Ανησυχίες, προβληματισμό και πολλά ερωτηματικά για την επόμενη ημέρα δημιουργεί η απόφαση της Γερμανίας να επιβάλει προσωρινούς περιορισμούς στα χερσαία σύνορα με στόχο τον έλεγχο της παράτυπης μετανάστευσης μετά την επίθεση με μαχαίρι και την προέλαση του ακροδεξιού κόμματος του AfD.
Οι νέοι περιορισμοί έρχονται λίγες μόλις ημέρες μετά τη νίκη του αντιμεταναστευτικού κόμματος Εναλλακτικής για τη Γερμανία (AfD) στις εκλογές της Θουριγγίας το οποίο ήρθε σχεδόν δεύτερo στo γειτονικό κρατίδιο της Σαξονίας. Αυτές οι εκλογές διεξήχθησαν υπό τη σκιά μιας επίθεσης με μαχαίρι, που φέρεται να πραγματοποιήθηκε από Σύρο αιτούντα άσυλο, που σκότωσε τρία άτομα στη δυτική πόλη Σόλινγκεν, περιστατικό που, σύμφωνα με αναλυτές, αναμένεται να τροφοδοτήσει την αντιμεταναστευτική και αντιμουσουλμανική ξενοφοβία στη Γερμανία.
Αναφανδόν, η απόφαση της Γερμανίας να ενισχύσει τους ελέγχους σε όλα τα χερσαία σύνορά της είναι δύσκολο να δικαιολογηθεί νομικά, προκαλεί βαρύ πλήγμα στην άκρως σημαντική ελεύθερη κυκλοφορία της Ευρώπης και θα μπορούσε να δοκιμάσει σοβαρά την ενότητα της ΕΕ. Η κεντρική θέση της Γερμανίας στην ΕΕ και το καθεστώς της ως η μεγαλύτερη οικονομία της ένωσης, σημαίνει ότι οι συνοριακοί έλεγχοι, που πρόκειται να τεθούν σε ισχύ στις 16 Σεπτεμβρίου για ένα πρώτο εξάμηνο, θα μπορούσαν να έχουν αντίκτυπο που θα ξεπερνά πολύ τους ψηφοφόρους της χώρας.
Κατ' αρχήν, ο χώρος Σένγκεν της Ευρώπης χωρίς διαβατήρια, ο οποίος δημιουργήθηκε το 1985 και περιλαμβάνει τώρα 25 από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ συν άλλα τέσσερα, συμπεριλαμβανομένης της Ελβετίας και της Νορβηγίας, επιτρέπει την ελεύθερη κυκλοφορία μεταξύ τους χωρίς συνοριακούς ελέγχους. Επιτρέπονται προσωρινοί έλεγχοι μόνο σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και εξαιρετικές περιστάσεις για την αποτροπή συγκεκριμένων απειλών για την εσωτερική ασφάλεια ή τη δημόσια πολιτική, και συνήθως επιβάλλονται μετά από τρομοκρατικές επιθέσεις, για μεγάλα αθλητικά γεγονότα και κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Και άλλες χώρες με ελέγχους
Όλο και περισσότερο, ωστόσο, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, συχνά υπό την πίεση της ακροδεξιάς ρητορικής για τη μετανάστευση, επιβάλλουν εκ νέου ελέγχους χωρίς να δικαιολογούν συγκεκριμένες απειλές ή ξεκάθαρα επιχειρήματα ως προς το πώς οι έλεγχοι μπορούν να συμβάλουν στον μετριασμό τους.
Αν και οι πολιτικές μετανάστευσης και οι διαδικασίες παρακολούθησης του ασύλου, για παράδειγμα, αποφασίζονται σε εθνικό επίπεδο, η ευρωπαϊκή ελεύθερη κυκλοφορία, υποστηρίζουν πολλοί παρατηρητές, καθιστά έναν εύκολο στόχο.
