Το ΔΝΤ «ανασταίνει» μνήμες της Black Monday και... προειδοποιεί

Σήμερα Μεγάλη Πέμπτη, ημέρα αποκορύφωσης της Μεγάλης Εβδομάδας των Παθών, το Οικονογράφημα επέλεξε να μη σχολιάσει την τρέχουσα κατάσταση με τα δικά του μέσα, αλλά να αναδείξει μέσω της τοποθέτησης των πλέον συστημικών φορέων την διαδρομή των παθών της κρίσης έτσι όπως αυτή αναδύεται μετά τα γεγονότα του Μάρτη.

Στο μόλις δημοσιευμένο Global Financial Stability Report του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, στο «τροπάριο» που αφορά το χρηματοπιστωτικό σύστημα διαβάζουμε :«Οι κίνδυνοι χρηματοπιστωτικής σταθερότητας έχουν αυξηθεί με τρόπο σημαντικό».

Και αφού εξηγήσει σε ποιους ακριβώς κινδύνους αναφέρεται ρίχνει εντελώς αναπάντεχα την... βόμβα «αυτό οδήγησε σε αναθεωρημένες προσδοκίες για τη νομισματική πολιτική, κατά τρόπο συγκρίσιμο με αυτό που συνέβη τη Μαύρη Δευτέρα το 1987».

Πριν επιχειρήσουμε να θυμηθούμε το τι συνέβη την «Μαύρη Δευτέρα το 1987» ώστε να θεωρεί το ΔΝΤ ότι είναι αναγκαίο να κάνει την σύγκριση, οφείλουμε να ολοκληρώσουμε την εξήγηση που περιέχει το Global Financial Stability Report για το τι ακριβώς εννοεί.

«Οι ξαφνικές χρεοκοπίες της Silicon Valley Bank και της Signature Bank στις Ηνωμένες Πολιτείες και η απώλεια εμπιστοσύνης στην Credit Suisse, μια παγκόσμια συστημικά σημαντική τράπεζα (GSIB) στην Ευρώπη, είναι μια ισχυρή υπενθύμιση των προκλήσεων που θέτει η αλληλεπίδραση μεταξύ της νομισματικής σύσφιξης (σ.σ. αύξηση επιτοκίων) και και η σταδιακή αύξηση των τρωτών σημείων. Ενισχύθηκαν (σ.σ. οι κίνδυνοι) από τις νέες τεχνολογίες και την ταχεία διάδοση πληροφοριών μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό που αρχικά φαινόταν σαν μεμονωμένα γεγονότα που επηρέασαν τον τραπεζικό τομέα των ΗΠΑ εξαπλώθηκε γρήγορα στις τράπεζες και στις χρηματοπιστωτικές αγορές σε όλο τον κόσμο, προκαλώντας εκποίηση ριψοκίνδυνων περιουσιακών στοιχείων...».

Τι συνέβη την Μαύρη Δευτέρα του 1987

(Τα στοιχεία που ακολουθούν δεν αφορούν περιγραφή του Οικονογραφήματος, αλλά αναδημοσίευση των κοινής λήψης αναφερόμενων και ιστορικά διασταυρωμένων στοιχείων που παρατίθενται στο λύμα «Black Monday 1987» της Wikipedia. Και παρατίθενται εδώ για να διευκολύνουν την «ανάγνωση» της συγκεκριμένης προειδοποίησης του κειμένου του ΔΝΤ).

«Το πρωί της Τετάρτης 14 Οκτωβρίου 1987, η US Committee on Ways &Means (Επιτροπή Τρόπων και Μέσων της αμερικανικής βουλής) εισήγαγε ένα φορολογικό νομοσχέδιο που θα μείωνε τα φορολογικά οφέλη που σχετίζονται με τη χρηματοδότηση συγχωνεύσεων και μοχλευμένων εξαγορών.

