρξει μια πλήρης διακοπή του ρωσικού ενεργειακού εφοδιασμού, ακόμη και μια σχετικά σύντομη μείωση της προσφοράς φυσικού αερίου πιθανότατα θα οδηγήσει σε περαιτέρω αύξηση των τιμών ενέργειας, οι οποίες έχουν ήδη εκτιναχθεί στα ύψη τους τελευταίους μήνες, τροφοδοτώντας μια έκρηξη του πληθωρισμού και αυξάνοντας το κόστος των πρώτων υλών στη βιομηχανικό κλάδο. Η εντατικοποίηση των πληθωριστικών πιέσεων θα μπορούσε επίσης να αυξήσει την πίεση στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και σε άλλες κεντρικές τράπεζες για αυστηροποίηση της νομισματικής πολιτικής. Επιπλέον, οι αρνητικές επιπτώσεις για τα φορολογικά έσοδα θα επιβαρύνουν επίσης το δημοσιονομικό σκέλος, με τις πιέσεις να εντείνονται εάν οι κυβερνήσεις αποφάσιζαν να ενεργοποιήσουν πρόσθετα μέτρα στήριξης όπως ανώτατα όρια τιμών ή επιδοτήσεις.
Το βασικό σενάριο της Moody's είναι ότι η ένταση μεταξύ Ρωσίας - Ουκρανίας δεν θα οδηγήσει σε στρατιωτική σύγκρουση και ο κίνδυνος εμφάνισης πιστωτικών πιέσεων είναι χαμηλός, εκτός εάν μια τέτοια διαμάχη συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα ή κλιμακωθεί σε απόλυτη σύγκρουση πέρα από την Ουκρανία. Να σημειωθεί πως οι αγορές θα αντιδρούσαν επίσης σε οποιαδήποτε κλιμάκωση αυξάνοντας τα ασφάλιστρα κινδύνου, τα οποία θα οδηγούσαν σε υψηλότερο κόστος δανεισμού για ορισμένες χώρες και θα μπορούσαν επίσης να επιδεινώσουν την εκτίμηση της Moody's για τον κίνδυνο ρευστότητας.
Ο οίκος αξιολόγησης εκτιμά πως η Γερμανία, η Αυστρία, η Ιταλία και η Ελλάδα είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένες σε διαταραχή της παροχής ρωσικής ενέργειας, κυρίως φυσικού αερίου.
Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο αντιπροσωπεύουν πάνω από το 75% του συνολικού ενεργειακού εφοδιασμού στην Ιταλία και την Ελλάδα, όπως υπολογίζει η Moody's. Και οι δύο χώρες εισάγουν επίσης το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειάς τους (73% και 82% της συνολικής ακαθάριστης εγχώριας κατανάλωσης ενέργειας, αντίστοιχα).
Για την Ελλάδα, η Ρωσία αντιπροσωπεύει το 26% των εισαγωγών πετρελαίου της και το 39% των εισαγωγών φυσικού αερίου. Σχεδόν το ήμισυ των εισαγωγών φυσικού αερίου της Ιταλίας προέρχεται από τη Ρωσία, αλλά το μερίδιο του ρωσικού πετρελαίου είναι πολύ χαμηλότερο. Οι τερματικοί σταθμοί υγροποιημένου φυσικού αερίου, LNG, και η ευκολότερη πρόσβαση σε άλλους προμηθευτές στη Βόρεια Αφρική μετριάζουν κάπως τους κινδύνους, αλλά η έκθεση μέσω του εμπορίου είναι περιορισμένη και για τις τρεις χώρες. Παράλληλα, η Moody’s βλέπει τον περιορισμένο τον κίνδυνο η Ιταλία, η Ελλάδα ή η Αυστρία να αντιμετωπίσουν μία απειλή ασφαλείας που θα επηρεάσει αρνητικά την πιστοληπτική τους αξιολόγηση, κυρίως λόγω της γεωγραφικής τους θέσης στη νότια και κεντρική Ευρώπη. Σύμφωνα με τη Moody's, οι αγορές θα αντιδρούσαν επίσης σε οποιαδήποτε κλιμάκωση αυξάνοντας τα ασφάλιστρα κινδύνου, τα οποία θα οδηγούσαν σε υψηλότερο κόστος δανεισμού για ορισμένες χώρες.
