Η επιστολή του Έλληνα Πρωθυπουργού στην ΕΕ ζητώντας να αναλάβει δράση ενάντια «στα παιχνιδάκια», όπως χαρακτήρισε τις ενέργειες των πολυεθνικών εταιρειών που κρατούν τις τιμές ψηλά, συμβαίνει χρονικά σε μια περίοδο που πιθανόν εξυφαίνεται μια «προετοιμασία» για ανάληψη εκ νέου δράσης από κερδοσκοπικά κυκλώματα, τα οποία όμως ενισχύονται από τη συνεχή επίκληση της κλιματικής αλλαγής από μελέτες, ειδήσεις, αναφορές κρατών, οργανισμών και εταιρειών με κύρος και βαρύτητα στην αγορά τροφίμων. Επιπλέον, ο συνδιασμός καταστροφικών φυσικών αιτίων, κερδοσκοπίας, προβλημάτων ομαλού ανεφοδιασμού των αγορών και αδυναμίας ελέγχου από κράτη και οργανισμούς του πληθωρισμού της απληστίας αποδείχθηκε εφιαλτικός. Ετσι, φτάσαμε η νοικοκυρά που πρέπει να γεμίσει το τραπέζι της καθημερινά με πλήθος αγαθών, να το κάνει με δυσκολία, όχι μόνο στις αναπτυσσόμενες χώρες αλλά και στις ανεπτυγμένες.
Οι παραπάνω επισημάνσεις, έχουν να κάνουν με την προσπάθεια να στηθεί εκ νέου τις τελευταίες ημέρες παγκοσμίως ένα σκηνικό κερδοσκοπίας στα τρόφιμα, με αφορμή κάποια καιρικά γεγονότα: μια εκτεταμένη ανοιξιάτικη παγωνιά στη Ρωσία, του μεγαλύτερου παραγωγού και εξαγωγέα δημητριακών παγκοσμίως, οι συνεχείς πλημμύρες στην ΕΕ που θα επηρεάσουν την παραγωγή δημητριακών, η μεγάλη αύξηση τιμής του κακάο και του χυμού πορτοκαλιού μέχρι τώρα και του μήλου τελευταία, καταστροφές από πλημμύρες στο ρύζι κ.α.
Όλα αυτά, λίγο μόνο καιρό μετά από ένα σχεδόν διετές ρεσιτάλ παγκόσμιας κερδοσκοπίας, που διαδραματίστηκε αρχικά γύρω από τις τιμές των σιτηρών και στη συνέχεια συμπαρέσυρε τα περισσότερα τρόφιμα, αμέσως μετά την έναρξη του Ρωσο-Ουκρανικού πολέμου. Λογικό ήταν να υπάρξει ανησυχία, όταν δύο κορυφαίες δυνάμεις στο χώρο των δημητριακών βρίσκονται σε μεταξύ τους πόλεμο, αλλά οι παίκτες της φυσικής αγοράς του κυκλώματος σιτάρι-αλεύρι-προιόντα αρτοποιίας, ούτε χθεσινοί είναι, ούτε χωρίς εγκαταστάσεις αποθήκευσης είναι, ούτε χωρίς τις δικές τους πληροφορίες και συνεργασίες είναι. Εχουν και αυτοί τους δικούς τους τρόπους άμυνας απέναντι στις εξελίξεις.
Η ανησυχία του κοινού και η ταραχή που δημιουργήθηκε μετά την έναρξη του πολέμου και όταν το ευρύ κοινό ερχόταν για πρώτη φορά σε επαφή με τα μεγέθη και τα σκαμπανεβάσματα της φυσικής και χρηματιστηριακής αγοράς σιτηρών, έδωσε την σκυτάλη στην κερδοσκοπία να αποκομίσει αυτό που ήθελε και να αναχωρήσει αργότερα για νέα πιο προσοδοφόρα εδάφη.
