Αυστηρότερο πλαίσιο για τους ρύπους του ατμοσφαιρικού αέρια και των υδάτων αλλά και νέους κανόνες για αποδοτικότερη επεξεργασία των αστικών λυμάτων με στόχο την κυκλική και οικονομικά αποδοτικότερη διαχείρισή τους προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Στο σχέδιο με τους αναθεωρημένους κανόνες προτείνονται νέα πρότυπα για τα επιτρεπόμενα επίπεδα ρύπων και μέτρα εφαρμογής του νέου πλαισίου, επιχειρείται να διασφαλιστεί η βελτίωση της ποιότητας του αέρα και των υδάτων ενώ ταυτόχρονα τίθεται και θέμα υποχρέωσης των ευρωπαϊκών κρατών να διασφαλίζουν την πρόσβαση σε εγκαταστάσεις υγιεινής για όλους, ιδίως για τις ευάλωτες και περιθωριοποιημένες ομάδες. Οι αλλαγές λαμβάνουν υπ’ όψιν τα νέα επιστημονικά δεδομένα και τις νέες συνθήκες της κλιματικής αλλαγής και επαναφέρουν και το θέμα της κατάρτισης ολοκληρωμένων σχεδίων διαχείρισης των υδάτων στις μεγαλύτερες πόλεις.
Αλλάζουν τα πρότυπα για την ποιότητα του αέρα – Μείωση της ετήσιας οριακής τιμής κατά 50% για τον ρύπο PM2.5
Οι προτεινόμενες αλλαγές, οι οποίες προβλέπουν ενδιάμεσα ενωσιακά πρότυπα ποιότητας του αέρα για το 2030 (κα μηδενική ρύπανση έως το 2050), στοχεύουν πρωτίστως στην μείωση κατά περισσότερο από 75% των θανάτων που συνδέονται με τα αιωρούμενα σωματίδια PM2.5. Πρόκειται για έναν ρύπο ο οποίος επηρεάζει άμεσα την υγεία καθώς μπορεί να φθάσει στους πνεύμονες και από εκεί απευθείας στην κυκλοφορία του αίματος εκθέτοντας τον πληθυσμό σε σοβαρές παθήσεις και επεισόδια όπως είναι το εγκεφαλικό, οι καρδιοπάθειες, ο καρκίνος του πνεύμονα. Η ΕΕ προτείνει μείωση της ετήσιας οριακής τιμής του συγκεκριμένου ρύπου κατά πάνω από 50%, μια πρωτοβουλία που αναζητά μεταξύ άλλων να βάλει φραγμό στους 300.000 πρόωρους θανάτους που προκαλούνται από την ατμοσφαιρική ρύπανση και τακτική επανεξέταση των προτύπων ποιότητας του αέρα σε συνάρτηση με τα επικαιροποιημένα επιστημονικά στοιχεία και τις κοινωνικές και τεχνολογικές εξελίξεις.
Σύμφωνα μάλιστα με όσα προτείνονται, προβλέπεται δικαίωμα αποζημίωσης σε άτομα που υφίστανται βλάβες στην υγεία τους από την ατμοσφαιρική ρύπανση σε περίπτωση παραβίασης των κανόνων της ΕΕ για την ποιότητα του αέρα. Οι πολίτες θα έχουν επίσης το δικαίωμα να εκπροσωπούνται από μη κυβερνητικές οργανώσεις μέσω συλλογικών αγωγών αποζημίωσης ενώ προωθούνται και πιο αποτελεσματικές κυρώσεις.
Για την ομαλή υιοθέτηση των προτάσεων (εφόσον εγκριθούν) από τις εθνικές κυβερνήσεις και τις τοπικές αρχές, η νέα νομοθεσία θα ενισχύσει τις διατάξεις για την παρακολούθηση, την μοντελοποίηση και τα βελτιωμένα σχέδια για την ποιότητα του αέρα. Υπό αυτό το πρίσμα, εναποτίθεται στις εθνικές και τοπικές αρχές η ευθύνη να καθορίσουν τα συγκεκριμένα μέτρα που θα λάβουν για την τήρηση των προτύπων ενώ σύμφωνα με τους εισηγητές της πρότασης, οι αλλαγές αυτές θα συμβάλλουν στην επίτευξη δραματικής βελτίωσης της ποιότητας του αέρα σε όλη την Ευρώπη έως το 2030, με αποτέλεσμα ακαθάριστα ετήσια οφέλη που εκτιμώνται από 42 δισ. έως 121 δισ. ευρώ το 2030, ενώ το κόστος υιοθέτησης των μέτρων θα είναι μικρότερο από 6 δισ. ευρώ ετησίως.