Εκτός από τη Γερμανία, τα μέλη του Σένγκεν που ασκούν επί του παρόντος ελέγχους σε συγκεκριμένα σύνορα περιλαμβάνουν την Αυστρία, η οποία επικαλείται απειλές για την ασφάλεια που σχετίζονται με την Ουκρανία και πιέσεις στο άσυλο για τον έλεγχο των αφίξεων από τη Σλοβακία, την Τσεχία, τη Σλοβενία και την Ουγγαρία.
Η Δανία, επικαλούμενη τρομοκρατικές απειλές που σχετίζονται με τον πόλεμο στη Γάζα και τους κινδύνους ρωσικής κατασκοπείας, διενεργεί ελέγχους στη χερσαία και θαλάσσια διέλευση από τη Γερμανία και η Γαλλία ελέγχει τις αφίξεις στη ζώνη Σένγκεν λόγω αυξημένης τρομοκρατικής απειλής.
Η Ιταλία, η Νορβηγία, η Σουηδία, η Σλοβενία και η Φινλανδία πραγματοποιούν επίσης συνοριακούς ελέγχους, επικαλούμενες τρομοκρατική δραστηριότητα, πολέμους στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή, τη δραστηριότητα των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών, τις αυξημένες μεταναστευτικές ροές και το οργανωμένο έγκλημα στα Βαλκάνια.
Ως εγγυητής της συνθήκης Σένγκεν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή -η οποία ενημερώθηκε για τα σχέδια της Γερμανίας - έχει γενικά αποδεχτεί τις δικαιολογίες των κρατών μελών για την επαναφορά των προσωρινών ελέγχων. Οι παρατηρητές αναμένουν ότι θα κάνει το ίδιο για το αίτημα του Βερολίνου, παρά το γεγονός ότι φαίνεται να υπάρχει ελάχιστη σαφής πρακτική αιτιολόγηση -πέρα από μια εκλογική απειλή από την ακροδεξιά κατά της μετανάστευσης- για ελέγχους και στα εννέα σύνορα της χώρας.
Ποια είναι τα σχέδια της Γερμανίας;
Η υπουργός Εσωτερικών Νάνσι Φέιζερ ανακοίνωσε ότι οι έλεγχοι θα ξεκινήσουν στις 16 Σεπτεμβρίου και θα διαρκέσουν αρχικά για έξι μήνες με δυνατότητα ανανέωσης. Θα επιβληθούν προσωρινοί έλεγχοι στα χερσαία σύνορα με τη Γαλλία, το Λουξεμβούργο, τις Κάτω Χώρες, το Βέλγιο και τη Δανία. Αυτό θα έρθει να προστεθεί στους ήδη ισχύοντες περιορισμούς για την Αυστρία, την Τσεχία, την Πολωνία και την Ελβετία -τις άλλες τέσσερις από τις εννέα χώρες με τις οποίες η Γερμανία μοιράζεται τα σύνορά της μήκους άνω των 3.700 χιλιομέτρων - για τον έλεγχο των αφίξεων μεταναστών.
Οι πρόσθετοι έλεγχοι για τα σύνορα με την Αυστρία βρίσκονται επί του παρόντος σε ισχύ έως το Νοέμβριο, ενώ τα μέτρα για την Ελβετία, την Πολωνία και την Τσεχία αναμένεται να παραμείνουν σε ισχύ τουλάχιστον έως τον Δεκέμβριο.
Η Φέιζερ είπε ότι η κυβέρνηση έχει εκπονήσει σχέδια που θα επιτρέψουν στις τοπικές αρχές να απορρίψουν και να απομακρύνουν άμεσα τους μετανάστες στα σύνορα, ένα μέτρο που θα μπορούσε να αποδειχθεί αμφιλεγόμενο και κατά συνέπεια να αντιμετωπίσει νομικές προκλήσεις. Ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς, υπό την πίεση της ακροδεξιάς, σταδιακά οξύνει τη ρητορική του για τους μετανάστες και έχει υποσχεθεί να απελάσει μετανάστες που κατηγορούνται για διάπραξη σοβαρών εγκλημάτων.
