Από τα μεγαλύτερα προβλήματα της αγροτικής μας οικονομίας, είναι η κακή διάρθρωση των αγορών. Το πρόβλημα μεγεθύνεται υπέρμετρα στις αγορές φρούτων και λαχανικών (Φ&Λ). Λόγω φθαρτότητας, αλλά και έλλειψης ρευστότητας από το μεγάλο καλλιεργητικό κόστος, οι παραγωγοί βιάζονται να τα εμπορευθούν το συντομότερο, παραχωρώντας έτσι στους εμπόρους το πάνω χέρι στις μεταξύ τους συναλλαγές. Το σημαντικό πρόβλημα της προβληματικής λειτουργίας των αγορών, έρχεται να προστεθεί στα άλλα τρία ενδογενή θέματα του κλάδου, το νερό, το υψηλό καλλιεργητικό κόστος και την έλλειψη εργατικών χεριών, δημιουργώντας εδώ κι σχεδόν δύο χρόνια μια εκρηκτική κατάσταση. Το αποτέλεσμα φαίνεται στα ράφια, με τις τιμές σε δυσθεώρητα ύψη.
Το πρόβλημα δεν είναι καινούριο. Έχουν προσπαθήσει να το αντιμετωπίσουν ο περισσότερες από τις μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις, όχι τόσο από τη σκοπιά των τιμών όπως επιχειρείται τώρα, όσο από την αδικία σε βάρος του παραγωγού: σκεφτείτε να πουλάτε κάτι που σας ταλαιπώρησε πολύ να το φτιάξετε και να το βλέπετε στο ράφι της λιανικής 2 και 3 και 4 φορές πάνω από όσα εσείς εισπράξατε...
Τώρα όμως, το πρόβλημα αυτό των αγροτών έγινε και πρόβλημα ολόκληρης της κοινωνίας, αφού πια καμιά νοικοκυρά δεν μπορεί να ψωνίσει στο μανάβικο αυτά που χρειάζεται: 1 ευρώ τα πορτοκάλια, έως 3 ευρώ τα μήλα, 2,3 το κουνουπίδι, 3,5 το μπρόκολο 0,8 το μαρούλι. Η επιστράτευση του ίδιου του Πρωθυπουργού στην επίλυση του θέματος αυτού, δείχνει τόσο την σοβαρότητα όσο και τη δύσκολη αντιμετώπισή του: δεν ζούμε σε κοινωνία αγγέλων είπε στη συνέντευξή του, προσθέτοντας ότι κάποιοι θα δυσαρεστηθούν πολύ αλλά πρέπει να προστατεύσουμε τους καταναλωτές, συμπλήρωσε. Με άλλα λόγια μας είπε ότι έχουν γνώση οι φύλακες.
Αυτοί που θα δυσαρεστηθούν στο χώρο των Φ&Λ, είναι όσοι με μια λέξη αποκαλούμε εδώ και πολλά χρόνια μεσάζοντες. Το ποιοι είναι αυτοί οι μεσάζοντες, δεν είναι πάντοτε εύκολο να καταγραφούν, αφού αλλάζουν φυσιογνωμία και υπόσταση αναλόγως των περιστάσεων: άλλοι είναι οι μεσάζοντες όταν υπάρχει μεγάλη προσφορά ενός προϊόντος και άλλοι όταν υπάρχει έλλειψη στο ίδιο προϊόν, με την έννοια ότι μπορεί τα πρόσωπα να μην αλλάζουν, αλλά αλλάζει η σχετική τους δύναμη. Σε περιόδους ελλείψεων πρώτης ύλης, ο τοπικός μεσίτης στο χωριό που βρίσκεται κοντά στον παραγωγό και μπορεί να τον πείσει να δώσει σε αυτόν την παραγωγή του ώστε οι πελάτες του να έχουν αύριο φρέσκα πράγματα, έχει πολύ μεγάλη δύναμη και προφανώς με τον τρόπο του την μετουσιώνει σε κέρδος. Αντίθετα σε περιόδους μεγάλης προφοράς, η δύναμη μετατοπίζεται προς τον τελικό πωλητή, ο οποίος και αποφασίζει: θα αγοράσετε τόσα ευρώ το κιλό από το χωράφι, πάει και τελείωσε, το πόσο θα το πουλήσω εγώ είναι δικό μου θέμα!
Αυτά συμβαίνουν, εάν πρόκειται για ένα πολύ ευαίσθητο προϊόν, όπως τα κηπευτικά. Για πιο ανθεκτικά προ"ιόντα, όπως οι πατάτες ή τα κρεμμύδια, «βασιλιάς» σε περίπτωση ελλείψεων είναι ο έμπορος που έχει αποθηκευμένη μεγάλη ποσότητα προ"ιόντος. Εάν και όταν έλθει όμως καράβι από την Αίγυπτο και η τιμή πέσει, τότε ο «πρώην βασιλιάς», θα ψάχνει να ξεφορτωθεί όση πατάτα του έχει μείνει, ώστε να γράψει όσο το δυνατόν μικρότερη ζημιά. Τώρα, ο έμπορος αυτός εμφανίζεται σαν θύμα της κατάστασης ενώ πριν λίγες ημέρες ήταν καβάλα στο άλογο...
