Η ανάληψη της διακυβέρνησης των ΗΠΑ από τον Τζο Μπάιντεν συνέπεσε με την ολοκλήρωση της στρατηγικής του pivot point, όπως είχε ονομαστεί το 2009 από την Χίλαρι Κλίντον. Το pivot point σχεδίαζε μια μεγάλη στροφή των ΗΠΑ και της εδραίωσης των συμφερόντων τους ως υπερδύναμη, από τη Μ. Ανατολή στην Ασία και στην περιοχή του Ειρηνικού. Η ολοκλήρωση του pivot point από τον Μπάιντεν, σημειολογικά συμπίπτει με την απομάκρυνση των στρατιωτικών δυνάμεων των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν μετά από 20 χρόνια, στον πιο χρονοβόρο και δαπανηρό πόλεμο στην ιστορία τους.
Όμως υπάρχουν δύο επείγοντα γεγονότα τα οποία ανάγκασαν τον Μπάιντεν να ξαναπατήσει πόδι στη Μ. Ανατολή βεβιασμένα. Το ένα είναι οι συζητήσεις για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και η επιστροφή στην κοινή συμφωνία (JCPOA) από την οποία είχαν αποχωρήσει οι ΗΠΑ κατά την περίοδο διακυβέρνησης Τραμπ το 2018 και το άλλο είναι το παλαιστινιακό. Σε όλο το διάστημα αυτό, ο ηγεμονικός ρόλος των ΗΠΑ αμφισβητήθηκε έντονα κυρίως από τη Ρωσία και την Κίνα. Το ερώτημα είναι αν επαρκεί μια επιστροφή στη Μ. Ανατολή για να κερδηθεί το χαμένο έδαφος.
Οι νέες συνομιλίες με το Ιράν και οι ασταθείς στόχοι
Το Ιράν, παρόλο τον πολεμικό τόνο απέναντι στις ΗΠΑ, επιθυμεί διακαώς την επιστροφή στην «κανονικότητα» της συμφωνίας, όπως είχε διατυπωθεί το 2015. Στην πράξη, τα μακροπρόθεσμα οφέλη στο σημείο που έχει φτάσει σήμερα το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν (εμπλουτισμός ουρανίου στο 67%) θα είναι μεγαλύτερα από τις απώλειες. Για παράδειγμα, στο πλαίσιο της συμφωνίας υπήρχε εμπάργκο συμβατικών όπλων το οποίο έληξε τον Οκτώβριο του 2020 και εμπάργκο βαλλιστικών πυραύλων που λήγει τον Οκτώβριο του 2023. Το Ιράν θα χάσει ελάχιστα από τη συμβατική στρατιωτική ικανότητα του επιστρέφοντας στην πλήρη συμμόρφωση για το υπόλοιπο αυτών των χρονοδιαγραμμάτων.
Αν μάλιστα καταφέρει να άρει κάποιες κυρώσεις που του έχουν επιβάλλει οι ΗΠΑ θα χαλαρώσει την εξάρτηση που έχει από άλλους, όπως η Κίνα, η οποία έχει κερδίσει το 48,3% των εξαγωγών του Ιράν και το 27,5% των εισαγωγών του. Εδώ λοιπόν, ο Μπάιντεν φαίνεται ότι προσπαθεί να επιτύχει μια ισορροπία πολύ εύθραυστη. Από τη μία θέλει να παραμείνει η Τεχεράνη οικονομικά ευάλωτη και να μην εξαρτάται τόσο από την Κίνα κι από την άλλη θέλει να μεταφέρει την οικονομική εξάρτηση της Τεχεράνης προς τις ΗΠΑ. Το σίγουρο είναι ότι οι ΗΠΑ θα επιδιώξουν να μιλούν πλέον αποκλειστικά με το Ιράν χωρίς να παρεμβάλλονται ενδιάμεσοι όπως η Ρωσία και η Ευρωπαϊκή Ένωση και για να γίνει αυτό, η αρχική συμφωνία του 2015 θα αναθεωρηθεί κάτι που το Ιράν συζητάει, όπως έχει δηλώσει πρόσφατα ο Αλί Χαμενέι, Ανώτατος Ηγέτης του Ιράν.