Η Γερμανία απέλασε 28 Αφγανούς υπηκόους που κατηγορούνται για εγκληματικές πράξεις στις 30 Αυγούστου, την πρώτη φορά που επανεκκίνησε την πρακτική μετά την επιστροφή των Ταλιμπάν το 2021 στην εξουσία στο Αφγανιστάν με την αποχώρηση των ΗΠΑ.
Ποιο είναι το σκεπτικό
Η Φέιζερ είπε ότι η Γερμανία υπερβαίνει τους ελέγχους της ΕΕ και ενισχύει την εσωτερική ασφάλεια για να είναι καλύτερα προετοιμασμένη ενάντια στην παράτυπη μετανάστευση και σε αυτό που αποκάλεσε ισλαμική τρομοκρατία και σοβαρό έγκλημα. Κάνουμε ό,τι μπορούμε για να προστατεύσουμε καλύτερα τους ανθρώπους στη χώρα μας από αυτό, είπε.
Οι φωνές που αντιτίθενται στη μετανάστευση έχουν αυξηθεί σημαντικά στη Γερμανία από τη στιγμή που η χώρα των 84 εκατομμυρίων κατοίκων έδωσε αυτόματα άσυλο σε περίπου ένα εκατομμύριο Ουκρανούς που διέφυγαν από την εισβολή της Ρωσίας το 2022 την ώρα ωστόσο που αντιμετώπιζε ενεργειακές και οικονομικές προκλήσεις. Το 2023, ο αριθμός των ατόμων που υπέβαλαν αίτηση για άσυλο στη Γερμανία αυξήθηκε σε περισσότερους από 350.000, σηματοδοτώντας μια αύξηση λίγο περισσότερο από 50% σε σύγκριση με ένα χρόνο νωρίτερα. Ο μεγαλύτερος αριθμός αιτούντων άσυλο προήλθε από τη Συρία και ακολουθούν η Τουρκία και το Αφγανιστάν.
Πριν από σχεδόν 10 χρόνια, η Γερμανία χαιρετίστηκε από πολλούς ως φάρος ενσυναίσθησης για την υποδοχή περισσότερων από ένα εκατομμύριο προσφύγων, πολλοί από τη Συρία, υπό την πρώην καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ. Αλλά η Γερμανία έχει επίσης ένα οικονομικό σκεπτικό για την ενθάρρυνση της μετανάστευσης: Αναλυτές εκτιμούν ότι η χώρα χρειάζεται περίπου 1,5 εκατομμύριο μετανάστες ετησίως καθώς το εργατικό δυναμικό της μειώνεται λόγω της γήρανσης του πληθυσμού.
Τι άλλαξε
Εν μέσω οικονομικών και κοινωνικών ζητημάτων κατά τη διάρκεια της κρίσης κόστους ζωής, το ακροδεξιό AfD έχει συχνά κατηγορήσει την κυβέρνηση ότι είναι ιδιαίτερα ήπια με τους μετανάστες. Η νίκη του στις περιφερειακές εκλογές αυτόν τον μήνα σηματοδότησε την πρώτη νίκη για ένα ακροδεξιό κόμμα στη Γερμανία μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το μεταναστευτικό αναδεικνύεται σε μείζον ζήτημα και στο κρατίδιο του Βρανδεμβούργου, όπου αναμένεται να γίνουν εκλογές σε δύο εβδομάδες. Το επόμενο έτος θα διεξαχθούν ομοσπονδιακές εκλογές και το κεντροαριστερό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) του Σολτς και θα δυσκολευθεί να διατηρήσει τον έλεγχο στο Βραδεμβούργο σε μια κρίσιμη δοκιμασία πριν από τις εθνικές εκλογές.
Η πρόθεση της κυβέρνησης φαίνεται να είναι να δείξει συμβολικά στους Γερμανούς και στους πιθανούς μετανάστες ότι οι τελευταίοι δεν είναι καλοδεχούμενοι πλέον εδώ, εκτιμά ο Μάρκους Ίνγκλερ του Γερμανικού Κέντρου Έρευνας για την Ένταξη και τη Μετανάστευση.
