Η νέα σύγκρουση μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς που ξέσπασε την περασμένη εβδομάδα μπορεί να διαταράξει την παγκόσμια οικονομία - ακόμη και να την οδηγήσει σε ύφεση εάν περισσότερες χώρες λάβουν μέρος στη σύρραξη, με προεξέχουσα την ιρανική οργάνωση της Χεζμπολάχ που δηλώνει ετοιμοπόλεμη.
Ο κίνδυνος για την οικονομία διεθνώς είναι πραγματικός, καθώς ο ισραηλινός στρατός εισβάλει στη Γάζα ως απάντηση στις επιθέσεις της Χαμάς, ενώ η ανησυχία πως ένοπλες ομάδες από Λίβανο και Συρία που υποστηρίζουν την παλαιστινιακή ισλαμιστική οργάνωση θα συμμετάσχουν στις μάχες, αυξάνεται. Μια πιο έντονη κλιμάκωση θα μπορούσε να φέρει το Ισραήλ σε άμεση σύγκρουση με το Ιράν, προμηθευτή όπλων και χρηματοδότη της Χαμάς, την οποία οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν χαρακτηρίσει τρομοκρατική ομάδα. Σε αυτό το σενάριο, η Bloomberg Economics εκτιμά ότι οι τιμές του πετρελαίου θα μπορούσαν να εκτοξευθούν στα 150 δολάρια το βαρέλι και η παγκόσμια ανάπτυξη να πέσει στο 1,7% - μια ύφεση που αφαιρεί περίπου 1 τρισεκατομμύριο δολάρια από την παγκόσμια παραγωγή.
Η σύγκρουση στη Μέση Ανατολή και η περαιτέρω στρατιωτική κλιμάκωση μπορεί να προκαλέσει εστίες αγωνίας σε όλο τον κόσμο, επειδή η περιοχή είναι ένας κρίσιμος προμηθευτής ενέργειας και βασικός θαλάσσιος διάδρομος. Ο αραβο-ισραηλινός πόλεμος του 1973, που οδήγησε σε εμπάργκο πετρελαίου και χρόνια στασιμότητας στις βιομηχανικές οικονομίες, είναι το πιο ξεκάθαρο παράδειγμα. Άλλες συγκρούσεις είχαν πιο περιορισμένο αντίκτυπο, όμως η σημερινή κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας εκπέμπει SOS λόγω της ευαλωτότητάς της σε ένα περιβάλλον με κολλώδη πληθωρισμό και υψηλά επιτόκια.
Ένας ακόμη πόλεμος (πέραν της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία) σε μια περιοχή με τεράστια ενεργειακά κοιτάσματα θα μπορούσε να αναζωπυρώσει τον πληθωρισμό. Το Bloomberg Economics εξέτασε τον πιθανό αντίκτυπο στην παγκόσμια ανάπτυξη και τον πληθωρισμό με τρία σενάρια.
Σενάριο 1: Η σύγκρουση να περιοριστεί στη Γάζα
Το 2014, η απαγωγή και η δολοφονία τριών Ισραηλινών από τη Χαμάς έδωσε το έναυσμα για μια χερσαία επίθεση τη Γάζα που οδήγησε στην απώλεια 2.000 ανθρώπινων ζωών. Η σύγκρουση δεν επεκτάθηκε πέραν της παλαιστιανικής επικράτειας και ο αντίκτυπός της στις τιμές του πετρελαίου -και την παγκόσμια οικονομία- ήταν περιορισμένος.
Ο αριθμός των νεκρών της προηγούμενης εβδομάδας είναι ήδη υψηλότερος. Ακόμη κι έτσι, μια πιθανή εξέλιξη της τρέχουσας σύγκρουσης είναι μια επανάληψη της τραγικής ιστορίας -σε συνδυασμό με την αυστηρότερη εφαρμογή των κυρώσεων που έχουν επιβάλει οι ΗΠΑ στο πετρέλαιο του Ιράν.