Από τη φυσική αγορά, δεν έλλειψε το διάστημα αυτό ούτε ένα σπυρί σιτάρι! Και όπου στον αναπτυσσόμενο κόσμο υπήρξαν ελλείψεις, αυτές οφείλονταν σε έλλειψη χρημάτων και όχι προιόντων: η Αίγυπτος για παράδειγμα, αργούσε να καταλήξει στις συνομιλίες με το ΔΝΤ με συνέπεια τα φορτωμένα με σιτάρι καράβια να περιμένουν έξω από το λιμάνι το σύνθημα να ξεφορτώσουν όταν τακτοποιηθούν τα οικονομικά. Λίγο πιο πέρα, στην Τυνησία, ο Πρόεδρος της χώρας, δεν κατέληγε για δικούς του λόγους, στις συνομιλίες με το ΔΝΤ για το ποσό των 2 δισ. δολ (!!!) και ο λαός του βρισκόταν σε δύσκολη κατάσταση. Βρήκε όμως τελικά τον τρόπο να τους γλυκάνει, όταν την παραμονή της γιορτής της γέννησης του Προφήτη, μοίρασε σχεδόν δωρεάν ένα καράβι ζάχαρη, να φτιάξουν γλυκά για την επομένη...
Αρτος λοιπόν και θεάματα!
Η Ιταλία και ο παγετός στη Ρωσία
Οταν οι τιμές του σκληρού σιταριού εδώ στη Μεσόγειο είχαν πάρει πριν δύο χρόνια για τα καλά την ανιούσα, η ιταλική βιομηχανία ζυμαρικών, έκανε έκκληση στους αγρότες «για αυτοσυγκράτηση». Ο σύνδεσμος των αγροτών Coldiretti, απάντησε οτι στην αγορά υπάρχει επάρκεια προιόντος και οτι η έκκληση των βιομηχάνων αφορά τα δικά τους παιγνίδια (αυτή τη λέξη είχαν χρησιμοποιήσει) και όχι τους αγρότες. Κανείς τους δεν ήθελε να ξεκινήσει πρώτος τις αυξήσεις τιμών στα επώνυμα προιόντα τους, για να μη βρεθεί εκτεθειμένος στα μάτια του καταναλωτή. Κι έτσι έκαναν έκκληση στους αγρότες να πουλήσουν κάτω της υψηλής τιμής της αγοράς που είχε διαμορφωθεί, δηλαδή να βγάλουν αυτοί το φίδι από την τρύπα, ώστε να σωθεί η κορωνίδα της ιταλικής γαστρονομίας, τα ζυμαρικά! Η γενναία απάντηση της Coldiretti, μας είχε τότε προκαλέσει μεγάλη εντύπωση, κυρίως για την σιγουριά με την οποία διατυπώθηκε. Εκ του αποτελέσματος, φαίνεται οτι είχαν αντιμετωπίσει στο παρελθόν πλήθος παρόμοιων περιστατικών κι έμαθαν στην πράξη τι σημαίνει ανταγωνισμός στην αγορά και διατήρηση της θέσης του κάθε παίκτη.
Έτσι λοιπόν τις τελευταίες ημέρες κι ενώ ο αλωνισμός όπου ν’αναι ξεκινάει στη Μέση Ανατολή, δίνεται μεγάλη έμφαση στον παγετό της Ρωσίας, ο οποίος εκτιμάται οτι θα μειώσει την παραγωγή κατά κάποια άγνωστη προς το παρόν ποσότητα. Για την ακρίβεια, φαίνεται οτι επλήγησαν περί τα 2,5 εκ στρέμματα, κάτι δηλαδή σαν το 2/πλάσιο και κάτι της αντίστοιχης έκτασης που καλλιεργείται φέτος στην Ελλάδα με σιτάρι. Εαν τα νούμερα που έχουν δοθεί στη δημοσιότητα είναι σωστά, η μείωση λόγω παγετού θα είναι το πολύ 1 εκατ. τόνους, δεδομένου οτι κάτι θα έχει απομείνει για συγκομιδή. Η παγκόσμια αγορά σιταριού είναι 800 εκατ. τόνοι και τα συνήθη αποθέματα 250 εκατ τόνοι. Το πιθανό ποσό μείωσης της παραγωγής από τον παγετό στη Ρωσία είναι κατά συνέπεια μικρό. Το ενδιαφέρον όμως μεγάλο και το όλο σκηνικό αποτελεί μια χαρά αφορμή για να στηθεί ένας νέος χορός εκατομμυρίων δολαρίων, με φόντο την είδηση αυτή.
