Κρίσιμες θα είναι οι επόμενες εβδομάδες, καθώς θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό την ευελιξία που θα έχει η κυβέρνηση όχι μόνο για το πακέτο των παροχών και μειώσεων φόρων του 2026 αλλά και για τις δαπάνες του 2025. Ο λόγος δεν είναι άλλος από τις διαπραγματεύσεις για την περίφημη ρήτρα διαφυγής στις αμυντικές δαπάνες, που τείνουν να λάβουν χαρακτηριστικά αγώνα «μπρα ντε φερ» μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών.
- Διαβάστε επίσης: Λευκή Βίβλος για την Άμυνα: Τι προβλέπει για τη ρήτρα διαφυγής – Πώς και πότε θα ενεργοποιηθεί
Η ρήτρα διαφυγής θα επιτρέψει την εξαίρεση των αμυντικών δαπανών από τον υπολογισμό των δημοσιονομικών κανόνων της ΕΕ και όπως δήλωσε χθες ο κυβερνητικός εκπρόσωπος θα ανοίξει το δρόμο για να δαπανηθούν «παραπάνω χρήματα στην Άμυνα αλλά και παραπάνω χρήματα στην Υγεία, την Παιδεία, τον σιδηρόδρομο και γενικότερα στην κοινωνία και τους πολίτες».
Όμως το πώς και το πότε μένει να φανεί, καθώς πρέπει να αποφασιστούν σημαντικά σημεία για την ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής που πρότεινε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο της «Λευκής Βίβλου για την ευρωπαϊκή Άμυνα». Και σε αυτές τις διαπραγματεύσεις η Ελλάδα κατεβαίνει με τις δικές της προτάσεις αναζητώντας συμμαχίες με άλλες χώρες που έχουν εδώ και χρόνια αυξημένες αμυντικές δαπάνες όπως η Πολωνία και η Ιταλία.
Επόμενος σταθμός των διαπραγματεύσεων είναι τα συμβούλια των υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης (Eurogroup) και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ecofin) στις 11 και 12 Απριλίου, και το σκηνικό ήδη ετοιμάζεται καθώς την επόμενη εβδομάδα συνεδριάζει η ειδική επιτροπή που είναι αρμόδια για τον συντονισμό της οικονομικής και δημοσιονομικής πολιτικής στην ΕΕ (Economic and Financial Committee).
Τα σημεία τριβής
Το βασικό θέμα που καίει την Ελλάδα - αλλά και όλες τις χώρες που ξοδεύουν έτσι και αλλιώς πολλά στην άμυνα - είναι το πώς θα υπολογίζονται και από ποια βάση θα μετριούνται οι αμυντικές δαπάνες, οι οποίες με τη ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής θα εξαιρούνται από τον ετήσιο κόφτη αύξησης των κρατικών δαπανών που έχει μπει στα 27 κράτη - μέλη με τους νέους δημοσιονομικούς κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Και αυτό γιατί ο συγκεκριμένος «κόφτης» στο πόσα παραπάνω μπορεί να ξοδεύει κάθε χρόνο κάθε κράτος είναι από φέτος ο νέος χρυσός κανόνας της ΕΕ για τη δημοσιονομική σταθερότητα. Όλα τα κράτη - μέλη της ΕΕ έχουν δεσμευθεί με τα λεγόμενα Μεσοπρόθεσμα Δημοσιονομικά - Διαρθρωτικά Πλαίσια που κατέθεσαν το περασμένο φθινόπωρο σε μια συγκεκριμένη πορεία αύξησης δαπανών.
Για την Ελλάδα τα όρια αυτά είναι 3,7% σε σχέση με τις δαπάνες του 2024, 3,6% για το 2026, 3,1% το 2027 και 3% το 2028. Σε απόλυτα νούμερα η Ελλάδα μπορεί να αυξήσει τις δαπάνες της κατά περίπου 3,7 δισ. ευρώ φέτος σε σχέση με το 2024, από τα οποία περίπου τα 860 εκατ. ευρώ είναι τα επιπλέον χρήματα που θα δώσουμε μόνο για τα εξοπλιστικά προγράμματα φέτος.
