Λύση στις αμφιβολίες που έχουν οι καταναλωτές όταν πηγαίνουν στο ιχθυοπωλείο ή παραγγέλνουν ψάρια στα εστιατόρια επιχειρεί να δώσει καινοτόμος τεχνική που αναπτύσσουν Έλληνες επιστήμονες, στο πλαίσιο του προγράμματος DNAseeker, το οποίο χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (EMFAF). Μέσω της λύσης αυτής με γρήγορο και εύκολο τρόπο θα μπορεί κανείς να διακρίνει το είδος του αλιεύματος.
Το πρόβλημα
Ψάρια, όπως είναι ο μπακαλιάρος της Μεσογείου και το παραπλήσιο είδος, ο μπακαλιάρος Παταγονίας ή ο κιτρινόπτερος τόνος και ο ερυθρός τόνος ακόμη και η σαρδέλα ή ο γαύρος, συχνά «αναμειγνύονται» στα εμπορευματικά φορτία με αποτέλεσμα ούτε οι μεταποιητικές βιομηχανίες ούτε οι επιχειρήσεις εστίασης αλλά ούτε και οι καταναλωτές να μην ξέρουν τι αγοράζουν και τι καταναλώνουν. Αλιείς και έμποροι αλιευμάτων σε όλο τον κόσμο, συχνά αναμειγνύουν διαφορετικά είδη, τα οποία μοιάζουν μεταξύ τους ή ανήκουν σε συγγενείς ομάδες και τα λανσάρουν ως ένα είδος, συνήθως το ακριβότερο της ομάδας. Επιπλέον, παραπλανούν τους πελάτες τους προωθώντας ψάρια ιχθυοκαλλιέργειας ως πελαγίσια, ενώ παραβιάζουν και τους άγραφους συχνά νόμους βιώσιμης αλιείας και ψαρεύουν σε προστατευόμενες περιοχές.
Η παραπλανητική ή ελλιπής επισήμανση φρενάρει την ανάπτυξη της μεταποιητικής βιομηχανίας του κλάδου. Και αυτό γιατί όταν ένα φιλέτο ψαριού συχνά να μοιάζει πολύ με ένα άλλο, η λανθασμένη επισήμανση είναι εύκολη. Ταυτόχρονα, το νομικό κενό και η μη επιβολή κυρώσεων δυσχεραίνουν ακόμη περισσότερο τη διαφάνεια. Υπολογίζεται ότι σχεδόν το 40% των ψαριών που πωλούνται από ιχθυοπωλεία, σούπερ μάρκετ και εστιατόρια σε όλο τον κόσμο δεν είναι αυτό που υποτίθεται ότι είναι.
Το γεγονός είχε επισημανθεί και στο συνέδριο για την ελληνική αλιευτική επιστήμη το 2019, όπου οι εταιρείες επεξεργασίας θαλασσινών σημείωσαν ότι η σύγχυση μεταξύ των ειδών καταλήγει να είναι δαπανηρή για τη βιομηχανία.
Το πρόγραμμα DNAseeker και η ελληνική λύση
Λύση στο πρόβλημα επιχειρεί να δώσει η ΕΕ, μέσω του προγράμματος DNAseeker, το οποίο χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας, Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας (EMFAF) και έχει ως στόχο την ανάπτυξη τεχνικών γενετικού αποτυπώματος DNA που θα διασφαλίζουν ότι οι καταναλωτές λαμβάνουν τελικά, το ψάρι για το οποίο πληρώνουν.
