Ροή
Η αλυσίδα πάντως από την πόρτα του χωραφιού, μέχρι το ράφι, έχει πολλές φορές κατηγορηθεί ότι καταχράται τη θέση της και δημιουργεί φαινόμενα εναρμονισμού τιμών και συνεννοήσεων. Υπάρχουν και σχετικές καταδικαστικές αποφάσεις, αλλά η συνείδηση του κόσμου και η αντίληψη του καταναλωτή που στην παρούσα φάση είναι το ποιο σημαντικό, το επιβεβαιώνει. Με βάση λοιπόν ότι η γυναίκα του Καίσαρα και πρέπει να είναι και πρέπει να φαίνεται, ο μετά το χωράφι κόσμος της διατροφής, πρέπει να πείσει τους καταναλωτές ότι αυτό ισχύει και στην περίπτωσή τους. Η αρχική τους συμπεριφορά όταν άρχισαν να ανεβαίνουν οι τιμές το 2021 ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις αψεγάδιαστη: έγινε σημαντική προσπάθεια απορρόφησης των αυξήσεων. Δεν είναι όμως βέβαιο ότι το ίδιο ισχύει και για τη συνέχεια. Οι πρόσφατες ανακοινώσεις εταιρικών κερδών, επιβεβαιώνουν τεράστια αύξηση κερδών, μέχρι και 750% για γνωστή γαλακτοβιομηχανία.
Τόσο οι αγρότες όσο και οι καταναλωτές, θεωρούν εαυτούς χαμένους από τη συμπεριφορά των εμπόρων μεταποιητών. Δεν είναι εύκολο να καταλάβει κανείς, πως μπορεί ένα προϊόν πωλείται 3 και 4 φορές πάνω από την τιμή αγοράς, ενώ οι ίδιοι οι έμποροι/μεταποιητές να λένε ότι το βασικό τους κοστολόγιο είναι η πρώτη ύλη.
Τα τελευταία γεγονότα στην αγορά, εδραιώνουν την πεποίθηση ότι σε παγκόσμιο επίπεδο, η έννοια κερδοσκοπία είναι σχεδόν συνυφασμένη με την μετά το χωράφι διακίνηση αγροτικών προϊόντων των λεγόμενων αγαθών ή commodities επί το ελληνικότερον. Απλώς, αλλού γίνεται μέσω χρηματιστηρίων, future markets και άλλων σύγχρονων εργαλείων, ενώ εδώ στα ταπεινά βαλκάνια με τον κατάλληλο χειρισμό παραστατικών. Με το που ξέσπασε ο πόλεμος στην Ουκρανία οι τιμές αυξήθηκαν ωσάν να μην υπήρχε αύριο. Σταδιακά υποχώρησαν και με κάθε ευκαιρία ανεβοκατέβαιναν, δίνοντας αφορμή για κέρδη στους συμμετέχοντες σε αυτό το παιγνίδι. Κι επειδή σε κάθε παιγνίδι υπάρχουν και χαμένοι, όλοι φρόντισαν αυτός να είναι ο τελικός καταναλωτής μέσω των υψηλών τιμών. Οι έμποροι/μεταποιητές, ήταν δύσκολο εξαιτίας αυτών των διακυμάνσεων να υπολογίσουν τα κοστολόγιά τους και προκειμένου να μη χάσουν χρήματα ή/και κέρδη, φρόντιζαν να βάλουν ένα καλό περιθώριο κέρδους σε αυτό που είχαν στην αποθήκη τους. Διότι δεν μπορεί όλοι να αγόρασαν πρώτες ύλες στις υψηλότερες τιμές; Ολο και κάποιο απόθεμα θα είχαν.
Οι συμπεριφορές δεν ήταν ίδιες για όλους τους κλάδους κι επιχειρήσεις. Όσοι είχαν δύναμη, την προεξόφλησαν αποτελεσματικότερα. Οι υπόλοιποι προσπάθησαν να καρπωθούν ότι μπορούσαν. Έτσι, πριν λίγο διάστημα, η αλήθεια έλαμψε και οι επιχειρήσεις δήλωσαν δημόσια ότι πρώτη τους προτεραιότητα ήταν η διασφάλιση των κερδών σε ικανοποιητικό ύψος. Η έννοια «ικανοποιητικό» είναι υποκειμενική, αλλά εδώ ταιριάζει η γνωστή παροιμία «όποιος έχει το δάκτυλο στο μέλι θα το γλύψει». Δεδομένου ότι η ιδιωτική κατανάλωση, εντυπωσιασμένη από τις τρομακτικές αυξήσεις των τιμών, άργησε να αντιδράσει, η συμπεριφορά αυτή διασφάλιζε κέρδη και υπερκέρδη για τους κατέχοντες μερίδιο στο ράφι. Φαίνεται ότι πολλοί βολεύτηκαν με την κατάσταση αυτή κι αποφάσισαν αν την συνεχίσουν όσο μπορούν.