Ορίστε μια συναλλαγή στην οποία είχαμε βρεθεί μάρτυρες πριν αρκετά χρόνια: αγόραζε κάποιος έμπορος στη Λακωνία, πορτοκάλια μικρού μεγέθους για χυμό. Ήταν μια χρονιά μάλλον μεγάλης παραγωγής και δεδομένου ότι αυτός ήθελε μικρόκαρπα βρήκε το αντίστοιχο κτήμα ή καλύτερα το κατάλληλο θύμα. Όταν φόρτωσε και έφτασε η ώρα του λογαριασμού στην πλάστιγγα, ξεκίνησε το κοφτήρι: Λοιπόν, μικτό βάρος 10.280 κιλά γράψε 10.000! Μείον οι κλούβες: 510 επί 2 κιλά =1020 κιλά. Στην πραγματικότητα κάθε κλούβα ζυγίζει 1,8 κιλά αλλά όταν το πάνω χέρι το έχει ο αγοραστής αφαιρεί 2 κιλά. Άρα καθαρό: 10000 μείον 1020= 9260. Γράψε 9.000 κιλά. Επί 0,19 ευρώ το κιλό- 1710 ευρώ. Η απαίτηση του εμπόρου ήταν να του δώσει 1500 ευρώ και τα το κλείσουν το θέμα. Ο παραγωγός όμως επέμενε και ο έμπορας του είπε «άντε κόψε ένα κατοστάρικο να βγάλουμε κανένα πετρέλαιο, πάρε 1600 ευρώ και είμαστε εντάξει». «Κάτσε να πάρω τηλέφωνο τα παιδιά στο λογιστή μου να σου πω τι χαρτιά (σε τι τιμή) θα κόψεις!!!»
Την επόμενη χρονιά που τα πράγματα θα ήταν πιθανόν υπέρ του παραγωγού, ο ίδιος έμπορος θα είχε κάλλιστα το θάρρος να πάει να του πει «πέρυσι σε βοήθησα (όπως το πάρει καθένας τι σημαίνει βοήθεια) φέτος θα με βοηθήσεις, θα μου δώσεις τα πράγματα σε εμένα». Προφανώς όμως, ο λογαριασμός αυτή τη φορά θα είναι όπως πρέπει, δηλαδή 10.280 κιλά μείον οι κλούβες 920 κιλά = 9360 κιλά επί 0,25 ευρώ το κιλό, αφού φέτος είναι χρονιά του παραγωγού = 2.340 ευρώ Ακριβώς! Και που είσαι, θα του πει ο παραγωγός, θα κόψουμε μικρότερο τιμολόγιο να μη πληρώσουμε πολύ εφορία, φέτος γιατί πήγαν και τα μανταρίνια καλά και μαζεύτηκαν τα κέρδη.. Που να βρει αλλού πορτοκάλια ο έμπορος, θα κάνει ότι θέλει ο πελάτης.
Αντε τώρα να βάλεις σειρά σε ένα τόσο κακομαθημένο κύκλωμα που ξέρει και γλιστράει σαν χέλι.
Εάν επιτύχει η προσπάθεια να μπει σε μια τάξη το όλο θέμα, αρχής γενομένης από το τέλος της αλυσίδας, εκεί όπου οι επιστροφές και τα πιστωτικά λόγω φύρας κλπ κλπ έχουν κυριολεκτικά καταστρέψει κόσμο, θα πρόκειται για μια μεγάλη αγροτική μεταρρύθμιση! Εάν ο παραγωγός ξέρει ότι στο τέλος της σεζόν θα πουλήσει και θα εισπράξει όσα πραγματικά δικαιούται και όχι όσα θα του δώσει η καλή ή κακή συγκυρία της χρονιάς και ο αντίστοιχος χειρισμός των χαρτιών, τότε θα καλλιεργήσει όσα μπορεί περισσότερα με βάση τις οικονομικές και άλλες δυνατότητές του. Όταν όμως ξέρει ότι θα πέσει κοφτήρι, θα το συνυπολογίσει με τα άλλα προβλήματα και πιθανότατα θα απαντήσει με λιγότερα στρέμματα βραχυχρόνια και λιγότερες επενδύσεις μακροπρόθεσμα.