Η ανοικοδόμηση της Γάζας ως κόμβος για τον εναγκαλισμό της Τεχεράνης
Εχθές Τρίτη, ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Άντονι Μπλίνκεν συναντήθηκε διαδοχικά με τον πρωθυπουργό του Ισραήλ, Μπένγιαμιν Νετανιάχου, και τον εκπρόσωπο της Παλαιστινιακής Αρχής, Μαχμούντ Αμπάς, στην Ιερουσαλήμ και τη Ραμάλα αντίστοιχα. Από τις συναντήσεις αυτές έγινε κατανοητό ότι οι ΗΠΑ επιδιώκουν να συμβάλλουν στην ανοικοδόμηση της Παλαιστίνης. Μετά από τη συνάντηση με τον Αμπάς, ο Μπλίνκεν ανακοίνωσε ότι η κυβέρνηση Μπάιντεν θα ανοίξει εκ νέου το αμερικανικό προξενείο στην Ιερουσαλήμ και θα παράσχει 5,5 εκατομμύρια δολάρια σε άμεση βοήθεια για την ανοικοδόμηση στη Γάζα, καθώς και πρόσθετη ανθρωπιστική βοήθεια στον παλαιστινιακό λαό. Για το άνοιγμα του προξενείου (το οποίο έκλεισε επίσης κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης Τραμπ) ο αμερικανός Υπουργός Εξωτερικών είπε ότι θα χρησιμεύσει ως το πρωταρχικό διπλωματικό όχημα για τις σχέσεις ΗΠΑ-Παλαιστίνης και την περαιτέρω εμπλοκή των ΗΠΑ στα θέματα του παλαιστινιακού λαού.
Όσον αφορά την βοήθεια, ο Μπλίνκεν διευκρίνισε ότι πέρα από την άμεση στήριξη, ανακοίνωσε και 75 εκατομμύρια δολάρια σε αναπτυξιακή και οικονομική βοήθεια στους Παλαιστινίους φέτος και 32 εκατομμύρια δολάρια ως έκτακτη βοήθεια προς την UNRWA (Υπηρεσία Αρωγής και Έργων για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες στην Εγγύς Ανατολή).
Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ο Μπλίνκεν ευγενικά απέκρουσε την έκκληση του Νετανιάχου να μην επιστρέψουν οι ΗΠΑ στη συμφωνία JCPOA, δείχνουν ότι οι ΗΠΑ έχουν πάρει τις αποφάσεις τους να κερδίσουν το χαμένο έδαφος, προσπαθώντας να δυσαρεστήσουν όσο δυνατόν λιγότερο τους συμμάχους τους στην περιοχή και κυρίως επιδεικνύοντας ότι πάνω από όλα προέχει η θέση των ΗΠΑ.
Πάντως για την ώρα, η ανοικοδόμηση της Γάζας και ο εκ νέου εναγκαλισμός των Παλαιστινίων (με σημαντική μείωση της επιρροής της Χαμάς) θα σημάνει ότι οι ΗΠΑ βάζουν στην περιοχή μια σειρά από ενδιάμεσους δρώντες (εδώ την Παλαιστίνη) που τα συμφέροντά τους αναγκαστικά θα ευθυγραμμιστούν με τις καλές σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ-Ιράν. Με λίγα λόγια οι Παλαιστίνιοι θα χρησιμοποιηθούν ως όχημα για τη γεφύρωση των διαφορών με την Τεχεράνη.
Ένα δύσκολο σχέδιο - ένα μεγάλο ρίσκο
Το πρόβλημα με τη στρατηγική των ΗΠΑ στη Μ. Ανατολή, όπως διαφαίνεται ως τώρα, είναι ότι δεν παίζουν μόνοι τους πλέον σε αυτό το παιχνίδι, ενώ, όπως κάθε ζήτημα που εμπλέκει πολλούς ενδιάμεσους κρίκους, είναι πιθανό να συναντήσει τρομερά εμπόδια.
Τα άμεσα ζητήματα σε αυτό το σχέδιο είναι δύο: Αφενός το γεγονός ότι η συνθήκη ειρήνης μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς είναι εντελώς εύθραυστη, δεν έχει κάποιον νικητή και σίγουρα είναι πιθανό να αρθεί ανά πάσα στιγμή. Αφετέρου το πολιτικό κλίμα στο Ιράν και η πιθανότητα αλλαγής συσχετισμών στις επερχόμενες εκλογές, θα επηρεάσουν καταλυτικά τις συζητήσεις και τις αποφάσεις πάνω στη συμφωνία JCPOA. Δεν είναι τυχαίο ότι στις 24 Μαΐου ανακοινώθηκε από το Ιράν και τη Διεθνή Ατομική Επιτροπή η συμφωνία να παραταθεί κατά ένα μήνα η αμοιβαία κατανόηση και να διατηρηθούν οι επιθεωρήσεις, ώστε να προχωρήσουν χωρίς πρόβλημα οι διαπραγματεύσεις που γίνονται στη Βιέννη. Αυτό αυξάνει την πίεση προς τις ΗΠΑ για γρήγορη επίλυση του ζητήματος που θα δεσμεύει και τον επόμενο πρωθυπουργό του Ιράν, που θα είναι κατά πάσα πιθανότητα πιο συντηρητικός από τον Ρουχανί κι από την άλλη, ο νέος Πρόεδρος του Ιράν θα καρπωθεί όλα τα θετικά της νέας συμφωνίας. Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι καθόλου καιρός για εφησυχασμό ότι όλα θα πάνε βάσει σχεδίου.