Επίσης τα απροσδόκητα υψηλά στοιχεία για το εμπορικό έλλειμμα που ανακοινώθηκαν από το Υπουργείο Εμπορίου στις 14 Οκτωβρίου είχαν αρνητικό αντίκτυπο στην αξία του δολαρίου ΗΠΑ, ενώ ώθησαν τα επιτόκια προς τα πάνω και τις τιμές των μετοχών προς τα κάτω. Καθώς η ημέρα συνεχιζόταν, ο DJIA έπεσε 95,46 μονάδες (3,81%) στις 2.412,70 μονάδες και έπεσε άλλες 57,61 μονάδες (2,39%) την επόμενη μέρα, κάτω από 12% από το υψηλό όλων των εποχών της 25ης Αυγούστου. Την Παρασκευή 16 Οκτωβρίου, ο DJIA έπεσε 108,35 μονάδες (4,6%) για να κλείσει στις 2.246,74 σε όγκο ρεκόρ. Η πτώση στις 14 ήταν η πρώτη σημαντική πτώση μεταξύ όλων των χωρών που αργότερα θα επηρεαστούν από τη Μαύρη Δευτέρα.

Αν και οι αγορές ήταν κλειστές για το Σαββατοκύριακο, εξακολουθούσε να υπάρχει σημαντική πίεση πώλησης. Τα υπολογιστικά μοντέλα των ασφαλιστών χαρτοφυλακίου συνέχισαν να υπαγορεύουν πολύ μεγάλες πωλήσεις. Επιπλέον, ορισμένοι μεγάλοι όμιλοι Αμοιβαίων Κεφαλαίων είχαν διαδικασίες που επέτρεπαν στους πελάτες να εξαγοράσουν εύκολα τις μετοχές τους κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου στις ίδιες τιμές που υπήρχαν στο κλείσιμο της αγοράς την Παρασκευή. Το ποσό αυτών των αιτημάτων εξαγοράς ήταν πολύ μεγαλύτερο από τα ταμειακά διαθέσιμα των επιχειρήσεων, απαιτώντας από αυτές να πραγματοποιήσουν μεγάλες πωλήσεις μετοχών μόλις άνοιξε η αγορά την επόμενη Δευτέρα. Τέλος, ορισμένοι έμποροι ανέμεναν αυτές τις πιέσεις και προσπάθησαν να ξεπεράσουν την αγορά πουλώντας νωρίς και επιθετικά τη Δευτέρα, πριν από την αναμενόμενη πτώση των τιμών.

Η συντριβή

«Πριν ανοίξει το Χρηματιστήριο της Ν. Υόρκης (NYSE) τη Μαύρη Δευτέρα, 19 Οκτωβρίου 1987, υπήρχε συσσωρευμένη πίεση για πώληση μετοχών. Όταν άνοιξε η αγορά, προέκυψε αμέσως μεγάλη ανισορροπία μεταξύ του όγκου των εντολών πώλησης και των εντολών αγοράς, ασκώντας σημαντική καθοδική πίεση στις τιμές των μετοχών. Οι κανονισμοί εκείνης της εποχής επέτρεπαν στους καθορισμένους ειδικούς διαπραγματευτές (γνωστούς και ως "ειδικούς") να καθυστερήσουν ή να αναστείλουν τη διαπραγμάτευση μιας μετοχής εάν η ανισορροπία εντολών υπερέβαινε την ικανότητα αυτού του ειδικού να εκπληρώνει εντολές με ομαλό τρόπο. Η ανισορροπία παραγγελιών στις 19 Οκτωβρίου ήταν τόσο μεγάλη που 95 μετοχές του δείκτη S&P 500 άνοιξαν αργά, όπως και 11 από τις 30 μετοχές DJIA. Είναι σημαντικό, ωστόσο, ότι η αγορά συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης άνοιξε εγκαίρως σε όλους τους τομείς, με μεγάλες πωλήσεις.

Τη Μαύρη Δευτέρα, ο DJIA υποχώρησε 508 μονάδες (22,6%), συνοδευόμενος από κραχ στα χρηματιστήρια συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης και στις αγορές δικαιωμάτων προαίρεσης. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη ημερήσια ποσοστιαία πτώση στην ιστορία της DJIA. Οι σημαντικές πωλήσεις δημιούργησαν απότομες μειώσεις τιμών καθ 'όλη τη διάρκεια της ημέρας, ιδιαίτερα κατά τα τελευταία 90 λεπτά συναλλαγών. Κατακλυζόμενες από εντολές πώλησης, πολλές μετοχές στο NYSE αντιμετώπισαν στάσεις και καθυστερήσεις συναλλαγών. Από τις 2.257 μετοχές που είναι εισηγμένες στο NYSE, υπήρξαν 195 καθυστερήσεις και στάσεις συναλλαγών κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ο συνολικός όγκος συναλλαγών ήταν τόσο μεγάλος που τα συστήματα υπολογιστών και επικοινωνιών που υπήρχαν εκείνη την εποχή ήταν υπερφορτωμένα, αφήνοντας τις παραγγελίες ανεκπλήρωτες για μία ώρα ή περισσότερο. Οι μεγάλες μεταφορές κεφαλαίων καθυστέρησαν για ώρες και τα συστήματα Fedwire και NYSE SuperDot έκλεισαν για παρατεταμένες περιόδους, επιδεινώνοντας περαιτέρω τη σύγχυση των εμπόρων.

