Η κυριαρχία του ακροδεξιού Κόμματος Ελευθερίας (FPO) της Αυστρίας στις πρόσφατες εθνικές εκλογές, έρχεται να προστεθεί στο λαϊκιστικό «κύμα» που σαρώνει την Ευρώπη με σημαντικές επιπτώσεις στη δημοκρατία και την πολιτική σταθερότητα.
Μετά τα σοκαριστικά εκλογικά αποτελέσματα στα γερμανικά κρατίδια της Σαξονίας, του Βρανδεμβούργου και της Θουριγγίας με τη δυναμική προέλαση της Εναλλακτικής για τη Γερμανία (ΑfD) και νωρίτερα στην Ολλανδία με τη νίκη του Γκερτ Βίλντερς, σειρά πήρε η Αυστρία. Έχουν προηγηθεί η Ιταλία, η Σλοβακία, η Κροατία, η Φινλανδία, η Ουγγαρία και η Τσεχία, όπου ακροδεξιά κόμματα έχουν καταστήσει ανίσχυρο το πολιτικό κατεστημένο.
Στη Σουηδία, η επιβίωση της εκτελεστικής εξουσίας βασίζεται σε μια συμφωνία εμπιστοσύνης με τους εθνικιστές Σουηδούς Δημοκράτες, τη δεύτερη μεγαλύτερη δύναμη στο κοινοβούλιο.
Οι ακροδεξιές δυνάμεις σημείωσαν επίσης σημαντική άνοδο σε ολόκληρη την ΕΕ στις Ευρωεκλογές του Ιουνίου, με την Εθνική Συσπείρωση της Μαρί Λεπέν στη Γαλλία να κερδίζει στην ευρωπαϊκή κάλπη και αργότερα να γίνεται το μεγαλύτερο ενιαίο κόμμα στο εθνικό κοινοβούλιο της χώρας.
Στην Αυστρία, το ακροδεξιό Κόμμα Ελευθερίας (FPΟ) αναδείχθηκε προσφάτως σε κυρίαρχη πολιτική δύναμη με 28,9% των ψήφων, ακολουθούμενο από τους Συντηρητικούς με 26,3%. Οι Σοσιαλδημοκράτες, στην τρίτη θέση, εξασφάλισαν μόνο το 21,1%, σημειώνοντας τα χειρότερα αποτελέσματα στην ιστορία του κόμματος.
Ενώ το αυστριακό αποτέλεσμα ήταν αναμενόμενο, αυτό που ξαφνιάζει είναι το μέγεθος της διείσδυσης των ακροδεξιών στην αυστριακή κοινωνία, καταδεικνύοντας πόσο πολύ οι ακραίες νοοτροπίες έχουν εδραιωθεί στην αυστριακή πολιτική κουλτούρα.
Η στροφή στην ακροδεξιά
Η νοοτροπία αυτή άρχισε να χτίζεται στην πανδημία του COVID-19, καθώς τα μέτρα για την αντιμετώπισή της καταγγέλλονταν από την ακροδεξιά ως «παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Όταν η Αυστρία κατέστησε υποχρεωτικό τον εμβολιασμό προς τα τέλη του 2021, ο Χέρμπερτ Κικλ, ο επικεφαλής του FPO, είχε πει ότι «η Αυστρία έγινε δικτατορία». Οι δημοσκοπήσεις του Κόμματος της Ελευθερίας εκτοξεύτηκαν τότε περίπου στο 30%.
Την κατάσταση επιδείνωσαν οι οικονομικές κρίσεις των τελευταίων ετών, ιδιαίτερα η κρίση πληθωρισμού, με τις σημερινές ζοφερές προοπτικές να αποτελούν γόνιμο έδαφος για τη ριζοσπαστική δεξιά.
Ψηφοφόροι του FPΟ εξηγούν γιατί ψήφισαν για το κόμμα: Ανησυχούν για την υπερβολική μετανάστευση, την αυξανόμενη εγκληματικότητα και την απειλή της τρομοκρατίας.
