Η πράσινη μετάβαση αποτελεί κορυφαία προτεραιότητα για τις οικονομίες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της ελληνικής, καθώς η Ευρώπη έχει θέσει ως στόχο να γίνει η πρώτη κλιματικά ουδέτερη οικονομία έως το 2050. Στο πλαίσιο αυτό, το 2018 υιοθετήθηκε ένα βραχυπρόθεσμο σχέδιο δράσης, το οποίο επικεντρώνεται στο μετασχηματισμό του χρηματοπιστωτικού τομέα για να χρηματοδοτηθεί η μετάβαση.
Οι στόχοι είναι η αναδιάταξη των ροών κεφαλαίου προς βιώσιμες επενδύσεις, η ενσωμάτωση παραμέτρων βιωσιμότητας στη διαχείριση κινδύνων και η ενίσχυση της διαφάνειας και του μακροπρόθεσμου προσανατολισμού του χρηματοπιστωτικού τομέα. Το μακροπρόθεσμο σχέδιο της ΕΕ (“A Clean Planet for All”), προβλέπει ριζικό μετασχηματισμό του παραγωγικού μοντέλου της ευρωπαϊκής οικονομίας.
Η πράσινη μετάβαση ενισχύεται με το πρόγραμμα για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας του Covid-19, Next Generation EU. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να χρηματοδοτήσει το 30% του προγράμματος NGEU με πράσινα ομόλογα. Στο πλαίσιο αυτό, τον Οκτώβριο του 2021 εκδόθηκε το πρώτο 15ετές πράσινο ομόλογο ύψους 12 δισ. ευρώ, το οποίο είχε θετική ανταπόκριση από την αγορά.
Τι είναι, όμως, και πώς λειτουργούν τα πράσινα ομόλογα;
Όπως αναλύεται στην Έκθεση του Διοικητή της ΤτΕ για το 2021, η χρηματοδότηση επενδύσεων με θετικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα γίνεται κυρίως με ομόλογα. Για να προσδιοριστεί αν αποτελούν «αξιόγραφα με θετικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα» (πράσινα) συνήθως χρησιμοποιούνται τρεις μέθοδοι, με βάση τη χρήση των εσόδων (use of proceeds model), με βάση το προφίλ του αντισυμβαλλομένου (counterparty profile model) ή με συνδυασμό των δύο (υβριδικό μοντέλο).
Μέθοδος με βάση τη χρήση των εσόδων
Σύμφωνα με τη μέθοδο με βάση τη χρήση των εσόδων, τα ομόλογα θεωρούνται «πράσινα» εφόσον εκδίδονται όχι για γενικούς σκοπούς χρηματοδότησης του εκδότη, αλλά για συγκεκριμένα έργα που χαρακτηρίζονται ως φιλικά προς το περιβάλλον. Τέτοια έργα αφορούν π.χ. τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τα πράσινα κτίρια ή τη διατήρηση των φυσικών πόρων. Συνεπώς, ο εκδότης μπορεί να χρησιμοποιήσει τα αντληθέντα κεφάλαια μόνο για τα συγκεκριμένα έργα.
Επιπρόσθετα, πρέπει να προσδιοριστούν συγκεκριμένοι στόχοι βιωσιμότητας, οι οποίοι αναμένεται να έχουν ουσιαστικό αντίκτυπο σε στόχους υψηλού επιπέδου ή σε συγκεκριμένους τομείς και πρέπει να έχουν σαφώς περιγραφεί σε νομικά έγγραφα. Με αυτό τον τρόπο είναι δυνατή η αξιολόγηση της καταλληλότητας και της συμβατότητας με τη στρατηγική, την πολιτική ή τις διαδικασίες του εκδότη. Επιπλέον, ο εκδότης πρέπει να δημοσιοποιήσει λεπτομέρειες σχετικά με τη διαχείριση των εσόδων, όπως η οριοθέτηση των κεφαλαίων, η σύγκριση των ποσών που συγκεντρώθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν και ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος (impact) του έργου.
Σύμφωνα με πιο συγκεκριμένους σκοπούς, υπάρχουν και επιμέρους κατηγορίες ομολόγων, όπως τα γαλάζια ομόλογα (blue bonds). Αυτά είναι κρατικά ομόλογα και εκδίδονται για τη χρηματοδότηση θαλάσσιων έργων που έχουν θετικά περιβαλλοντικά, οικονομικά και κλιματικά οφέλη.
Υπάρχουν επίσης τα πράσινα τιτλοποιημένα ομόλογα (green securitised bonds), που είτε εξασφαλίζονται από ένα ή περισσότερα συγκεκριμένα πράσινα έργα είτε προβλέπουν πράσινη χρήση των εσόδων (δηλ. για επενδύσεις σε πράσινα έργα).
