Το αποτυπώνουν τα επίσημα στοιχεία της Eurostat και της ΕΛΣΤΑΤ, ενώ το βιώνουν καθημερινά οι καταναλωτές. Παρά τη σημαντική επιβράδυνση του ονομαστικού πληθωρισμού λόγω της πτώσης των τιμών ενέργειας, οι τιμές των τροφίμων εξακολουθούν να αυξάνονται μήνα με τον μήνα με αποτέλεσμα μάλιστα η χώρα μας να έχει τα αρνητικά «πρωτεία» στην Ευρωπαϊκή Ένωση με αυξήσεις των τιμών κατά 3,3% τον Ιούνιο σε σχέση με τον Μάιο.
Και η κατάσταση αυτή δεν αναμένεται να αλλάξει σύντομα, καθώς ο συνδυασμός παραγόντων όπως η κλιματική αλλαγή και οι γεωπολιτικές εντάσεις με τις χρόνιες αδυναμίες και στρεβλώσεις της ελληνικής οικονομίας δημιουργούν ένα ανοδικό σπιράλ τιμών χωρίς ορατό τέλος. Νωρίτερα φέτος παράγοντες του κλάδου εκτιμούσαν ότι θα βλέπαμε μια αποκλιμάκωση στις τιμές κατά το δεύτερο μισό της χρονιάς, πλέον οι ελπίδες μεταφέρονται για το 2024. Από τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ προκύπτει αύξηση των τιμών τον Ιούνιο στις 52 από τις συνολικά 60 κατηγορίες τροφίμων που μετρούνται με τις μεγαλύτερες αυξήσεις να σημειώνονται στα νωπά φρούτα (41,15% το πρώτο εξάμηνο), άλλα προϊόντα διατροφής (17,20%), στα παρασκευάσματα με βάση το κρέας (12,19%), στα δημητριακά για πρωινό (11,05%). Ακόμη μεγάλες είναι ανατιμήσεις σημειώνονται σε άλλα βασικά είδη διατροφής, όπως στο χοιρινό κρέας (8,29%), στο ελαιόλαδο (8,25%), στις πατάτες (7,47%), στις παιδικές τροφές (6,20%) και στο ρύζι (5,96%).
Κλιματική κρίση και γεωπολιτικές εντάσεις
Η μεγάλη εξάρτηση της ελληνικής οικονομίας από τις εισαγωγές πρώτων υλών, την καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτη στις διεθνείς αναταραχές. Μια χαρακτηριστική εικόνα της κατάστασης δίνει η 3 άλφα (Αφοι Κ. Καραγεωργίου) που αγοράζει όσπρια και ρύζι από το εξωτερικό στην οικονομική της έκθεση για το 2022. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία σε συνδυασμό με τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες που επικράτησαν την προηγούμενη χρονιά είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση των τιμών των οσπρίων και του ρυζιού σε ποσοστό από 20% έως και 60%.
Για το 2023 η εταιρεία σημειώνει πως οι προκλήσεις παραμένουν ενώ πρόσθετοι επιβαρυντικοί κλιματικοί παράγοντες που περιορίζουν τις παραγόμενες ποσότητες οσπρίων αποτελούν οι εκτενείς ξηρασίες που παρατηρούνται και διαρκούν όλο και περισσότερο σε όλες τις περιοχές που παραδοσιακά καλλιεργούνται όσπρια ανεξαρτήτως ηπείρου. Αντίστοιχα τα ρύζια επηρεάζονται αρνητικά κυρίως από ακραίες βροχοπτώσεις και πλημμύρες με αντίστοιχη συνέπεια την μείωση της παραγωγής και την αύξηση των τιμών. Στο πλαίσιο αυτό η εταιρεία προχώρησε στα μέσα Μαρτίου σε νέες ανατιμήσεις.
Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει ακόμη και τα προϊόντα στα οποία η χώρα μας διαθέτει ουσιαστικά αυτάρκεια, αλλά αυτή τη φορά από την ανάποδη. Αυτό γίνεται για παράδειγμα με το ελαιόλαδο, οι τιμές του οποίου έχουν εκτοξευθεί ως αποτέλεσμα της μείωσης της παραγωγής στην Ισπανία λόγω της ξηρασίας. Για να καλύψει τις ανάγκες της η Ισπανία στράφηκε σε άλλες χώρες συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδα και έτσι παραγωγοί αλλά ακόμη και τυποποιητές πούλησαν στο εξωτερικό πολύ μεγάλες ποσότητες σε αυξημένες τιμές.
Εκτός από την κλιματική αλλαγή, η κρίση που προκάλεσε ο πόλεμος στην Ουκρανία εξακολουθεί να υφίσταται και αυτό ήρθε να μας το υπενθυμίσει η αποχώρηση της Ρωσίας από τη συμφωνία της Μαύρης Θάλασσας που όπως αναμένεται θα βάλει ξανά φωτιά στις τιμές των σιτηρών με τους ειδικούς να αναμένουν νέες ανατιμήσεις στα δημητριακά το επόμενο διάστημα, σε όλη την Ευρώπη και τη χώρα μας.
Οι τιμές «πέφτουν σαν το φτερό»
Αυτή είναι η μία όψη του νομίσματος. Η άλλη έχει να κάνει με την λειτουργία της αγοράς. Για παράδειγμα οι τιμές των δημητριακών και των αλεύρων δεν έχουν υποχωρήσει παρά τις μειώσεις των τιμών στις διεθνείς αγορές, ως ένα ακόμη δείγμα του φαινομένου που θέλει τις τιμές να «εκτοξεύονται σαν πύραυλος και να πέφτουν σαν φτερό». Όπως αναφέρουν εκπρόσωποι του κλάδου τροφίμων οι συνθήκες δεν ευνοούν την αποκλιμάκωση των τιμών, ενώ οι ανατιμήσεις συνεχίζονται καθώς πολλές μεταποιητικές επιχειρήσεις έχουν ακόμη αποθέματα πρώτων υλών που αγοράστηκαν σε υψηλές τιμές. Στο «κάδρο» βέβαια έχει μπει και ο λεγόμενος «πληθωρισμός της απληστίας», καθώς πολλές επιχειρήσεις παρουσιάζουν ολοένα και πιο υψηλά περιθώρια κέρδους. Τη χώρα μας δεν βοηθά ο χαμηλός ανταγωνισμός αλλά και στρεβλώσεις σε σχετικές με το εμπόριο δραστηριότητες όπως τα logistics που συμβάλουν στην διόγκωση των τιμών. Επιβαρυντικά λειτουργεί και η άνοδος του κόστους δανεισμού που περιορίζει την ρευστότητα ειδικά στον πρωτογενή τομέα και τις πιο μικρές επιχειρήσεις.
Συνεχίζονται τα μέτρα – Αυξάνονται οι έλεγχοι
Με τις ανατιμήσεις να συνεχίζονται κρίθηκε επιβεβλημένη και η συνέχιση των μέτρων που είχαν θεσμοθετηθεί το προηγούμενο διάστημα και συγκεκριμένα το «Καλάθι του Νοικοκυριού» αλλά και η επιβολή πλαφόν στο περιθώριο κέρδους των επιχειρήσεων σε μια σειρά από είδη πρώτης ανάγκης, στα οποία πλέον περιλαμβάνονται και τα σχολικά είδη.
Το πλαφόν στο μεικτό περιθώριο κέρδους είχε επιβληθεί το 2021 και στη συνέχεια διευρύνθηκε και επεκτάθηκε μέχρι τις 30 Ιουνίου 2023. Η νέα διάταξη περιλαμβάνεται στο νομοσχέδιο του υπουργείου Οικονομικών που βρίσκεται προς ψήφιση στη Βουλή, δεν δίνει παράταση στην ισχύ της προηγούμενης αλλά ουσιαστικά επιβάλει νέα ρύθμιση σύμφωνα με την οποία το μεικτό περιθώριο κέρδους των επιχειρήσεων δεν θα μπορεί να ξεπερνά το αντίστοιχο μεικτό περιθώριο που ίσχυε πριν από την 31η Δεκεμβρίου 2021. Στην προηγούμενη διάταξη το χρονικό όριο για το περιθώριο κέρδους ήταν αυτό που ίσχυε μέχρι τη 1η Σεπτεμβρίου 2021.
