Η Σύνοδος της Γλασκώβης για το κλίμα, μας γέννησε μάλλον περισσότερα ερωτήματα σχετικά με το μέλλον της διατροφής μας στον υπό κλιματική αλλαγή κόσμο μας, παρά μας έλυσε.
Αντιλαμβάνεστε, ότι εμείς οι αγρότες είμαστε παντρεμένοι με το καιρό κι έτσι υποχρεωμένοι να ανεχόμαστε οποιαδήποτε ιδιοτροπία του ή καμώματά του… Έτσι λοιπόν, τα νέα για την κλιματική αλλαγή, μας τραβούν αμέσως το ενδιαφέρον. Η Γλασκόβη, είχε μια πρωτοτυπία σε σχέση με άλλες μέχρι τώρα Συνόδους: αγνόησε την σημερινή έννοια γεωργία – αγρότης - διατροφή και προέταξε την ανάγκη έρευνας και τεχνολογίας για μια καλύτερη γεωργία. Η προφανής ερώτηση είναι, οκ αλλά μέχρι να ευοδώσουν τα αποτελέσματα των ερευνών θα τρώμε αυτά που τρώγαμε επιβαρύνοντας υπέρμετρα το περιβάλλον;
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Η γεωργία είναι μεγάλος ρυπαντής. Η ευθύνη της σε όρους CO2 φτάνει από 15-25% του συνόλου των ρύπων, αναλόγως του τρόπου και την έκταση της μέτρησης. Σε όρους μεθανίου και οξειδίων του αζώτου, των άλλων δύο επιβλαβών αερίων του θερμοκηπίου, ιδιαίτερα του τελευταίου που θεωρείται ως ποιο επιβλαβές, η συμβολή της είναι ακόμη μεγαλύτερη.
Η παραγωγή CO2 από την γεωργία προέρχεται από την καύση πετρελαίου κινητήρων εσωτερικής καύσης, δηλαδή από τα τρακτέρ, τις διάφορες συλλεκτικές μηχανές, τα αγροτικά οχήματα και φορτηγά μεταφοράς προϊόντων εντός της εκμετάλλευσης ή σε γειτονικό έμπορο και άλλα αυτοκινούμενα μηχανήματα. Ξεχωριστή θέση κατέχει το καύσιμο μονάδων κτηνο/πτηνοτροφίας με αυξημένες ανάγκες σε θέρμανση. Μεγάλο ανθρακικό αποτύπωμα έχουν ακόμη δύο πηγές: τα λιπάσματα, με τα αζωτούχα να έχουν την απόλυτη και συντριπτική ευθύνη και το ηλεκτρικό ρεύμα που χρησιμοποιείται για άρδευση, στέγνωμα προϊόντων, πρώτη επεξεργασία και πλήθος άλλων χρήσεων.
Τα αζωτούχα λιπάσματα είναι αυτά που μας δίνουν πολύ και φθηνή αγροτική παραγωγή. Είναι η βασική τροφή των φυτών μας. Για την παραγωγή τους, διανομή τους και εφαρμογή τους στις διάφορες καλλιέργειες απαιτούνται πολύ μεγάλα, τεράστια για την ακρίβεια, ποσά ενέργειας. Λογικό άλλωστε, αφού στην ουσία δίνουν ενέργεια στα φυτά μας για να μεγαλώσουν και να καρπίσουν. Τα εργοστάσια παραγωγής αζωτούχων λιπασμάτων είναι λίγα στον αριθμό, με αποτέλεσμα το προϊόν να μεταφέρεται σε μεγάλες αποστάσεις προκειμένου να φτάσει στα πιο απομακρυσμένα σημεία του πλανήτη. Μάλιστα τον τελευταίο καιρό οι τιμές των αζωτούχων λιπασμάτων εκτοξεύθηκαν, σχεδόν διπλασιάστηκε η τιμή τους. Τρία εργοστάσια σε Ευρώπη και γύρω περιοχές διέκοψαν τις εργασίες τους λόγω ιλιγγιώδους αύξησης του κόστους παραγωγής, αποτέλεσμα της αύξησης τιμής του φυσικού αερίου. Σκεπτικό τους ήταν ότι με την τιμή που θα πρέπει να πουλήσουμε για να βγαίνουμε στα λεφτά μας, ποιος (τρελός) θα τα αγοράσει!!!