Γεωπολιτικά
Ευρύτερα, όπως σημειώνει η Moody's, η παρουσία του ΝΑΤΟ περιορίζει τον κίνδυνο ένοπλης σύγκρουσης, αλλά οι μη στρατιωτικοί κίνδυνοι είναι μεγάλοι για τις χώρες της Βαλτικής. Οι απαιτήσεις της Ρωσίας να αποσύρει το ΝΑΤΟ τις δυνάμεις του από τις χώρες που προσχώρησαν στη συμμαχία μετά το 1997, η σκληρή γραμμή της Βαλτικής έναντι της Ρωσίας στο πλαίσιο της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, καθώς και το μικρό τους μέγεθος, η φυσική τους εγγύτητα και οι περίπλοκες ιστορικές σχέσεις με τη Ρωσία ως πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, αυξάνουν την έκθεση των χωρών της Βαλτικής σε κινδύνους ασφαλείας.
Ωστόσο, η μόνιμη παρουσία περίπου 1.000 - 1.700 στρατιωτών του ΝΑΤΟ σε κάθε μία από τις τρεις χώρες της Βαλτικής σε συνδυασμό με την παρουσία των μαχητικών αεροσκαφών της συμμαχίας μειώνουν τον κίνδυνο ένοπλης σύγκρουσης με τη Ρωσία. Η Βρετανία και η Γερμανία έχουν επίσης προσφερθεί να ενισχύσουν την παρουσία των στρατευμάτων τους στην Εσθονία και τη Λιθουανία αντίστοιχα και ενδέχεται να ανακοινωθούν περαιτέρω αναπτύξεις στρατευμάτων, εάν υπάρξει περαιτέρω κλιμάκωση. Η ρωσική στρατιωτική επίθεση κατά των κρατών της Βαλτικής και της Πολωνίας θα δημιουργούσε στην πραγματικότητα μια άμεση στρατιωτική αντιπαράθεση με το ΝΑΤΟ, κάτι που η Ρωσία είναι απίθανο να προκαλέσει, σύμφωνα με τη Moody's.
Παράλληλα, η ευρύτερη περιοχή είναι ευάλωτη σε κυβερνοεπιθέσεις. Η επίγνωση αυτών των κινδύνων είναι υψηλή και οι δυνατότητες άμυνας είναι ισχυρές για το μικρό μέγεθος των Βαλτικών χωρών, με την Εσθονία να είναι κυρίως παγκόσμιος ηγέτης στις υπηρεσίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και να φιλοξενεί έναν διεθνώς ανταγωνιστικό τομέα κυβερνοασφάλειας. Προσπάθειες πρόκλησης πολιτικών αναταραχών ή άλλης αποσταθεροποίησης του πολιτικού συστήματος και της λειτουργίας των κυβερνητικών θεσμών αποτελεί μια άλλη πιθανή πηγή ανησυχίας. Η εθνική ρωσική μειονότητα αποτελεί περίπου το 25% της πληθυσμού στην Εσθονία και τη Λετονία, και η ανάγκη προστασίας των ρωσικών μειονοτικών πληθυσμών αποτελεί, ιδίως, δηλωμένο σκοπό της ρωσικής παρέμβασης στη Γεωργία και την Ουκρανία στο παρελθόν.
Η Moody's θεωρεί πως ο κίνδυνος διασύνδεσης των γεωπολιτικών εντάσεων με τους εγχώριους πολιτικούς κινδύνους είναι ιδιαίτερα αυξημένος στη Λετονία, όπου οι εθνοτικές διαιρέσεις αντικατοπτρίζονται με μεγαλύτερη σαφήνεια στο πολιτικό σύστημα και όπου οι εντάσεις σε θέματα όπως μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που καθιστά τη λετονική γλώσσα τη μοναδική γλώσσα διδασκαλίας στα σχολεία για τις μειονότητες έχουν αναζωπυρωθεί τα τελευταία χρόνια. Αντίθετα, οι κίνδυνοι αυτοί είναι μικρότεροι στη Λιθουανία, όπου η εθνοτική ρωσική μειονότητα αποτελεί μόνο το 6% περίπου του πληθυσμού.
Photo: Getty Images/Ideal Image