Αυτή η τετράμηνη διαφορά, όπως σχολιάζουν παράγοντες της αγοράς, μπορεί να ανοίξει το δρόμο για νέες ανατιμήσεις σε βασικά προϊόντα. Σύμφωνα με πηγές του υπουργείου Ανάπτυξης η αλλαγή αυτή έγινε για δύο λόγους: Ο πρώτος λόγος είναι πρακτικός και έχει να κάνει με το ότι δεν βόλευε ο Σεπτέμβριος γιατί κάποιες εταιρείες κλείνουν τα βιβλία τους διαφορετικές ημερομηνίες. Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με την διόρθωση αδικιών για κάποιες επιχειρήσεις που ουσιαστικά έπρεπε όλο αυτό το διάστημα να απορροφήσουν αιτιολογημένες ανατιμήσεις λόγω της ενεργειακής κρίσης που είχε ήδη ξεκινήσει.
Στο υπουργείο Ανάπτυξης ρίχνουν μεγάλο βάρος στους ελέγχους στην αγορά, τόσο για την εφαρμογή των εκπτώσεων και των προσφορών όσο και για τα περιθώρια κέρδους, καθώς τα παραπάνω μέτρα που επεκτάθηκαν μέχρι το τέλος τους έτους δεν έχουν νόημα αν δεν συνοδεύονται από ισχυρούς ελέγχους.
Μισό δισ. ευρώ πάνω ο τζίρος των σούπερ μάρκετ στο εξάμηνο
Οι ανατιμήσεις στις πρώτες ύλες έχουν άμεσες επιπτώσεις στην τσέπη των καταναλωτών, οι οποίοι δαπάνησαν επιπλέον μισό δισεκατομμύριο ευρώ, για την ακρίβεια 527,3 εκατ. ευρώ, περισσότερα χρήματα το πρώτο εξάμηνο του 2023 σε σχέση με το αντίστοιχο περσινό εξάμηνο για την αγορά τροφίμων και άλλων βασικών ειδών.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Nielsen τις πρώτες 24 εβδομάδες του έτους ο τζίρος των σουπερμάρκετ στη χώρα μας διαμορφώθηκε στα 6,261 δισ. ευρώ από 5,733 δισ. ευρώ το αντίστοιχο χρονικό διάστημα πέρσι, καταγράφοντας αύξηση της τάξης του 9,2%. Μια αύξηση που αποδίδεται σχεδόν αποκλειστικά στις ανατιμήσεις, καθώς ο όγκος των πωλήσεων παραμένει σταθερός ή παρουσιάζει πτώση σε ορισμένες περιπτώσεις.
Η αύξηση των πωλήσεων είναι σχεδόν οριζόντια, καθώς από τις 186 βασικές κατηγορίες προϊόντων που μελετά η Nielsen, μόλις οι 29 είχαν πτώση σε αξία. Τα περισσότερα από τα προϊόντα στα οποία μειώθηκαν οι πωλήσεις είναι κυρίως «εποχικά» τα οποία επηρεάζονται άμεσα από το πως είναι ο καιρός όπως παγωτά, αντηλιακά κ.α. Μεγάλη πτώση πωλήσεων κατέγραψαν και είδη για τα οποία η ζήτηση είχε εκτιναχθεί τα προηγούμενα χρόνια λόγω της πανδημίας, όπως αντισηπτικά χεριών και γάντια μιας χρήσης.
Σε μια σειρά βασικών ειδών οι πωλήσεις αυξήθηκαν με διψήφιο ποσοστό: Οι πωλήσεις των προϊόντων τομάτας αυξήθηκαν κατά 20,9%, του συσκευασμένου κοτόπουλου κατά 18%, των αυγών κατά 16,9%, των έτοιμων σαλατών κατά 16,9%, των τυριών κατά 12,8%, του βουτύρου κατά 10,8%.