Αυτό το μεταβαλλόμενο πλαίσιο και ειδικά οι επικείμενες εκλογές θα μπορούσαν να ωθήσουν τη Γερμανία σε ακόμη περισσότερους περιορισμούς στους αιτούντες άσυλο, σύμφωνα με τον Χέινς Σκάμαν, επικεφαλής της Ομάδας Έρευνας Μεταναστευτικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Hildesheim στη βόρεια Γερμανία. Και αυτό, γιατί όπως εξηγεί, όλα τα δημοκρατικά κόμματα φοβούνται την άνοδο των ακροδεξιών. Ο καθηγητής ανάλυσης μεταναστευτικής πολιτικής είπε ότι οι κινήσεις θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν σοβαρές νομικές προκλήσεις, με αποκορύφωμα ενδεχομένως την κατάργηση του άρθρου του γερμανικού συντάγματος που εγγυάται το δικαίωμα ασύλου.
Σύμφωνα με τον Σκάμαν, οι γείτονες της Γερμανίας μπορεί επίσης να αντιδράσουν κλείνοντας ή περιορίζοντας τα σύνορά τους, κάτι που θα μπορούσε να δημιουργήσει μία Ευρώπη Φρούριο - όρος που προέρχεται από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο που χρησιμοποιείται για να αναφέρεται στους ελέγχους της ηπείρου στα σύνορά της και στη μετανάστευση.
Η Ευρώπη θα προσπαθήσει να διατηρήσει την ενότητα με τίμημα την παραβίαση των διεθνών συμβάσεων, είπε ο Σάμαν, προσθέτοντας ότι η μεγαλύτερη μεταναστευτική πίεση θα κατευθυνθεί σε όσους προέρχονται από τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, καθώς ο αριθμός των μεταναστών δεν αναμένεται να μειωθεί. Και εάν η Γερμανία και με τη σειρά της η Ευρώπη απορρίψουν την ευθύνη τους για την υποδοχή προσφύγων, αυτό θα αποσταθεροποιήσει την εμπιστοσύνη στη διεθνή τάξη παγκοσμίως, προσέθεσε.
Ο Κρίστοφερ Γράτιλ από το Πανεπιστήμιο της Βιέννης αναφέρει ότι οι Γερμανοί πολιτικοί δεν πρέπει πλέον να λένε ότι κάποιος άλλος παραλείπει να συμμορφωθεί με τη νομοθεσία της ΕΕ… "Θέλουν να εξαλείψουν τη Σένγκεν;", διερωτάται.
Άλλοι πάλι υπογραμμίζουν την οικονομική αξία της ζώνης Σένγκεν. Έκθεση του ιδρύματος Bertelsmann πριν από το 2016 υπολόγιζε ότι η επανεισαγωγή των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα θα κόστιζε στην Ευρώπη περίπου 470 δισ. ευρώ σε χαμένη ανάπτυξη σε διάστημα 10 ετών.
Ο Γκέραλντ Κνάους, πρόεδρος του think tank European Stability Initiative, αμφισβήτησε και αυτός την αποτελεσματικότητα του μέτρου, σημειώνοντας ότι οι έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα που προορίζονται να έχουν οποιοδήποτε αποτέλεσμα σημαίνουν το τέλος του Σένγκεν. Αφού η ΕΕ συμφώνησε τελικά σε μια σκληρή αναθεώρηση των νόμων για το άσυλο και τη μετανάστευση στις αρχές του τρέχοντος έτους, με τους κανόνες να τίθενται σε ισχύ μόνο το 2026, η ευρωπαϊκή ενότητα θα μπορούσε να δοκιμαστεί σοβαρά εάν η Γερμανία ζητήσει από τους γείτονές της να πάρουν πίσω μεγάλους αριθμούς μεταναστών.