Να επισημανθεί, οτι ο ίδιος παγετός έπληξε ένα σωρό άλλα είδη, όπως μήλα, φράουλες, λαχανικά σε πολλές παρευξήνιες χώρες (και την ίδια την Ουκρανία) αλλά αυτό το μάθανε μόνο οι ενδιαφερόμενοι, αφού...δεν υπάρχουν αντίστοιχα χρηματιστήρια για τα προιόντα αυτά, ώστε κάποιοι να προεξοφλήσουν κέρδη ή ζημίες. Βέβαια, σε λίγο καιρό θα αναλάβει δράση η κερδοσκοπία της φυσικής αγοράς και θα δείξει το δρόμο στις τιμές για τα ύψη, αλλά αυτοί στο κάτω κάτω είναι θεσμοθετημένοι παίκτες της...
Κι εάν το όλο θέμα αφορούσε ένα προιόν χαμηλής ευαισθησίας, θα έλεγε κανείς οτι έτσι είναι φτιαγμένος ο καπιταλισμός, να βγάζει κέρδη από τον αέρα. Αλλά εδώ μιλάμε για το ποιό κρίσιμο διατροφικό προιόν ολόκληρης της ανθρωπότητας, σε μια περίοδο μάλιστα που οι υψηλές τιμές στο ράφι έχει γονατίσει την κατανάλωση όχι μόνο τις αναπτυσσόμενες χώρες, όπως ήταν αναμενόμενο, αλλά και στις μεγάλες μάζες στις ανεπτυγμένες. Να προσπαθεί κάποιος να κερδοσκοπήσει σε ένα τέτοιο περιβάλλον είναι τουλάχιστον αχαρακτήριστο.
Η κλιματική αλλαγή
Ο παγετός στη Ρωσία, δεν είναι πρωτόγνωρος. Ακραία καιρικά γεγονότα που επηρέαζαν τις παραγωγές συνέβαιναν πάντοτε και σε ολόκληρο τον κόσμο και θα συνεχίσουν να συμβαίνουν. Η κλιματική αλλαγή έχει βάλει ένα νέο πλαίσιο ερμηνείας των φαινομένων αυτών και κυρίως τον προβληματισμό πως θα τα αντιμετωπίσουμε. Οταν έπεφτε μια παγωνιά τις δεκαετίες του 20ου αιώνα, οι αγρότες αποζημιωνόντουσαν από τους εθνικούς κατά βάση ασφαλιστικούς οργανισμούς. Τους έδιναν ένα ποσό που τους έφτανε να ζήσουν. Σήμερα όμως οι αγρότες έχουν δάνεια, έχουν πανάκριβα μηχανήματα να συντηρήσουν, έχουν κοινωνική ζωή και έξοδα όπως όλος ο κόσμος, δεν μένουν πιά στα χωριά τους αλλά σε γειτονικές πόλεις και κωμοπόλεις, άρα δεν χρειάζονται απλό βοηθήματα αλλά αναπλήρωση του εισοδήματος, ώστε να συνεχίσουν να παράγουν και την επόμενη χρονιά, που πιθανότατα δεν θα ξανακάνει τόσο μεγάλη ζημιά.
Δυστυχώς η κατάσταση επιδεινώνεται από τις πάσης φύσεως μελέτες και πληροφορίες που αφορούν την κλιματική αλλαγή. Μελέτες που αναφέρονται σε πιθανές επιπτώσεις στο μέλλον, ερμηνεύονται από πολλούς ως γεγονότα. Αρα οι σχετικές με την κλιματική αλλαγή μελέτες θα πρέπει να διαβάζονται με το ανάλογο «μάτι» και τη δέουσα προσοχή.