Πρόκειται επί της ουσίας για ένα απλοποιημένο σύστημα σύγκρισης DNA, το οποίο θυμίζει τα γνωστά rapid test για τον COVID-19 και το οποίο ανέπτυξαν επιστήμονες από το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών και το Πανεπιστήμιο Πατρών, το οποίο είχε εργαστεί στο παρελθόν σε δοκιμές για τον εντοπισμό απατηλών προϊόντων σε άλλους τομείς, όπως το ελαιόλαδο. Το ΕΚΘΕ και το Πανεπιστήμιο αναπτύσσουν μια καινοτόμο φορητή διάταξη γενετικής ταυτοποίησης βασισμένη στη σύγκριση DNA, τη χρήση λυόφιλων αντιδραστηρίων και φορητών αναλυτικών συσκευών για συγκεκριμένα είδη αλιευμάτων που ενδιαφέρουν την ελληνική μεταποιητική βιομηχανία αλιευμάτων.
Κατά τις δοκιμές της πρώτης ομάδας, εστίασαν στις σαρδέλες (Sardina pilchardus), οι οποίες συχνά συγχέονται με την ευρωπαϊκή αντσούγια (Engraulis encrasicolus) και τη σαρδελινέλλα (Sardinella aurita). Στη δεύτερη ομάδα, ασχολήθηκαν με τον κίτρινο τόνο (Thunnus albacares) και τον μικρότερο τόνο skipjack (Katsuwonus pelamis), που συχνά πωλούνται ως ο πιο ακριβός ερυθρός τόνος (Thunnus thynnus).
Στόχος του έργου, το οποίο χωρίς την ευρωπαϊκή χρηματοδότηση δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί, όπως επεσήμαναν και οι επιστημονικοί συνεργάτες του, είναι να διευκολυνθεί ο έλεγχος φορτίων αλιευμάτων ειδικά για περιπτώσεις που συγγενή είδη έχουν παρόμοια μορφολογικά χαρακτηριστικά και διαφορετική αξία και να περιοριστούν οι περιπτώσεις απάτης (πώληση συναφών/παρόμοιων ειδών χαμηλής οικονομικής και εμπορικής αξίας με άλλα υψηλότερης αξίας στη λιανική).
«Με αυτό το έργο, οι δικαιούχοι είχαν την ευκαιρία να μελετήσουν μια ακριβή και απλούστερη μέθοδο ταυτοποίησης ειδών, η οποία έχει ιδιαίτερη σημασία για την επεξεργασία προϊόντων ψαριών αλλά και περισσότερες από μία εφαρμογές», ανέφερε ο Δρ Αλέξης Κονίδης, επιστημονικός υπεύθυνος του έργου DNAseeker.
Το χαμηλό κόστος του συστήματος και η δυνατότητα να ελέγξει και να δώσει τα αποτελέσματα μέσα σε λίγες ώρες, το καθιστούν ένα πρακτικό εργαλείο για τις επιχειρήσεις του κλάδου. Στόχος είναι να εφαρμοστεί σε νωπά/φρέσκα αλιεύματα και σε έτοιμο φαγητό από αλιεύματα. Σύμφωνα μάλιστα με τους συνεργάτες του έργου, η τεχνική έχει τη δυνατότητα για παγκόσμια χρήση και μπορεί να επεκταθεί ώστε να καλύψει και άλλα είδη, εφόσον χρειαστεί.
Τα είδη για τα οποία θα γίνει η προτεινόμενη εφαρμογή, θα αποφασιστούν μετά από διαβούλευση με μονάδες/εταιρείες μεταποίησης αλιευμάτων στην Ελλάδα ώστε το αποτέλεσμα να είναι άμεσα χρήσιμο στη βιομηχανία αλλά εκτιμάται ότι θα είναι τουλάχιστον ο ελληνικός γαύρος και η σαρδέλα, η λακέρδα, το σκουμπρί και η ρέγγα εισαγωγής που αποτελούν κύρια είδη για την ελληνική μεταποίηση. Όσον αφορά τα προϊόντα μεταποίησης (έτοιμα φαγητά) εκτιμάται ότι το ενδιαφέρον θα εστιαστεί στο μαρινάτο γαύρο, τη σαρδέλα σε λάδι και τομάτα, τη λακέρδα σε λάδι και την καπνιστή ρέγγα.