Η Τεχαράνη αύξησε την παραγωγή πετρελαίου της φέτος κατά 700.000 βαρέλια ημερησίως, καθώς οι ανταλλαγές κρατουμένων και το ξεπάγωμα περιουσιακών στοιχείων της σηματοδότησαν μια αναθέρμανση των σχέσεων με τις ΗΠΑ. Εάν αυτά τα βαρέλια πετρελαίου εξαφανιστούν υπό την πίεση των ΗΠΑ, η τιμή του πετρελαίου αναμένεται να ενισχυθεί κατά 3 έως 4 δολάρια, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Bloomberg Economics.
Στο παραπάνω σενάριο, ο αντίκτυπος στην παγκόσμια οικονομία θα είναι ελάχιστος, ειδικά εάν η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα αντισταθμίσουν την απώλεια του ιρανικού πετρελαίου αξιοποιώντας την πλεονάζουσα δυναμικότητά τους.
Μιλώντας στη σύνοδο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, η υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Τζάνετ Γέλεν τόνισε ότι οι ΗΠΑ «παρακολουθούν τις πιθανές οικονομικές επιπτώσεις από την κρίση» -αλλά πρόσθεσε ότι δεν αναμένει πως θα αποτελέσουν «σημαντικό καταλύτη για το παγκόσμιο οικονομικό outlook». Εάν η σύγκρουση παραμείνει περιορισμένη, πιθανότατα αυτή θα είναι η πιο εύστοχη εκτίμηση.
Σενάριο 2: Πόλεμος δι' αντιπροσώπων
Τι θα γίνει όμως αν η σύρραξη δεν είναι περιοσμένη; Η Χεζμπολάχ -πολιτικό μόρφωμα και στρατιωτική οργάνωση που υποστηρίζεται από το Ιράν και αποτελεί ισχυρό παίκτη στον Λίβανο- έχει ήδη ανταλλάξει πυρά με τις ισραηλινές δυνάμεις στα σύνορα και έχει δηλώσει ότι έπληξε θέση του ισραηλινού στρατού με πυραύλους.
Εάν η σύγκρουση εξαπλωθεί στον Λίβανο και τη Συρία, όπου το Ιράν επίσης υποστηρίζει ένοπλες ομάδες, θα εξελιχθεί ουσιαστικά σε έναν πόλεμο μέσω αντιπροσώπων μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ -και το οικονομικό κόστος θα αυξηθεί.
«Το Ιράν και η Χεζμπολάχ παρακολουθούν και αξιολογούν την κατάσταση», δήλωσε ο Yair Golan, πρώην υπαρχηγός του ισραηλινού στρατού. «Εάν η Χεζμπολάχ εμπλακεί στην εκστρατεία, το timing θα μπορούσε να είναι μετά την έναρξη της χερσαίας επιχείρησης στη Γάζα».
Η κλιμάκωση αυτή θα αυξήσει την πιθανότητα μιας άμεσης σύγκρουσης μεταξύ του Ισραήλ και του Ιράν, οδηγώντας πιθανότατα τις τιμές του πετρελαίου υψηλότερα. Στον σύντομο αλλά αιματηρό πόλεμο μεταξύ του Ισραήλ και της Χεζμπολάχ το 2006, η τιμή του πετρελαίου εκτινάχθηκε κατά 5 δολάρια το βαρέλι. Πέραν του σοκ που προβλέπει το σενάριο μιας περιορισμένης σύρραξης, μια ανάλογη κίνηση σήμερα θα έστελνε την τιμή του αργού 10% υψηλότερα, στα περίπου 94 δολάρια το βαρέλι.
Είναι, επίσης, πιθανό να αυξηθούν οι εντάσεις στην ευρύτερη περιοχή. Η Αίγυπτος, ο Λίβανος και η Τυνησία έχουν εγκλωβιστεί σε οικονομική και πολιτική στασιμότητα. Η απάντηση του Ισραήλ στην επίθεση της Χαμάς έχει ήδη πυροδοτήσει αντιδράσεις σε έναν αριθμό χωρών της περιοχής. Για την αραβική κοινή γνώμη, η απόσταση ανάμεσα στις διαδηλώσεις κατά των Ισραηλινών και τις διαδηλώσεις κατά της κυβέρνησης είναι μικρή. Μια επανάληψη της Αραβικής Άνοιξης -ενός κύματος διαδηλώσεων και εξεγέρσεων που οδήγησε σε ανατροπή κυβερνήσεων στις αρχές της δεκαετίας του 2010- δεν είναι εντελώς απίθανο σενάριο.