Ο FAO για παράδειγμα, είναι οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών που ασχολείται αποκλειστικά με τη γεωργία των αναπτυσσομένων χωρών. Την πρώτη Παρασκευή κάθε μήνα, εκδίδει ένα δελτίο με τον τίτλο FFPI (FAO Food Price Index, σε ακριβή μετάφραση Δείκτης Τροφίμων του FAO), ο οποίος όμως στοχεύει την ενημέρωση όσων ασχολούνται με τα θέματα των αναπτυσσομένων χωρών. Εκεί το σιτάρι, είναι όντως ένα προιόν διατροφής, αφού γίνεται αλεύρι και στη συνέχεια ψωμί. Ο φούρνος της γειτονιάς σας όμως κάπου στην Ελλάδα ή την Ευρώπη, έχει ένα σωρό άλλα καλούδια με βάση το αλεύρι και όλα αυτά βρίσκονται πολύ μακρυά από το σιτάρι και το αλεύρι και το ελάχιστο πια ψωμί. Αρα ο αύξηση ή μείωση της τιμής του σιταριού, έχει άμεσο ενδιαφέρον για τον φτωχό κάτοικο της Αφρικής, αλλά ελάχιστο για εσάς που αγοράσετε κρουσάν σοκολάτας, ή σπανακοτυρόπιτα. Η χρήση όμως του δείκτη FFPI οτι ανέβηκαν τον περασμένο μήνα οι τιμές στα τρόφιμα, όπως συνήθως αναγράφεται, εμπεριέχει κινδύνους και χρήζει διευκρυνίσεων από όλους, του ίδιου του Οργανισμού που τον εκδίδει περιλαμβανομένου.
Στις χαοτικές καταστάσεις που δημιουργεί η κλιματική αλλαγή είναι ιδιαίτερα δύσκολο να κάνει κάποιος ασφαλείς προβλέψεις, ειδικά κατά προιόν. Κανείς μας για παράδειγμα δεν είχε προβλέψει οτι οι Ευρωπαίοι αγρότες που είχαν σπείρει πέρυσι το φθινόπωρο θα έβλεπαν τα σπαρτά τους να σαπίζουν μέσα στο νερό, ενώ όσοι είχαν προτιμήσει τις ανοιξιάτικες σπορές, μπόρεσαν να καλλιεργήσουν 1 με 1,5 μήνα αργότερα, σε σχεδόν μάλιστα ακατάλληλο έδαφος και άγνωστο αποτέλεσμα. Αρα τα κράτη, οι ενώσεις κρατών, οι διεθνείς οργανισμοί αλλά και οι μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες με επιρροή στην αγορά, οφείλουν να περάσουν από το στάδιο των προβλέψεων και εκτιμήσεων σε αυτό των προτεινόμενων λύσεων,΄περιλαμβανομένων των αναγκαίων πολιτικών. Οι συνεχιζόμενες μελέτες εκτιμήσεων, μάλλον ρίχνουν νερό στο μύλο των κερδοσκόπων και τις συνέπειες τις βλέπουμε στις τιμές: Ιστορικά υψηλές τιμές διατροφής σε ολόκληρο τον κόσμο!!!
Οι επιδοτήσεις
Ετσι, ο ρόλος κρατικών πολιτικών, επιδοτήσεων αλλά και κινήσεων μεγάλων εταιρειών αποκτούν μια ξεχωριστή σημασία. Μας προκάλεσε μεγάλη εντύπωση, οτι κατά την πρόσφατη πληρωμή των επιδοτήσεων ύψους 700 εκατ. ευρώ, όλη η κριτική εστιάστηκε στην διαδικασία και τις καθυστερήσεις, ενώ ελάχιστα αναφέρθηκαν για την πραγματική διάσταση του θέματος: ότι καταβλήθηκαν μετά τις εαρινές σπορές, με αποτέλεσμα οι αγρότες να αγοράσουν επι πιστώσει και πιθανόν ακριβότερα τα απαραίτητα εφόδια, αφού κατά παράδοση χρησιμοποιούσαν αυτά τα χρήματα για τις ανοιξιάτικες αγορές τους. Ελάχιστα επιπλέον ειπώθηκαν, οτι το ποσό αυτό, έχει βαρύνοντα ρόλο στον σχηματισμό του ΑΕΠ της χώρας και απόλυτα καθοριστικό στο σχηματισμό του περιφερειακού ΑΕΠ, όπου οι τοπικές αγορές το περίμεναν πως και πως.