Τα άλλα λιπάσματα φώσφορος, κάλιο και τα λεγόμενα ιχνοστοιχεία έχουν ένα περιορισμένο αποτύπωμα, που σε καμία περίπτωση δεν συγκρίνεται με αυτό του αζώτου.
Τα αζωτούχα όμως λιπάσματα έχουν επίσης μεγάλη ευθύνη και στην δημιουργία Οξειδίων του Αζώτου. Δεν φτάνει που είναι ενεργοβόρα και ακριβά, είναι πτητικά, δηλαδή ένα μεγάλο μέρος χάνεται στον αέρα ή ξεπλένονται με το νερό, άρδευσης και βροχής, σε κατώτερα στρώματα, επιβαρύνοντας το υπόγειο υδάτινο περιβάλλον.
To Μεθάνιο, έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον τελευταία για δύο κυρίως λόγους: πρώτον την αύξηση της συγκέντρωσής του στην ατμόσφαιρα και δεύτερον το γεγονός ότι είναι 80 φορές περισσότερο επιβαρυντικό στην αύξηση της θερμοκρασίας από το διοξείδιο του άνθρακα. Έχει όμως το πλεονέκτημα ότι διαλύεται σε λιγότερο χρόνο. Αυτό που μας προκάλεσε εντύπωση, και απορώ γιατί δεν προκάλεσε σε πολλούς άλλους, είναι η κίνηση του Αμερικάνου προέδρου Biden να προτρέψει στην Γλασκώβη, άλλες 100 χώρες να υπογράψουν μια συνθήκη για τον περιορισμό του μεθανίου. Γεγονός είναι ότι μικρή μείωση του αερίου αυτού, θα έχει ποιο σύντομο και πιο εμφανές αποτέλεσμα και είναι γνωστό ότι οι Αμερικάνοι είναι πρακτικός λαός. Οι αγελάδες, εκλύουν στην ατμόσφαιρα τεράστιες ποσότητες μεθανίου μέσω των αποκρίσεών τους, πιθανόν περισσότερες από την βιομηχανία ορυκτών καυσίμων. Ο περιορισμός που προς το παρόν επικαλούνται οι Αμερικάνοι, φαίνεται ότι αφορά το μεθάνιο που εκλύεται από τις πετρελαιοπηγές ανά τον κόσμο. Αναρωτιέται πάντως κανείς εάν μια τέτοια πολιτική επιφέρει τελικά καίριο πλήγμα στην βουτροφία, σε σημείο να βλέπουμε το φιλέτο από μακριά και μόνο!. Να σημειωθεί ότι μεγάλος μέρος της κλασικής γεωργίας, δουλεύει για να παράγει ζωοτροφές για την κτηνοτροφία. Στην περιοχή μου για παράδειγμα, καλλιεργούμε τριφύλλια με τα οποία τροφοδοτούμε κυρίως τη νησιώτικη κτηνοτροφία. Μαύρο φίδι που μας έφαγε έτσι και υπάρξουν περιορισμοί!!!
Κι αφού λοιπόν τελειώσαμε με τις εγκυκλοπαιδικές γνώσεις ας μπούμε τώρα στην ουσία.
Θα ήταν λογικό, στις όποιες συζητήσεις για το κλίμα, το θέμα παραγωγής τροφίμων να είναι ψηλά στην ατζέντα. Πως θα καταπολεμήσεις την κλιματική αλλαγή αφήνοντας έξω ένα κλάδο που ευθύνεται για το ¼ των ρύπων, χωρίς παράλληλα να διαταράξεις την πολύτιμη διατροφική αλυσίδα? Πρακτικά όμως δεν έγινε έτσι!!! Στην Διάσκεψη της Γλασκόβης, αφιερώθηκε ελάχιστος χρόνος (πρακτικά μια ημέρα) για σχετικές συζητήσεις. Στα τελικά συμπεράσματα δεν αναφέρονται σκέψεις και προθέσεις για συμμετοχή της στον κλιματικό αγώνα. Το βάρος έπεσε στην Έρευνα και Τεχνολογία που θα θεραπεύσει τα κακώς κείμενα. Επιπλέον ο ρόλος των κλασικών αγροτών φαίνεται να ιδιωτικοποιείται μέσω της συμμετοχής τους σε μια πλατφόρμα του γνωστού Φόρουμ του Νταβός με παράλληλη συμμετοχή μεγάλων διεθνών παικτών από πλήθος σχετικούς χώρους: αγροχημικά, εμπόριο, λιανεμπόριο, μεταφορές, συμβουλευτικά. 100 εκ αγρότες λέει συμμετέχουν σε μια σχετική ανοιχτή πλατφόρμα. Επ΄αυτού όμως θα επανέλθουμε, διότι μάλλον είναι κάτι ιδιαίτερα σημαντικό.