Margin Calls και ρευστότητα

O Frederic Miskin πρότεινε ότι ο μεγαλύτερος οικονομικός κίνδυνος δεν ήταν τα γεγονότα την ίδια την ημέρα της συντριβής, αλλά η πιθανότητα «εξάπλωσης της κατάρρευσης των χρηματιστηριακών εταιρειών» εάν μια εκτεταμένη κρίση ρευστότητας στον κλάδο των κινητών αξιών άρχιζε να απειλεί την φερεγγυότητα και τη βιωσιμότητα των χρηματιστηριακών οίκων και των ειδικών. Αυτή η πιθανότητα εμφανίστηκε για πρώτη φορά την επομένη της συντριβής. Τουλάχιστον αρχικά, υπήρχε πολύ πραγματικός κίνδυνος να καταρρεύσουν αυτά τα ιδρύματα.

Εάν συνέβαινε αυτό, οι δευτερογενείς επιπτώσεις θα μπορούσαν να σαρώσουν ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα, με αρνητικές συνέπειες για την την πραγματική οικονομία στο σύνολό της.

Όπως δήλωσε ο Robert R. Glauber «Από την πλευρά μας για την Επιτροπή Brady, η Μαύρη Δευτέρα μπορεί να ήταν τρομακτική, αλλά ήταν το πρόβλημα ρευστότητας κεφαλαίου την Τρίτη που ήταν περισσότερο τρομακτικό».

Η πηγή αυτών των προβλημάτων ρευστότητας ήταν η γενική αύξηση των margin calls (αναγκαστικές πωλήσεις για κάλυψη θέσεων). Μετά τη βουτιά της αγοράς, αυτά ήταν περίπου 10 φορές το μέσο μέγεθός τους και τρεις φορές μεγαλύτερα από την υψηλότερη προηγούμενη πρωινή κλήση διακύμανσης.

Αρκετές επιχειρήσεις δεν είχαν επαρκή μετρητά στους λογαριασμούς των πελατών (δηλαδή, ήταν "υπο-εξασφαλισμένες"). Οι επιχειρήσεις που αντλούσαν κεφάλαια από τα ίδια κεφάλαιά τους για να καλύψουν το έλλειμμα μερικές φορές υποκεφαλαιοποιούνταν. 11 επιχειρήσεις έλαβαν εντολές εξαργύρωσης των assets τους από έναν μόνο πελάτη που υπερέβαιναν το προσαρμοσμένο καθαρό κεφάλαιο της εν λόγω επιχείρησης, μερικές φορές έως και δύο προς ένα.

Οι επενδυτές έπρεπε να αποπληρώσουν τα margin calls στο τέλος της ημέρας που πραγματοποιήθηκαν στις 19 Οκτωβρίου πριν από το άνοιγμα της αγοράς στις 20 Οκτωβρίου.

Οι εταιρείες μέλη του Clearing-house κάλεσαν τα πιστωτικά ιδρύματα να επεκτείνουν την πίστωση για να καλύψουν αυτές τις ξαφνικές και απροσδόκητες χρεώσεις, αλλά οι χρηματιστηριακές εταιρείες που ζητούσαν πρόσθετη πίστωση άρχισαν να υπερβαίνουν το πιστωτικό τους όριο. Οι τράπεζες ανησυχούσαν επίσης για την αύξηση της συμμετοχής τους και της έκθεσής τους σε μια χαοτική αγορά. Το μέγεθος και ο επείγων χαρακτήρας των απαιτήσεων για πιστώσεις που τέθηκαν στις τράπεζες ήταν άνευ προηγουμένου. Γενικά, o κίνδυνος αντισυμβαλλομένου αυξήθηκε καθώς η πιστοληπτική ικανότητα των αντισυμβαλλομένων και η αξία των παρεχόμενων ασφαλειών έγιναν εξαιρετικά αβέβαιες.