Αυστηρότεροι έλεγχοι στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα
Η πρόταση της Επιτροπής προβλέπει αυστηρότερους ελέγχους και για τα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα με την τακτική βελτίωση, επικαιροποίηση και των εμπλουτισμό των καταλόγων των ρύπων. Συγκεκριμένα, θα προστεθούν 25 ουσίες με καλά τεκμηριωμένες προβληματικές επιπτώσεις στη φύση και την ανθρώπινη υγεία μεταξύ των οποίων οι PFAS που χρησιμοποιούνται, μεταξύ άλλων, σε μαγειρικά σκεύη, ρουχισμό και έπιπλα, αφρό πυρόσβεσης και προϊόντα προσωπικής φροντίδας, μια σειρά φυτοφαρμάκων και προϊόντων αποδόμησης φυτοφαρμάκων, όπως η γλυφοσάτη, η δισφαινόλη Α, πλαστικοποιητής και συστατικό στις πλαστικές συσκευασίες, ορισμένα φαρμακευτικά προϊόντα που χρησιμοποιούνται ως παυσίπονα και αντιφλεγμονώδη φάρμακα, καθώς και αντιβιοτικά.
Επιπλέον, τα πρότυπα για 16 ρύπους που καλύπτονται ήδη από τους κανόνες, συμπεριλαμβανομένων των βαρέων μετάλλων και των βιομηχανικών χημικών προϊόντων, θα επικαιροποιηθούν (ως επί το πλείστον αυστηρότερα) και θα εξαλειφθούν τέσσερις ρύποι που δεν αποτελούν πλέον απειλή σε επίπεδο ΕΕ.
Ενεργειακή ουδετερότητα και επαναχρησιμοποίηση για τα αστικά λύματα
Η αναθεωρημένη οδηγία θέτει νέους στόχους και για την διαχείριση και επεξεργασία των αστικών λυμάτων στην λογική της κυκλικής οικονομίας ενώ επεκτείνει τις υποχρεώσεις επεξεργασίας των υδάτων σε μικρότερους δήμους με 1000 κατοίκους (από τους 2 000 κατοίκους που ισχύει επί του παρόντος).
Για την καλύτερη δυνατή χρήση των λυμάτων ως πόρου, προτείνεται να επιδιωχθεί η ενεργειακή ουδετερότητα του τομέα έως το 2040 και να βελτιωθεί η ποιότητα της ιλύος ώστε να καταστεί δυνατή η μεγαλύτερη επαναχρησιμοποίηση, με θετική συμβολή σε μια πιο κυκλική οικονομία.
Στο πλαίσιο της εξοικονόμησης πόρων, προβλέπονται υποχρεώσεις ανάκτησης θρεπτικών συστατικών από τα λύματα, νέα πρότυπα για τους μικρορύπους και νέες απαιτήσεις παρακολούθησης για τα μικροπλαστικά.
Όπως σημειώνεται στο σχετικό κείμενο, ο τομέας των λυμάτων διαθέτει σημαντικό αναξιοποίητο δυναμικό παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, για παράδειγμα από βιοαέριο. Οι χώρες της ΕΕ θα κληθούν να παρακολουθούν τη βιομηχανική ρύπανση στην πηγή της, ώστε να αυξηθούν οι δυνατότητες επαναχρησιμοποίησης της ιλύος και των επεξεργασμένων λυμάτων, αποφεύγοντας την απώλεια πόρων. Οι κανόνες για την ανάκτηση του φωσφόρου από την ιλύ θα στηρίξουν τη χρήση τους για την παραγωγή λιπασμάτων, με θετικό αντίκτυπο στην παραγωγή τροφίμων.
Τέλος, με βάση την εμπειρία από τη νόσο Covid-19, η Επιτροπή προτείνει τη συστηματική παρακολούθηση των λυμάτων για διάφορους ιούς, μεταξύ των οποίων και ο CoV-SARS-19, και για τη μικροβιακή αντοχή.
Οι αλλαγές εκτιμάται ότι θα αυξήσουν το κόστος κατά 3,8 % (σε 3,8 δισ. ευρώ ετησίως το 2040) με στόχο οφέλη άνω των 6,6 δισ. ετησίως, με θετικό λόγο κόστους/οφέλους σε κάθε κράτος μέλος.
Νέο σύστημα διευρυμένης ευθύνης παραγωγού
Δεδομένου ότι το 92 % των τοξικών μικρορύπων που εντοπίζονται στα λύματα της ΕΕ προέρχονται από φαρμακευτικά προϊόντα και καλλυντικά, ένα νέο σύστημα διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού θα απαιτεί από τους παραγωγούς να πληρώνουν για το κόστος απομάκρυνσής τους. Αυτό συνάδει με την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» και θα παράσχει κίνητρα για την έρευνα και την καινοτομία σε προϊόντα απαλλαγμένα από τοξικές ουσίες, ενώ θα καταστήσει δικαιότερη τη χρηματοδότηση της επεξεργασίας λυμάτων.