Στις διάφορες ανακοινώσεις κρατών, ομοσπονδιών κρατών, κυβερνήσεων και μεγάλων εταιρειών αναδεικνύεται η ανάγκη συμμετοχής του αγροτοδιατροφικού τομέα στον αγώνα για την κλιματική αλλαγή αλλά για το μάρμαρο τελικά δεν κάνει κανείς κουβέντα! Γιατί άραγε?
Φοβούνται μήπως το κόστος και άλλα προβλήματα μετάβασης, ειδικά μετά το φιάσκο της ενέργειας? Είναι η εφαρμογή των νέων πρακτικών δύσκολη? Μήπως ακριβή? Μήπως έχει πάρει μόνη της το δρόμο της αειφορίας με την μια μετά την άλλη εταιρεία γαλακτοκομικών να ανακοινώνουν την μετατροπή κλασικών γραμμών παραγωγής γαλακτοκομικών σε φυτικών ροφημάτων? Οι καθημερινές διατροφές που βασίζονται μόνο σε φυτικά υλικά γνωρίζουν σημαντική αύξηση, διπλασιασμό μεταξύ 2016 και 2019. Είναι αυτό από μόνο του ένα ικανό στοιχείο να βοηθήσει την διατροφή να μπει σε νέα κλιματικά φιλικά μονοπάτια?
Σίγουρα απαιτεί μια μακρόχρονη και συνεπή προσπάθεια από πολλά μέρη της αλυσίδας αξίας: τους παραγωγούς, τους μεταφορείς, τους εμπόρους, τους μεταποιητές, με πρώτους όσους χρειάζονται ψυκτική αλυσίδα, τους εστιάτορες, τους ξενοδόχους. Διότι και η σπατάλη τροφίμων είναι κι αυτή ιδιαίτερα επιβαρυντική για το περιβάλλον, ειδικά για το μεθάνιο που εκλύεται από την αποσύνθεση των οργανικών υπολειμμάτων. Αν ήταν χώρα, η σπατάλη τροφίμων θα ήταν ο τρίτος ρυπαντής παγκοσμίως!
Πολλά τα ανοιχτά θέματα. Περιβαλλοντικές οργανώσεις, επιστημονικοί φορείς, εταιρείες, Πανεπιστήμια, κοινωνία των πολιτών, όλοι έχουν ένα λόγο να πουν για το κλίμα περιλαμβανομένων των δράσεων για την διατροφή.
Σε αντίθεση, τα κράτη μάλλον σιωπούν. Δεν ακούμε να επεξεργάζονται τις απαραίτητες πολιτικές. Δεν προετοιμάζουν τον κόσμο για τις επερχόμενες αλλαγές. Βέβαια, η κυρίαρχη την εποχή αυτή ιδεολογία, έχει αναθέσει στην περιβόητη αγορά να κάνει όλες τις αναγκαίες προσαρμογές για να λυθεί το πρόβλημα. Δεν φαίνεται να το πιστεύουν πάντως οι κυβερνώντες σε ολόκληρο τον κόσμο αυτό, αφού έχουν κρατήσει για τον εαυτό τους το δικαίωμα να σκέφτονται και να συσκέπτονται, όπως στη Γασκόνη και να βάζουν τους όρους του παιχνιδιού με μεγάλη λεπτομέρεια όπως συνέβη με τον κλιματικό νόμο στα καθ’ ημάς ή με την μη αδειοδότηση του ονομαστού, πριν καν ξεκινήσει την λειτουργία του, αγωγού φυσικού αερίου της Βόρειας θάλασσας.