Η πτώση της Μαύρης Δευτέρας ήταν, και επί του παρόντος παραμένει, η μεγαλύτερη πτώση στον κατάλογο των μεγαλύτερων ημερήσιων μεταβολών στον βιομηχανικό μέσο όρο του Dow Jones.

(Το Σάββατο, 12 Δεκεμβρίου 1914, μερικές φορές αναφέρεται λανθασμένα ως η μεγαλύτερη μονοήμερη ποσοστιαία πτώση της DJIA. Στην πραγματικότητα, η φαινομενική πτώση του 24,39% δημιουργήθηκε αναδρομικά από τον επαναπροσδιορισμό της DJIA το 1916).

H αντίδραση της Federal Reserve

«Η απάντηση της νομισματικής πολιτικής στο κραχ», σύμφωνα με τον οικονομολόγο Michael Mussa «ήταν μαζική, άμεση και κατάλληλη». Μια μέρα μετά τη συντριβή, η Fed άρχισε να ενεργεί ως δανειστής εσχάτης ανάγκης για την αντιμετώπιση της κρίσης. Η προσέγγισή της για την διαχείριση κρίσεων περιελάμβανε την έκδοση μιας λακωνικής, αποφασιστικής δημόσιας δήλωσης. παροχή ρευστότητας μέσω πράξεων ανοικτής αγοράς να πείσει τις τράπεζες να δανείζουν σε χρηματιστηριακές εταιρείες· και, σε ορισμένες ειδικές περιπτώσεις, άμεση δράση προσαρμοσμένη στις ανάγκες λίγων επιχειρήσεων.

Το πρωί της 20ης Οκτωβρίου, ο πρόεδρος της Fed, Άλαν Γκρίνσπαν, έκανε μια σύντομη δήλωση:

"Η Federal Reserve, συνεπής με τις ευθύνες της ως κεντρική τράπεζα του έθνους, επιβεβαίωσε σήμερα την ετοιμότητά της να χρησιμεύσει ως πηγή ρευστότητας για τη στήριξη του οικονομικού και χρηματοπιστωτικού συστήματος». Πηγές της Fed πρότειναν ότι η συντομία ήταν σκόπιμη, προκειμένου να αποφευχθούν παρερμηνείες. Αυτή η "έκτακτη" ανακοίνωση είχε πιθανώς κατευναστική επίδραση στις αγορές που αντιμετώπιζαν μια εξίσου άνευ προηγουμένου ζήτηση ρευστότητας και το άμεσο ενδεχόμενο κρίσης ρευστότητας.

Η αγορά σημείωσε ράλι μετά από αυτή την ανακοίνωση, κερδίζοντας περίπου 200 μονάδες, αλλά το ράλι ήταν βραχύβιο. Μέχρι το μεσημέρι τα κέρδη είχαν σβηστεί και η κατρακύλα είχε ξαναρχίσει...».

Υπάρχει πλήθος κειμένων και άρθρων που περιγράφουν την Μαύρη Δευτέρα διεθνώς, στα οποία μπορεί εύκολα να προστρέξει κανείς δεδομένου ότι το 1987 είναι πριν από 35 χρόνια, αλλά αξίζει να σημειώσουμε εδώ, ότι το 1987 ήταν η πρώτη φορά, μετά το 1980 – 81 που μεγάλη Κεντρική Τράπεζα (η Fed, αλλά ακολούθησαν και οι άλλες), υποχρεώθηκε να καταφύγει στην μαζική χρήση της «ποσοτικής χαλάρωσης».

Η «διαφορά» είναι ότι τα μεγέθη της «ποσοτικής χαλάρωσης» που έχει χρησιμοποιηθεί μετά το 2008, είναι «μη συγκρίσιμα» με εκείνα του 1987, καθώς μετά το 2008 η «μόχλευση» του χρέους τροφοδοτήθηκε και τροφοδότησε το χρηματοπιστωτική σύστημα και την σκιώδη (ανεξέλεγκτη) επέκτασή του σε πρωτοφανή επίπεδα.

Είναι ίσως και το πλέον ενδιαφέρον στοιχείο για να αξιολογήσει κανείς με επαρκή προσέγγιση το «μήνυμα» του ΔΝΤ πίσω από την «ανάσταση» της μνήμης της Μαύρης Δευτέρας του 1987.

Καλό Πάσχα σε όλους και καλή επιστροφή μετά τον οβελία.

Γ. Αγγέλης