Ο οικονομικός αντίκτυπος στην παγκόσμια οικονομία σε αυτό το σενάριο θα προέλθει από δύο σοκ: από την εκτόξευση κατά 10% των τιμών του πετρελαίου και από την κίνηση αποφυγής του ρίσκου στις αγορές, όπως ακριβώς συνέβη στη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης. Ήδη καταγράφεται μια τέτοια τάση, με την αύξηση του λεγόμενου δείκτη φόβου VIX κατά 8 μονάδες. Ο VIX χρησιμοποιείται ως δείκτης της αποστροφής κινδύνου.
Τα παραπάνω θα καταφέρουν ένα πλήγμα 0,3 ποσοστιαίων μονάδων στην παγκόσμια ανάπτυξη το επόμενο έτος -περίπου 300 δισ. δολάρια χαμένης οικονομικής παραγωγής- που θα επιβραδύνει τον ρυθμό ανάπτυξης στο 2,4%. Με εξαίρεση την κρίση του κορονοϊού το 2020 και την παγκόσμια ύφεση του 2009, θα πρόκειται για τον πιο ασθενή ρυθμό ανάπτυξης σε διάστημα 30 ετών.
Η αύξηση των τιμών του πετρελαίου θα προσθέσει επίσης περίπου 0,2% στον παγκόσμιο πληθωρισμό, διατηρώντας τον κοντά στο 6% και διαιωνίζοντας τις πιέσεις προς τις κεντρικές τράπεζες να συνεχίσουν τη νομισματική σύσφιξη παρά την απογοητευτική ανάπτυξη.
Σενάριο 3: Πόλεμος Ιράν - Ισραήλ
Μια άμεση σύγκρουση μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ είναι ένα σενάριο χαμηλής πιθανότητας, αλλά επικίνδυνο. Θα μπορούσε να είναι το έναυσμα για μια παγκόσμια ύφεση. Οι ολοένα και αυξανόμενες τιμές του πετρελαίου και η πτώση των assets υψηλού ρίσκου θα επέφεραν σημαντικό πλήγμα στην ανάπτυξη και θα έδιναν επιπλέον ώθηση στον πληθωρισμό.
«Κανείς στην περιοχή, ούτε καν το Ιράν, δεν θέλει να δει τη σύγκρουση Χαμάς-Ισραήλ να κλιμακώνεται σε έναν ολοκληρωτικό περιφερειακό πόλεμο», λέει ο Hasan Alhasan, ερευνητής στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα συμβεί, ειδικά με τα συναισθήματα να έχουν λάβει δραματική διάσταση. «Η πιθανότητα λανθασμένου υπολογισμού είναι μεγάλη», λέει ο Alhasan.
Το Ισραήλ θεωρούσε από καιρό τις πυρηνικές φιλοδοξίες του Ιράν ως υπαρξιακή απειλή. Οι κινήσεις της Τεχεράνης για την οικοδόμηση μιας στρατιωτικής συμμαχίας με τη Ρωσία, την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων με τη Σαουδική Αραβία και τις ομαλές σχέσεις με τις ΗΠΑ έχουν επιτείνει αυτούς τους φόβους.
Το Ισραήλ και οι ΗΠΑ έχουν στείλει ανάμεικτα μηνύματα σχετικά με τη συνενοχή του Ιράν στην επίθεση της Χαμάς. «Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι μπορεί να το γνώριζαν», δήλωσε ο υπουργός Στρατηγικών Υποθέσεων του Ισραήλ, Ron Dermer, στις 9 Οκτωβρίου. Αμερικανοί αξιωματούχοι λένε ότι έχουν αποδείξεις ότι οι Ιρανοί ηγέτες αιφνιδιάστηκαν, ανέφεραν οι New York Times στις 11 Οκτωβρίου, ωστόσο έχουν περιγράψει το Ιράν ως συνένοχο με μια ευρύτερη έννοια επειδή χρηματοδοτεί και εξοπλίζει τη Χαμάς.