Δεν ακούγονται επίσης φωνές και απόψεις στον διάλογο αυτό από όσους θα κληθούν να υλοποιήσουν τα μέτρα αυτά: τους γεωργούς, τους κτηνοτρόφους, τους δασεργάτες. Η αγροτική φωνή έχει σε όλα τα δημόσια φόρα σχεδόν σιγήσει. Η εκπροσώπηση των αγροτών, ένα θέμα δύσκολο από τη φύση του, βρίσκεται σε χειμερία νάρκη. Κανείς δεν φροντίζει να βάλει τους αγρότες στο παιχνίδι, έστω και να τους πονηρέψει. Στα καφενεία μας, ουσιαστικά δηλαδή στις μεταξύ μας συζητήσεις αφού τα παραδοσιακά καφενεία έχουν παντού εκλείψει, το μόνο που δεν μας απασχολεί είναι οι δράσεις για το κλίμα. Ναι ,αλλά όταν κληθούν να εφαρμόσουν απροετοίμαστοι και στα ξαφνικά μέτρα για την προστασία των νερών, του εδάφους, την ορθολογικότερη και πιθανόν λιγότερη χρήση λιπασμάτων, τις νέες τεχνικές δέσμευσης του άνθρακα, τότε θα απειλούν να βγουν πάλι στους δρόμους με το σκεπτικό των νέων φόρων που επιβάλλονται με αφορμή την κλιματική αλλαγή. Κανείς δεν έχει ετοιμάσει το έδαφος ώστε την τιμολόγηση του νερού να μην την εκλαμβάνουν ως φόρο αλλά ως μέσο προστασίας του και περιορισμού της σπατάλης. Ούτε την κατάργηση χημικών σκευασμάτων και αντικατάστασή τους από άλλες πιο φιλικές προς το περιβάλλον τεχνικές να την θεωρούν υποβάθμιση της δουλειάς τους αφού θα πρέπει σε πολλές περιπτώσεις να πιάσουν μετά από πολλά χρόνια το σκαλιστήρι. Για την ακρίβεια τη μηχανή με τη μεσινέζα που κόβει τα χόρτα.
Η απάντηση της Γλασκόβης σε όλα αυτά ήταν Έρευνα και Τεχνολογία. Ίσως ξέρουν κάτι και θα μας το ανακοινώσουν προσεχώς. Πάντως στις μεταβάσεις, οι κρατούντες γενικώς δεν έχουν να επιδείξουν περγαμηνές.
Φαίνεται ότι πλησιάζουμε στο τέλος εποχής της φθηνής διατροφής. Αλλά και σε πολλές περιπτώσεις στο τέλος της διατροφής όπως την ξέραμε μέχρι τώρα.
Αφενός η ενεργειακή αναμπουμπούλα, που μάλλον θα κρατήσει αρκετά, αφετέρου τα μέτρα για την αναχαίτιση της κλιματικής αλλαγής, εκτιμάται ότι θα διατηρήσουν υψηλά έως πολύ υψηλά το κόστος παραγωγής των αγροτικών προϊόντων και κατά συνέπεια τις τελικές τιμές των ειδών διατροφής.
Από την ημέρα πάντως που διάβασα τα συμπεράσματα της συνόδου για την γεωργία, έχω μια αγωνία, μήπως αφήσουμε το θέμα της διατροφής μας να καταλήξει όπως αυτό της προμήθειας αερίου, από μια και μόνο πηγή, κι αυτή όχι ιδιαίτερα φιλική μαζί μας. Καλή η έρευνα και η τεχνολογία αλλά έχει δύο κακά: το ένα είναι συγκεντρωμένη σε λίγα χέρια-όπως η ενέργεια- και το δεύτερο τα αποτελέσματά της ούτε είναι σίγουρα, ούτε γρήγορα ούτε χωρίς συνέπειες στο περιβάλλον. Άλλωστε στο ενδιάμεσο τεστ που έδωσε φέτος με την παγκόσμια ξηρασία και την αλματώδη άνοδο των τιμών δεν τα πήγε και περίφημα.
Μάλλον μετεξεταστέα έμεινε...