Το θέμα είναι ότι η έκταση της μετατόπισης προς την ακροδεξιά στην Αυστρία -και η επίδρασή της σε ολόκληρη την Ευρώπη- δεν είναι επιφανειακή και τα αποτελέσματα δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως «ψήφος διαμαρτυρίας» ή ως κίνηση διαμαρτυρίας ενάντια στο σύστημα.
Οι μελέτες μας τα τελευταία χρόνια δείχνουν ότι υπάρχει περισσότερος ρατσισμός και αντισημιτισμός στον πληθυσμό και μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων που είναι εχθρικοί προς τη μετανάστευση συγκριτικά με τις τελευταίες δεκαετίες, αναφέρει ο Αντρέας Κρανεμπίτερ, διευθυντής του Κέντρου Τεκμηρίωσης της Αυστριακής Αντίστασης, ενός ερευνητικού ινστιτούτου με έδρα τη Βιέννη, σε συνέντευξή του στο Foreign Policy.
Αντίστοιχα, ο Ουλφ Μπρανμπάουερ, Αυστριακός ιστορικός στο Πανεπιστήμιο του Ρέγκενσμπουργκ, συμφωνεί ότι οι υποστηρικτές του Κόμματος της Ελευθερίας δεν είναι ψηφοφόροι διαμαρτυρίας, όπως ήταν το πρωταρχικό κίνητρο των ψηφοφόρων τις δεκαετίες του 1980 και του 1990. Οι περισσότεροι που ψηφίζουν αυτό το κόμμα το κάνουν από ιδεολογική πεποίθηση, καθώς αντικατοπτρίζει σχεδόν τον μέσο άνθρωπο στην κοινωνία της Αυστρίας.
Ατενίζοντας το μέλλον
Ενώ όμως τα κόμματα της ακροδεξιάς δεν συμμετέχουν πάντα στην εξουσία, οι νίκες τους επηρεάζουν το ευρωπαϊκό πολιτικό τοπίο, δήλωσε στο Politico o Bισέντε Βαλεντίμ του πανεπιστημίου της Οξφόρδης και συγγραφέας του βιβλίου «Η ομαλοποίηση της ριζοσπαστικής δεξιάς».
Σε επίπεδο πολιτικής, εξηγεί ο Βαλεντίμ, τα ακροδεξιά κόμματα καταλήγουν να ορίζουν την ατζέντα και να κάνουν τα άλλα κόμματα να συζητούν πολύ για τα ζητήματά τους, ειδικά μετά από εκλογικές νίκες. Τα κυρίαρχα κόμματα καταλήγουν συχνά να εφαρμόζουν τον είδος της πολιτικής που συχνά τα ακροδεξιά κόμματα θα ήθελαν να προτείνουν οι ίδιοι, κάτι που απλώς εξομαλύνει περαιτέρω την ακροδεξιά.
Τον ερχόμενο Σεπτέμβριο, το AfD – που τώρα προηγείται και των τριών κομμάτων του διασπασμένου συνασπισμού του Καγκελάριου Όλαφ Σολτς και ακολουθεί μόνο τους κεντροδεξιούς Χριστιανοδημοκράτες της Αντιπολίτευσης – θα έχει μεγάλες ελπίδες στις ομοσπονδιακές εκλογές που θα διεξαχθούν στη Γερμανία.
Επίσης, εάν η δεξιά κυβέρνηση που σχηματίστηκε στη Γαλλία υπό τον πρωθυπουργό Μισέλ Μπαρνιέ δεν καταφέρει να επιβιώσει για πολύ, θα μπορούσαν να διεξαχθούν νέες εκλογές οποιαδήποτε στιγμή μετά τον επόμενο Ιούλιο και το ακροδεξιό κόμμα της Μαρί Λεπέν θα είχε πολλές ελπίδες.
Η επιτυχία του FPΟ υποδηλώνει ότι –όπως με το AfD και το Κόμμα για την Ελευθερία (PVV) του Βίλντερς, αλλά σε αντίθεση με την Εθνική Συσπείρωση της Λεπέν και τα «Αδέλφια της Ιταλίας» της Μελόνι– τα ακροδεξιά κόμματα της Ευρώπης μπορεί τώρα να μην αισθάνονται πλέον την επιτακτική ανάγκη να «εξυγιάνουν» την εικόνα τους.