Σε συζητήσεις με παραγωγούς, η άρνηση αυτή προκύπτει σε κάθε κουβέντα: όταν συζητάς για κάποια καλλιέργεια, σου λένε τα υπέρ και τα κατά από καλλιεργητικής άποψης. Στο τέλος όμως επιμένουν με έμφαση στην ευκολία ή δυσκολία της εμπορίας: εμείς τα δίνουμε στο συνεταιρισμό και παίρνουμε εκκαθάριση σε ένα μήνα, άλλος έχει αναγκαστεί να φτιάξει ψυγείο, άλλος τα δίνει χρόνια στον ίδιο έμπορο που ξέρει τα χούγια του και τέλος πάντως νομίζουν ότι βολεύονται. Όλοι όμως καταλήγουν ότι η εμπορία είναι βάσανο μεγάλο και χρειάζεται προσοχή, ειδικά τώρα που φορολογούνται με βιβλία εσόδων εξόδων. Σου αναφέρουν για τρομακτικές καταβολές φόρων όταν πρωτοξεκίνησαν τα έσοδα-έξοδα, επειδή κατ’ απαίτηση εμπόρου έβαλαν άλλη τιμή από αυτή που πούλησαν, μέχρι να μάθουν να υπολογίζουν τι συνεπάγεται αυτό φορολογικά.
Είναι μια πολύ καλή ευκαιρία και συγκυρία τώρα να ξεκινήσει η μεγάλη αυτή μεταρρύθμιση-εξυγίανση του πολύπαθου αυτού χώρου: Οι καλλιεργούμενες εκτάσεις με Φ&Λ δεν είναι πολλές και μάλιστα πολλοί από τους καλλιεργητές είναι επιχειρηματίες που ξέρουν να υπολογίζουν. Εάν δουν καλό, θα αυξήσουν την παραγωγή τους και θα πέσουν και οι τιμές και θα αυξηθούν και οι εξαγωγές. Πρέπει όμως πρώτα να δουν αποτέλεσμα και να δουν και λεφτά στη τσέπη τους. Και να είστε βέβαιοι ότι θα αντιδράσουν γρήγορα: οι περισσότεροι έχουν ¨κρατήσει παιδιά πίσω” στο χωράφι και τους απασχολεί πολύ το πως θα μεγαλώσουν τη δουλειά τους. Άλλωστε θα πρέπει να φανούν και στο χωριό, λίγο το έχεις κι αυτό...
Πόσο εύκολο είναι τώρα να ελέγξεις όλο αυτό το κύκλωμα; Πολύ δύσκολο, διότι μέσα στα χρόνια έχουν χτιστεί δεσμοί, σχέσεις και φιλίες που πρέπει να σπάσουν. Συχνά η φύρα- αυτό το 3% που θα επιτρέπεται ως επιστροφή με το νέο καθεστώς- γίνεται εξωλογιστικά: «στείλε και καμιά 10/αριά τελάρα παραπάνω να καλύψουμε τη φύρα της προηγούμενης εβδομάδας, είχε πολύ σάπιο». Ανάλογα την περίσταση ο παραγωγός ή ο μεσίτης θα στείλει 5 ή 10 τελάρα. Εάν θέλει δε να τον ευχαριστήσει που του έστειλε με το φορτηγό και χρήματα, μπορεί να στείλει και 12, δεν υπάρχει κανόνας.
Είναι λοιπόν βέβαιο ότι το παλιό σύστημα θα αντιδράσει, αφού όπως σωστά είπε ο πρωθυπουργός θα θιγεί. Είναι ο κρατικός μηχανισμός έτοιμος να εφαρμόσει ελέγχους πέρα από την σύγκριση των τιμολογίων; Μπορεί για παράδειγμα, να περιορίσει αυτή την εξωλογιστική συναλλαγή που μόλις αναφέραμε. Μην την υποτιμάτε, μπορεί να είναι και 10% ή και παραπάνω. Βέβαια θα πει κάποιος αυτό συμβαίνει σε μικρότερες επιχειρήσεις και όχι σε ΣΜ. Έτσι είναι, αλλά μετά εμφανίζεται το μανάβικο με λίγα τελάρα να πουλάει φθηνότερα από το ΣΜΚ με εκατοντάδες τόνους και ο καταναλωτής να απορεί τι συνέβη.
Οι εμπλεκόμενοι στην αγορά αυτή αντιμετωπίζουν με ελαφρότητα κάθε νέα εξαγγελία ακόμη και νομοθέτημα, όπως αυτό περί πληρωμής των νωπών προϊόντων σε 30 ημέρες. Η εφαρμογή του έχει παραπεμφθεί στις Ελληνικές καλένδες. Αυτή είναι η δυσκολότερη κατάσταση που θα έχει να αντιμετωπίσει ο έλεγχος, η αδράνεια των πραγμάτων.
Οι τρόποι που νοθεύεται η αγορά φρέσκων Φ&Λ είναι πάρα πολλοί και ο έλεγχος θα πρέπει να είναι προετοιμασμένος να αντιμετωπίσει τόσο τις γνωστές παλαιές πρακτικές όσο και τις καινούργιες που θα εφευρεθούν. Είναι όμως μεγάλη εθνική ανάγκη να εξυγιανθεί το κύκλωμα αυτό, σε ένα από τα τέσσερα σημεία που πονάει: στα χαρτιά, όπως λένε στην αγορά.