Η λογική της «χρήσης των εσόδων» που ενσωματώθηκε στα πράσινα χρηματοπιστωτικά μέσα επέδρασε σε μεγάλο βαθμό στον περιορισμό των επιβλαβών για το περιβάλλον δραστηριοτήτων (πρασίνισμα τομέων οικονομικής δραστηριότητας) και συνέβαλε στη δημιουργία μιας νέας αγοράς με πράσινα χρηματοπιστωτικά μέσα για τους επενδυτές. Ωστόσο, υπάρχουν και αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα της μεθόδου αυτής να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τον κίνδυνο “greenwashing” και ότι δημιούργησε μια αγορά με επίφαση «αρετής» χωρίς να οδηγεί σε συστημικές αλλαγές στις επιχειρηματικές δραστηριότητες.
Εντός της μεθόδου με βάση τη χρήση των εσόδων περιλαμβάνονται και μια σειρά εργαλεία τραπεζικού δανεισμού, όπως τα πράσινα δάνεια. Τα δανειακά κεφάλαια που αντλούνται μέσω αυτών δεσμεύονται αποκλειστικά για πράσινα έργα σε τομείς περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος. Όπως και στην περίπτωση των πράσινων ομολόγων, προβλέπεται η υποχρέωση του δανειολήπτη να αναφέρει σε περιοδική βάση την πραγματική χρήση των εσόδων.
Μέθοδος με βάση το προφίλ αντισυμβαλλομένου
Η μέθοδος με βάση τη χρήση των εσόδων ήταν μια χρήσιμη αφετηρία, αλλά κατά κάποιο τρόπο έφθασε στα όριά της, καθώς η αξιολόγηση των δραστηριοτήτων που χρηματοδοτούνται με πράσινα ομόλογα δεν μπορεί να διαχωρίζεται επ’ αόριστον από την αξιολόγηση των υπόλοιπων δραστηριοτήτων της εκδότριας επιχείρησης. Για παράδειγμα, οι πληρωμές τοκομεριδίων των πράσινων ομολόγων, αν και αυτά χρηματοδοτούν αποκλειστικά έργα με θετικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, δεν είναι οριοθετημένες (ring-fenced), αφού δεν συνδέονται απαραίτητα με τις εισπράξεις από το συγκεκριμένο έργο. Αυτό σημαίνει ότι η πιστοληπτική τους ικανότητα είναι παρόμοια με άλλα ομόλογα του ίδιου εκδότη με τους ίδιους όρους. Η κύρια διαφορά είναι η δέσμευση να χρησιμοποιηθούν τα έσοδα για πράσινα έργα.
Ακόμη και αν ένα τμήμα της αγοράς είναι διατεθειμένο να πληρώσει ένα ασφάλιστρο (greenium), και έτσι να απολαμβάνει χαμηλότερη απόδοση, τα πράσινα ομόλογα δεν μπορούν να εξεταστούν μεμονωμένα. Τα όρια σχεδιασμού των χρηματοπιστωτικών μέσων σύμφωνα με το μοντέλο χρήσης εσόδων οδήγησαν σε μια εναλλακτική θεώρηση, τη μέθοδο με βάση το προφίλ αντισυμβαλλομένου, και σε μια νέα γενιά χρηματοπιστωτικών μέσων, τα ομόλογα που συνδέονται με τη βιωσιμότητα των δραστηριοτήτων του εκδότη (sustainability-linked bonds). Αυτά δεν χρηματοδοτούν συγκεκριμένα έργα, αλλά χρηματοδοτούν τις γενικές δραστηριότητες ενός εκδότη που έχει σαφείς στόχους βιωσιμότητας, οι οποίοι συνδέονται με τους όρους χρηματοδότησης του ομολόγου. Τα ομόλογα συνδέονται δομικά με την επίτευξη από τον εκδότη κλιματικών ή ευρύτερων στόχων βιώσιμης ανάπτυξης. Για παράδειγμα, συνήθως υπάρχουν ρήτρες που συνδέουν το τοκομερίδιο του ομολόγου με την πρόοδο ή την έλλειψη προόδου έναντι του καθορισμένου στόχου. Το τοκομερίδιο αυξάνεται ή μειώνεται ανάλογα.
Υπάρχουν τρία βασικά χαρακτηριστικά των ομολόγων που συνδέονται με τη βιωσιμότητα.
Πρώτον, ο προσδιορισμός των βασικών δεικτών απόδοσης (KPIs), που πρέπει να είναι συναφείς και σημαντικοί για τη συνολική δραστηριότητα του εκδότη, μετρήσιμοι, εξωτερικά επαληθεύσιμοι και ικανοί να συγκριθούν.
Δεύτερον, οι δείκτες KPIs πρέπει να αξιολογούνται με βάση συμφωνημένους στόχους απόδοσης βιωσιμότητας, οι οποίοι πρέπει να αντιπροσωπεύουν σημαντική βελτίωση στους αντίστοιχους δείκτες, πέρα από τη συνήθη έκβαση των πραγμάτων, και να καθορίζονται σε προκαθορισμένο χρονοδιάγραμμα, προσδιορισμένο πριν (ή ταυτόχρονα με) την έκδοση του ομολόγου.