Mεταναστευτικό και οικονομία
Στο επίκεντρο της ατζέντας των ακροδεξιών βρίσκεται το μεταναστευτικό και η διαμόρφωσή του ως απειλή για την ασφάλεια. Αυτό οδήγησε σε μια σειρά πολιτικών για τους συνοριακούς ελέγχους και την αποτροπή των μεταναστών, συμπεριλαμβανομένου του Νέου Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο που εγκρίθηκε από το Συμβούλιο της ΕΕ το Μάιο, στη μεγαλύτερη αναθεώρηση της μεταναστευτικής πολιτικής της ΕΕ εδώ και πάνω από μια δεκαετία.
Υπό απειλή μπορεί να τεθεί και η πολιτική για το κλίμα. Ακροδεξιά κόμματα έχουν ήδη ανακοινώσει ότι θα αμφισβητήσουν την εφαρμογή της Πράσινης Συμφωνίας της Ευρώπης – ένα σύνολο πολιτικών για το κλίμα, την ενέργεια, τις μεταφορές και τη φορολογία ώστε να διευκολυνθεί η μετάβαση της ένωσης σε καθαρές μηδενικές εκπομπές άνθρακα έως το 2050.
Επίσης, υπό αίρεση θα τεθεί η υποστήριξη της Ουκρανίας, οι αμυντικές πολιτικές της ΕΕ, και η προοπτική διεύρυνσης. Σύμφωνα με polls, η λαϊκή υποστήριξη για ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ είναι η χαμηλότερη σε Ουγγαρία, Σλοβακία, Γαλλία και Αυστρία, χώρες όπου τα ακροδεξιά κόμματα έχουν ισχυρή επιρροή.
Στο μέτωπο της οικονομίας, στο στόχαστρο μπαίνει η πανευρωπαϊκή δημοσιονομική πολιτική. Όλα τα κόμματα της ακροδεξιάς τάσσονται υπέρ της μεγαλύτερης εθνικής κυριαρχίας επί των αποφάσεων οικονομικής πολιτικής. Αυτό εκδηλώνεται με αποκλίνουσες προτεραιότητες: ορισμένα κόμματα - ιδίως το AfD - τάσσονται υπέρ της επιβολής ισχυρής δημοσιονομικής πειθαρχίας σε άλλα κράτη μέλη και αντιτίθενται στην αύξηση του κοινού χρέους για την επίτευξη πανευρωπαϊκών στόχων. Για άλλους, όπως τα «Αδέλφια της Ιταλίας», σημαίνει να διατηρούνται όσο το δυνατόν πιο χαλαροί οι δημοσιονομικοί περιορισμοί στα κράτη μέλη και να αξιοποιούνται πλήρως τα κεφάλαια που συγκεντρώνονται με την έκδοση κοινού χρέους.
Οι ακροδεξιοί μπορεί επίσης να έχουν σημαντική επιρροή στην οικονομική ασφάλεια. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε μια σειρά εργαλείων για την ενίσχυση της οικονομικής ασφάλειας της ΕΕ τον Ιανουάριο, συμπεριλαμβανομένων βελτιώσεων στην κατανόηση των πιθανών κινδύνων που συνδέονται με τις επενδύσεις της ΕΕ στο εξωτερικό και καλύτερο έλεγχο των ξένων επενδύσεων στην ΕΕ.
Άλλοι τομείς πολιτικής που είναι πιθανό να επηρεαστούν από λόγους οικονομικής ασφάλειας περιλαμβάνουν τη διασφάλιση του ενεργειακού εφοδιασμού, την πρόσβαση σε πρώτες ύλες και την προστασία της τεχνολογίας και της εμπορικής πολιτικής.
Η οικονομική ασφάλεια θα μπορούσε επίσης να συμβάλει στην αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τη δημιουργία μιας Ένωσης Κεφαλαιαγορών (CMU), δεδομένης της πιθανότητας ότι οι αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις θα μπορούσαν να μειώσουν την ελεύθερη ροή κεφαλαίων παγκοσμίως.