Οι κυβερνήσεις απλώς παρακολουθούσαν στην αρχή και με διάφορες δηλώσεις παρέπεμπαν στην αόρατη «χειρ του Adam Smith». Στη πορεία κατάλαβαν ότι η χειρ αυτή δεν θα τους σώσει από εκλογικό καταποντισμό κι άρχισαν τις πρωτοβουλίες υπό δύο περιορισμούς: το υπάρχον νομοθετικό εθνικό και κοινοτικό πλαίσιο και την κυρίαρχη ιδεολογία ότι η αγορά αυτορυθμίζεται. Ξέρουν όμως ότι εάν ξεφύγει το σπιράλ μισθών-τιμών, με τη διατροφή να αποτελεί κρίσιμο κομμάτι του μισθού, τα πράγματα δεν μαζεύονται. Τα πάσης φύσεως market pass που υιοθετήθηκαν, είναι τα πρώτα πυροσβεστικά μέτρα με περιορισμένη όμως αναπτυξιακή εμβέλεια.
Η υπέρμετρη αυτή κερδοσκοπία των τελευταίων ετών ονομάστηκε και πληθωρισμός απληστίας. Πάρτε παράδειγμα το λάδι: η τιμή του ανέβηκε λόγω της μεγάλης ξηρασίας στη μεσογειακή λεκάνη. Οι περισσότεροι παραγωγοί, αγρότες κι εταιροεπαγγελματίες πούλησαν σε χαμηλές, τρόπος του λέγειν, τιμές, ποσότητες τις οποίες φυσικά αγόρασαν και στόκαραν έμποροι. Οι τιμές που ακούτε τελευταία, οτι πουλήθηκε λάδι με 8,5 ευρώ το κιλό αφορά ένα βυτίο ενός κάποιου συνεταιρισμού, το οποίο πιθανόν να είναι και το τελευταίο του. Ο έμπορος όμως που έχει απόθεμα αγορασμένο με 4 και 4,5 ευρώ που πούλησε η μεγάλη πλειοψηφία αγροτών, άραγε βάζει ένα λογικό κέρδος πάνω σε αυτή τη τιμή αγοράς και το πουλάει, ή σε κάποια άλλη τιμή που αυτός εκτιμάει οτι θα το ξαναγοράσει στο μέλλον; Κάπου εδώ δηλαδή, μπερδεύονται γλυκά λογιστικές έννοιες με χρηματοοικονομικές. Οταν αγοράσεις ακριβά, τότε βάλε το αντίστοιχο περιθώριο κέρδους, μέχρι τότε όμως βάλε το κέρδος που αντιστοιχεί σε αυτό που αγόρασες.
Οι έλεγχοι είναι δύσκολοι, στα όρια ίσως της νομιμότητας με βάση το σημερινό νομικό και αξιακό πλαίσιο, αλλά η θεία δίκη παραμονεύει: πηγές της αγοράς αναφέρουν ότι προϊόντα όπως τα γαλακτοκομικά και τα λάδια που οι τιμές τους έχουν κυριολεκτικά ξεφύγει, γνωρίζουν μεγάλη ήττα στο ράφι. Οι καταναλωτές λένε μέχρι εδώ! Οι εξελίξεις είναι δύσκολο να προβλεφθούν. Να θυμηθούμε ότι πριν πολλά χρόνια, το λάδι είχε φτάσει τις 1000 δρχ το κιλό στον παραγωγό, από 300 δρχ εάν δεν μας απατά η μνήμη μας την προηγούμενη χρονιά. Τότε η ελληνίδα νοικοκυρά δεν χρησιμοποιούσε άλλο λιπαρό εκτός του «ευλογημένου όπως το αποκαλούσαν ελαιολάδου». Οταν όμως αναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν σπορέλαια και είδαν ότι δεν έπαθαν και τίποτα, η ζήτηση ελαιολάδου προσαρμόστηκε στα νέα δεδομένα κι ακολούθησε η πορεία περί τα 2,5 με 3,5 ευρώ το κιλό για πολλά πολλά χρόνια.