- Διαβάστε επίσης: Τα ψιλά γράμματα του σχεδίου της Λάιεν για την άμυνα της Ευρώπης
Η εξαίρεση των αμυντικών δαπανών ανοίγει το δρόμο στις χώρες της ΕΕ για να ξοδέψουν περισσότερα για την άμυνα χωρίς να ενεργοποιούνται οι διορθωτικοί μηχανισμοί του Συμφώνου Σταθερότητας της ΕΕ, δηλαδή χωρίς να κινδυνεύουν να μπουν σε εποπτεία. Για τις χώρες όμως που έτσι και αλλιώς έχουν προγραμματίσει αύξηση των δαπανών τους στην άμυνα, η ρήτρα διαφυγής μπορεί να ανοίξει αυτό που ονομάζεται «δημοσιονομικός χώρος» για να δοθούν περισσότερα χρήματα σε άλλους τομείς.
Τα κρίσιμα ερωτήματα και οι θέσεις της Ελλάδας
Εφόσον μιλάμε για αύξηση και όχι απόλυτα ποσά αρχίζουν να μπαίνουν τα κρίσιμα ερωτήματα όπως: Περισσότερες δαπάνες από τι; Πόσα παραπάνω; Από πότε μέχρι πότε; Η πρόταση της Κομισιόν είναι συγκεκριμένη. Οι δαπάνες που θα εξαιρούνται θα είναι και οι επενδυτικές (δηλαδή προμήθειες, εξοπλισμοί, υποδομές) αλλά και οι τρέχουσες (κόστη εκπαίδευσης, προσωπικού κλπ). Ως έτος βάσης προτείνει το 2021, δηλαδή πριν από την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και ως στόχο την αύξηση των δαπανών εκείνης της χρονιάς κατά 1,5% του ΑΕΠ κάθε χρόνο για τα επόμενα τέσσερα χρόνια.
Για σχεδόν όλα τα σημεία της παραπάνω πρότασης υπάρχουν διαφορετικές απόψεις και αντικρουόμενα συμφέροντα εντός της ΕΕ. Για παράδειγμα η Ισπανία θέλει η ρήτρα διαφυγής να μην εξαντλείται μόνο στην άμυνα αλλά να ισχύσει και για εξοπλισμό θωράκισης έναντι των φυσικών καταστροφών και γενικότερα την ασφάλεια.
Και βέβαια υπάρχουν οι χώρες όπως εμείς και η Πολωνία που είχαν ήδη αυξημένες δαπάνες το 2021 και έτσι θα επωφεληθούν λιγότερο από την ρήτρα διαφυγής αν ισχύσει ως είναι η πρόταση της Κομισιόν, σε αντίθεση με άλλες χώρες της ΕΕ που όχι μόνο δεν δαπανούσαν μέχρι τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2% του ΑΕΠ τους όπως όφειλαν αλλά αύξησαν σημαντικά τις δαπάνες τους μετά. Με άλλα λόγια οι χώρες που ξόδευαν πολλά για την άμυνα τους -ικανοποιώντας και τις υποχρεώσεις τους ως μέλη του ΝΑΤΟ - θα έχουν «πέναλτι» και το «μπόνους» των χωρών που δεν ξόδευαν για την άμυνα θα είναι μεγαλύτερο.
Σε αυτό το πλαίσιο, σύμφωνα με πληροφορίες η Ελλάδα έχει συγκεκριμένες θέσεις με βασική το να συμφωνηθεί μια κοινή βάση επί της οποίας θα υπολογίζεται η αύξηση των αμυντικών δαπανών και συγκεκριμένα να υπολογιστεί ως εκκίνηση ο ευρωπαϊκός μέσος όρος δαπανών επί του ΑΕΠ και να μην υπάρξει «εθνικός δείκτης» που θα ενισχύει όσους δαπανούσαν λιγότερα και θα τιμωρεί όσους δαπανούσαν περισσότερα.
Ένα ακόμη σημαντικό σημείο για την ελληνική πλευρά είναι οι εθνικές ρήτρες να ενεργοποιηθούν συντονισμένα για να μη δοθούν λάθος μηνύματα στις αγορές. Η Κομισιόν έχει ικανοποιήσει αυτό το αίτημα κάνοντας λόγο για «συντονισμένη» προσπάθεια στη Λευκή Βίβλο, όπως όμως φάνηκε στη Σύνοδο Κορυφής, δεν είναι όλα τα κράτη-μέλη πρόθυμα να προχωρήσουν άμεσα στις αιτήσεις ενεργοποίησης των ρητρών.