Σε μια αντιπαράθεση Ισραήλ-Ιράν, «η Τεχεράνη πιθανότατα θα επιχειρήσει να ενεργοποιήσει ολόκληρο το δίκτυο αντιπροσώπων και εταίρων της στη Συρία, το Ιράκ, την Υεμένη και το Μπαχρέιν», είπε ο Alhasan. «Θα είχε έναν μακρύ κατάλογο σκληρών και μαλακών δυτικών στόχων στην περιοχή για να διαλέξει».
Σε αυτό το σενάριο, οι αυξημένες εντάσεις μεταξύ υπερδυνάμεων θα ενέτειναν το ευμετάβλητο περιβάλλον. Οι ΗΠΑ είναι στενός σύμμαχος του Ισραήλ, ενώ η Κίνα και η Ρωσία εμβαθύνουν τους δεσμούς τους με το Ιράν. Δυτικοί αξιωματούχοι λένε ότι ανησυχούν ότι η Κίνα και η Ρωσία θα εκμεταλλευτούν τη σύγκρουση για να αποσπάσουν την προσοχή και τους στρατιωτικούς πόρους από άλλα μέρη του κόσμου.
Με περίπου το ένα πέμπτο της παγκόσμιας προσφοράς πετρελαίου να προέρχεται από την περιοχή του Κόλπου, οι τιμές θα εκτοξευθούν στα ύψη. Δεν αποκλείεται μια επανάληψη του χτυπήματος στις εγκαταστάσεις της Aramco από φιλοϊρανούς μαχητές το 2019, που έβγαλε εκτός αγοράς σχεδόν το ήμισυ της προμήθειας πετρελαίου από τη Σαουδική Αραβία.
Η τιμή του αργού μπορεί να μην τετραπλασιαστεί, όπως έγινε το 1973 όταν τα αραβικά κράτη επέβαλαν εμπάργκο ως αντίποινα για την υποστήριξη των ΗΠΑ στο Ισραήλ στον πόλεμο εκείνου του έτους. Αλλά εάν το Ισραήλ και το Ιράν εκτοξεύουν πυραύλους το ένα στο άλλο, οι τιμές του πετρελαίου θα μπορούσαν να αυξηθούν αντίστοιχα με αυτό που συνέβη μετά την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ το 1990. Με το σημείο εκκίνησης σήμερα να είναι πολύ υψηλότερο, μια αύξηση αυτού του μεγέθους θα μπορούσε να οδηγήσει το πετρέλαιο στα 150 δολάρια το βαρέλι.
Η πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα στη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα μπορεί να μην καλύψει το κενό εάν το Ιράν αποφασίσει να κλείσει τα στενά του Ορμούζ, από τα οποία διέρχεται το ένα πέμπτο των ημερήσιων αποθεμάτων πετρελαίου στον κόσμο. Θα δημιουργηθεί επίσης μια πιο ακραία αποφυγή του ρίσκου στις αγορές, πιθανώς συγκρίσιμη με την εκτόξευση του VIX κατά 15 μονάδες το 1990.
Σκοτεινό μονοπάτι
Ο βαρύς φόρος αίματος στο Ισραήλ αυξάνει την πιθανότητα αιματηρών αντιποίνων και γενικευμένου πολέμου στην Μέση Ανατολή. Πάντως, η «ζυγαριά» γέρνει προς μια περιορισμένη σύγκρουση, με μεγάλες ανθρώπινες απώλειες και περιορισμένο οικονομικό αντίκτυπο και στην αγορά. «Ένα πράγμα είναι σίγουρο: οι ελπίδες για μια πιο σταθερή Μέση Ανατολή έχουν καταρρεύσει» υπογραμμίζεται στο δημοσίευμα. Τα τελευταία χρόνια, η προσέγγιση μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν και οι ειρηνευτικές συμφωνίες μεταξύ του Ισραήλ και αρκετών αραβικών κρατών αποτελούν αναμφίβολα θετικές εξελίξεις. Ωστόσο, το παγκόσμιο σκηνικό είναι γεμάτο παγίδες. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ο εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ-Κίνας και οι αυξανόμενες εντάσεις για την Ταϊβάν δείχνουν ότι η γεωπολιτική επανέρχεται ως κινητήριος δύναμη των οικονομικών αποτελεσμάτων και των αγορών. Στη Μέση Ανατολή, πάντως, δεν εξαφανίστηκε ποτέ.