Τρίτον, ανάλογα με την απόδοση, τα χαρακτηριστικά του ομολόγου, π.χ. το τοκομερίδιο, πρέπει να αναπροσαρμόζονται σημαντικά σε σχέση με τα χαρακτηριστικά κατά την έκδοση. Αυτός ο μηχανισμός αποτελεί οικονομικό κίνητρο που συνδέεται με την επίτευξη των στόχων βιωσιμότητας.
Με παρόμοιο τρόπο, αναπτύσσονται τραπεζικά δάνεια που συνδέονται με τη βιωσιμότητα, όταν ο ίδιος ο δανειολήπτης λαμβάνεται υπόψη κατά την αξιολόγηση της βιωσιμότητας, με βάση προκαθορισμένα κριτήρια. Αυτά τα δάνεια δεν αφορούν συγκεκριμένα έργα, αλλά συγκεκριμένα αντισυμβαλλόμενα μέρη. Εάν πρόκειται για εταιρία, πρέπει είτε να βρίσκεται σε συγκεκριμένο κλάδο ή τομέα που επικεντρώνεται σε συγκεκριμένες δραστηριότητες είτε να αξιολογείται ως συνολικά βιώσιμη ή να δεσμευθεί να βελτιώσει τις επιδόσεις της σε ορισμένους δείκτες βιωσιμότητας. Εάν πρόκειται για ιδιώτες, συχνά πρέπει να πληρούν ορισμένα κριτήρια, όπως το να ανήκουν σε ευάλωτο τμήμα του πληθυσμού που επηρεάζεται από την κλιματική αλλαγή.
Τα χαρακτηριστικά των προϊόντων είναι παρόμοια με τα χαρακτηριστικά των ομολόγων που συνδέονται με τη βιωσιμότητα. Πρέπει να καθοριστούν στόχοι απόδοσης βιωσιμότητας οι οποίοι να συνδέονται με την πολιτική περιβαλλοντικής ευθύνης της εταιρίας, καθώς και με τους όρους του δανείου. Για παράδειγμα, το επιτόκιο των δανείων συνδέεται με την επίδοση βιωσιμότητας του δανειολήπτη.
Υβριδικό μοντέλο
Σε ορισμένες περιπτώσεις, τόσο η χρήση των εσόδων όσο και το προφίλ του αντισυμβαλλομένου πρέπει να χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση της επίπτωσης. Αυτή είναι η περίπτωση των ομολόγων μετάβασης (transition bonds), δηλαδή των μέσων που έχουν σχεδιαστεί για να διευκολύνουν τις εταιρίες με αρνητικό αποτύπωμα να μεταβούν σε κατάσταση με θετικό αποτύπωμα. Τα έσοδα από αυτά τα ομόλογα χρησιμοποιούνται για τη βελτίωση της βιωσιμότητας και του περιβαλλοντικού προφίλ του εκδότη. Επομένως, δικαιολογείται μια διπλή ανάλυση, η οποία περιλαμβάνει τόσο εκτιμήσεις σε επίπεδο έκδοσης (χρήση εσόδων) όσο και εκτιμήσεις σε επίπεδο εκδότη (προφίλ αντισυμβαλλομένου): το πρώτο για να διασφαλίσει ότι τα κεφάλαια θα χρησιμοποιηθούν για τη μετάβαση μέσω επιλέξιμων έργων και τα δεύτερα για να εξασφαλίσουν την απαραίτητη προσαρμογή στρατηγικής και επιχειρηματικού μοντέλου για μια ομαλή μετάβαση.
Σημειώνεται ότι για τη διευκόλυνση των επιχειρήσεων που επιθυμούν να εκδώσουν ομόλογα με θετικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, αλλά και για την προστασία των επενδυτών με την εξάλειψη φαινομένων “greenwashing”, έχουν αναπτυχθεί διάφορες ιδιωτικές πρωτοβουλίες, όπως η International Capital Market Association που δημοσιοποίησε τις βασικές αρχές για την αύξηση της διαφάνειας, της ακεραιότητας και της αποδοχής των πράσινων ομολόγων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ακολούθησε αυτή την προσέγγιση, προκειμένου να ενισχύσει το αποτέλεσμα σηματοδότησης. Ανέπτυξε πρόταση για ένα κοινό πλαίσιο κανόνων, το οποίο υλοποιείται σε εθελοντική βάση, αλλά είναι απαραίτητο ώστε οι εκδότες να χρησιμοποιούν την ονομασία “ευρωπαϊκό πράσινο ομόλογο” ή “EuGB” για ομόλογα που χρηματοδοτούν περιβαλλοντικά βιώσιμους στόχους.