Πόσες φορές δεν έμειναν αζήτητα νωπά προϊόντα στα ψυγεία εμπόρων που σκόπευαν να τα πουλήσουν αργότερα σε υψηλότατες τιμές και τελικά τα πέταξαν. Εχουμε ζήσει σχετικό επεισόδιο στην Κορινθία, όπου εξαγωγέας σταφίδας, είχε στοκάρει 4 ή 5 φορτία σταφίδα σε μια χρονιά πολύ υψηλών τιμών. Οι καταναλωτές όμως κουράστηκαν να πληρώνουν κι αυτός τελικά σχεδόν τα χάρισε, χάνοντας όχι μόνο τα υπερκέρδη που στόχευε αλλά και τα όποια λογικά και πολύ ικανοποιητικά κέρδη θα μπορούσε να αποκομίσει πουλώντας τα εγκαίρως. «Τελικά, εάν δεν πουλήσεις και το τελευταίο κιλό από το ψυγείο σου, δεν ξέρεις εάν μια χρονιά είναι καλή ή κακή» ήταν το συμπέρασμα που έβγαλε. Κι εμείς συμπληρώνουμε «στερνή μου γνώση να σε είχα πρώτα».
Σήμερα όμως η κατάσταση διαφέρει. Δεν μας ενδιαφέρει η συμπεριφορά καθενός παίκτη στο σύστημα παραγωγής της τροφής μας αλλά πως θα πέσουν -δηλ. αποπληθωρισμός- οι τιμές. Κι αυτό μπορεί να γίνει με δύο τρόπους: είτε τη μείωση του κόστους, είτε τη συγκράτηση της αύξησης των κερδών, είτε φυσικά και με συνδυασμό τους
Είδαμε ότι στην πρωτογενή παραγωγή, λόγω της χρόνιας εγκατάλειψης, υπάρχουν σημαντικά περιθώρια κοστολογικών βελτιώσεων. Στους άλλους κλάδους τα πράγματα είναι λιγότερο προφανή, αλλά σε κάθε περίπτωση εμφανή: η αύξηση μεγεθών των επιχειρήσεων και η καλύτερη αξιοποίηση του εξοπλισμού τους και της τεχνογνωσίας τους καθώς και η συμμόρφωση παικτών που μπορούν και κινούνται στα όρια νομιμότητας, είναι βέβαιο ότι θα ρίξει τα κοστολόγια και κατά συνέπεια τις τιμές. Από την άλλη, δεν είναι δυνατόν να έχουμε το μεγαλύτερο λιανεμπορικό δίκτυο με ανά κάτοικο και τα μικρά σημεία να ζουν επειδή το φορτηγό διανομής κλείνει το δρόμο κι αναστατώνει τη γειτονιά από τα κορναρίσματα. Οι όροι άσκησης λιανεμπορίου είναι πολύ σημαντικό στοιχείο της λειτουργίας της αγοράς και του ανταγωνισμού. Ποιος όμως Δήμος θα βάλει τέτοιους κανόνες που σίγουρα θα δυσαρεστήσουν και κάποιους δημότες του; Ετσι, αφήνεται τη τροχαία να ασκεί πολιτική ανταγωνισμού, μέσω των υφιστάμενων κυκλοφοριακών διατάξεων… Τι αποτέλεσμα μπορεί να περιμένει κανείς άραγε;
Είναι βέβαιο ότι εκσυγχρονισμός του θα επιφέρει καλύτερες ημέρες στην αγορά με ότι σημαίνει αυτό για τις τιμές. Προσπαθήσαμε να περιγράψουμε σε 4 συνέχειες το ταξίδι της τροφής μας από το χωράφι στο πιάτο μας. Τα παραπάνω δεν είναι εξαντλητικά. Πως θα μπορούσε άλλωστε για ένα χώρο με τεράστιο εύρος και ανομοιομορφία!
Η κατανόηση όμως κάποιων βασικών λειτουργιών και ο εντοπισμός των αδύναμων σημείων κάθε φάσης, θα δώσει πληροφορίες στον καθένα μας... τι τον περιμένει. Διότι με αυτό που στη ουσία συμβαίνει σήμερα, με όλους τους παίκτες της αλυσίδας -αγρότες, μεταποιητές, έμποροι, κράτος, Δήμοι, καταναλωτές να απέχουν όχι μόνο ενεργειών αλλά και ουσιαστικού διαλόγου, κανείς θα μπορούσε να υποθέσει ότι τον περιμένουν τα χειρότερα.
Ελπίζουμε ότι δείξαμε ότι υπάρχουν λύσεις για ακόμη καλύτερες ημέρες. Αρκεί οι εμπλεκόμενοι να... ξεβολευτούν.