Ενδεικτικό της τοπικής σημασίας τους, ήταν το γεγονός οτι σε πρόσφατη επικοινωνία μας με κατασκευαστές αγροτικών μηχανημάτων, μας ρωτούσαν συνεχώς «μήπως ξέρεις πότε θα μπουν οι επιδοτήσεις, έχουμε στεγνώσει;» Σύντομα θα δούμε εδώ σε αυτές τις στήλες τον τρόπο που η γενικότερη αυτή δυσπραγία έχει αρχίσει να επηρεάζει μεγάλους και σημαντικούς κλάδους της οικονομίας
Η ελληνική πρωτοβουλία στην ΕΕ και τα μέτωπα
Στο πολύπλοκο και περιπετειώδες αυτό πλαίσιο, η ελληνική κυβέρνηση, φανερά ανήσυχη για το θέμα ακρίβεια σε βασικά προιόντα, αναλαμβάνει πρωτοβουλία στα πλαίσια της ΕΕ κόντρα στις υψηλές τιμές των πολυεθνικών. Να επισημάνουμε, ότι και οι εταιρείες που πωλούν εφόδια στους αγρότες είναι κι αυτές πολυεθνικές και μάλιστα ακολουθούν παρόμοια πολιτική πολύ υψηλών τιμών. Και στην αγορά αυτή ο ανταγωνισμός ανά την ΕΕ δουλεύει πλημμελώς και μάλιστα με πολύ έντονες στρεβλώσεις.
Αρα το «μονομερές μέτωπο» με τις πολυεθνικές των τροφίμων πιθανόν να αποδειχθεί αναποτελεσματικό, αφού μέχρι να ολοκληρωθεί η συζήτηση ανά την ΕΕ, όλο και κάποια ανωμαλία θα έχει υπάρξει και θα πρέπει τα πράγματα να ξανασυζητηθούν από την αρχή. Γι' αυτό το λόγο, το παραμελημένο για πολλά χρόνια κύκλωμα, «από το χωράφι στο ράφι» το οποίο ξαναέβαλε στη κουβέντα η ΕΕ για περιβαλλοντικούς λόγους, χρήζει πολλών αλλαγών, αρχικά στη βάση των οικονομικών συσχετισμών μεταξύ των παικτών του, αγροτών, αγοράς εισροών, εμπορίας και μεταποίησης, χονδρικής και λιανικής πώλησης και στη συνέχεια άλλων παρεμβάσεων όπως περιβαλλοντικών. Αλλωστε, τι μπορείς να προσδοκάς από ένα προβληματικό σύστημα...
Μέχρι όμως να γίνουν όλα αυτά, είναι ανάγκη να επισημανθεί οτι όσοι αναφέρονται το 2024 στα θέματα διατροφής, οφείλουν να είναι προσεκτικοί και να μην τροφοδοτούν την κερδοσκοπία αλλά να συμβάλλουν δημιουργικά στην εξεύρεση λύσεων. Το σημερινό οικονομικό οικοδόμημα, έχει στηριχθεί σε μεγάλο βαθμό στη φθηνή διατροφή. Τώρα που αυτή εξέλειπε, το οικοδόμημα χρειάζεται παρέμβαση. Να βρεθούν δηλαδή αποτελεσματικοί τρόποι να ενισχυθούν τα θεμέλια του και όχι να γίνεται… πρόσκληση σε κερδοσκοπικό πάρτυ!
