«Το ασφαλιστικό μας σύστημα είναι βιώσιμο ως το 2070, αλλά η γήρανση του πληθυσμού θέτει τεράστιες προκλήσεις. Είναι βέβαιο ότι στο μέλλον θα βρεθούμε πάλι ενώπιον δύσκολων επιλογών», επισήμανε ο υπουργός Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, Άδωνις Γεωργιάδης, κατά την παρουσίαση της έκθεσης «Το Μέλλον της Κοινωνικής Προστασίας σε Ελλάδα και Ευρώπη».
Ο υπουργός παραδέχτηκε πως η μεγάλη δημογραφική κάμψη που μαστίζει τη χώρα μας δεν μπορεί να «θεραπευτεί» με την είσοδο μεταναστών στην οικονομία, ενώ στο ίδιο μήκος κύματος ο υφυπουργός Εργασίας Πάνος Τσακλόγλου, αναφέρθηκε στην ανάγκη να κλείσουν οι διέξοδοι για πρόωρη συνταξιοδότηση ώστε να διασφαλιστεί η βιωσιμότητά του συστήματος.
Ήδη οι κοινωνικές δαπάνες για τους συνταξιούχους προβλέπεται να αυξηθούν κατά 73% σε πραγματικούς όρους την περίοδο 2019-2070, γεγονός που θα αφήσει περιθώρια αύξησης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ για τον υπόλοιπο πληθυσμό κατά 129%. Ωστόσο, δεν είναι βέβαιο ότι θα επιτευχθεί ένα τόσο αισιόδοξο σενάριο ανάπτυξης, λαμβάνοντας υπόψη τους περιβαλλοντικούς περιορισμούς.
Το ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας 65 ετών και άνω θα αυξηθεί από 20%, σε 30% έως το 2070. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι αυτό το σενάριο, το οποίο προϋποθέτει καμία αλλαγή πολιτικής, συνεπάγεται ιδίως σημαντική επιδείνωση της επάρκειας των συντάξεων.
Το κράτος πρόνοιας είναι ήδη προσανατολισμένο προς τους ηλικιωμένους (Gál κ.ά., 2018). Κατά μέσο όρο, οι κοινωνικές δαπάνες προστασίας ανέρχονται σε περίπου 30% του ΑΕΠ στην ΕΕ, εκ των οποίων τα επιδόματα γήρατος, κυρίως οι συντάξεις, αντιπροσωπεύουν σχεδόν το ήμισυ, ενώ οι δαπάνες για τη στήριξη οικογενειών και παιδιών μόνο περίπου 8%. Το ίδιο βασικό πρότυπο είναι εμφανές σε όλα τα κράτη μέλη, αν και με αρκετά μεγάλες παραλλαγές.
Η πιο πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη δημογραφική αλλαγή, προβλέπει περαιτέρω μείωση στο μέγεθος του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας τις επόμενες δεκαετίες (ανάλογα με τις υποθέσεις που έγιναν σχετικά με τα ποσοστά γεννήσεων, τα ποσοστά θανάτου και τη μετανάστευση). Αυτό θα οδηγήσει σε επιδείνωση της «δημογραφικής εξάρτησης» (ο λόγος των ατόμων σε ηλικία εργασίας προς τους νεότερους και τους μεγαλύτερους) από 2,9 το 2019 σε 1,7 το 2070.
Ως απάντηση στις αυξήσεις του προσδόκιμου ζωής που περιγράφονται, τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν αυξήσει το νόμιμο όριο ηλικίας συνταξιοδότησης. Ο σημερινός μέσος όρος είναι γύρω στα 65, ηλικία στην οποία ο προσδόκιμος μέσος όρος ζωής είναι 84, που σημαίνει σχεδόν 20 χρόνια συνταξιοδότησης.
Διαμαντοπούλου: Χωρίς κοινωνικό κράτος κινδυνεύει η δημοκρατία
«Χωρίς κοινωνικό κράτος κινδυνεύει η ίδια η δημοκρατία», τόνισε η Άννα Διαμαντοπούλου, πρόεδρος της Επιτροπής Σοφών στο ΔΙΚΤΥΟ για τη Μεταρρύθμιση, παρουσιάζοντας τις τέσσερις μεγάλες τάσεις που επηρεάζουν το κοινωνικό κράτος : το δημογραφικό, την κλιματική κρίση, τις νέες μορφές εργασίας και τον ψηφιακό μετασχηματισμό.
Οι δημογραφικές αλλαγές περιλαμβάνουν την αύξηση της μακροζωίας και τη χαμηλότερη γονιμότητα που οδηγεί σε γήρανση του πληθυσμού και αλλαγές στις οικογενειακές δομές, την κινητικότητα εντός της ΕΕ και τη μετανάστευση. Η γήρανση του πληθυσμού επηρεάζει την οικονομική βιωσιμότητα των συστημάτων κοινωνικής προστασίας, που απαιτεί υψηλότερη απασχόληση και επαναξιολόγηση των παραδοσιακών «συνόρων» των οικονομικά ενεργών ζωών.
Ο κόσμος της εργασίας αλλάζει. Η υψηλότερη απασχόληση σε ποιοτικές θέσεις εργασίας είναι το κλειδί για την παροχή εισοδήματος σε όλα τα νοικοκυριά και την ασφαλή βιώσιμη χρηματοδότηση των δημοσίων δαπανών. Αν και το ποσοστό απασχόλησης αυξήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες, οι προκλήσεις της υποαπασχόλησης παραμένουν για τους νέους, τις γυναίκες, το μεγαλύτερο εργατικό δυναμικό, τα άτομα με αναπηρία και τα άτομα με μεταναστευτικό υπόβαθρο.
Εργασίες χαμηλής ποιότητας, φτώχεια στην εργασία και υψηλό μερίδιο των μη τυπικών μορφών απασχόλησης που συνδέονται με την ανασφάλεια και τους χαμηλότερους μισθούς, αποτελούν βασικούς κινδύνους που απαιτούν ορισμένες νέες μορφές προστασίας.
Η ψηφιοποίηση και η τεχνολογική αλλαγή συνεπάγονται κινδύνους και ευκαιρίες για τις αγορές εργασίας και την κοινωνική προστασία. Μπορούν να προκαλέσουν κάποιες απώλειες θέσεων εργασίας και πόλωση, τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα, ενώ μακροπρόθεσμα μπορούν να οδηγήσουν σε αύξηση της καθαρής απασχόλησης, συνολικά.
Τέλος η κλιματική αλλαγή και η πράσινη μετάβαση επηρεάζουν ήδη τις αγορές εργασίας και την κοινωνική προστασία, ωστόσο, μέχρι στιγμής δεν έχουν προκαλέσει μια ολοκληρωμένη απάντηση κοινωνικής πολιτικής. Αν και όλοι επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή, οι νέες προκλήσεις κινδυνεύουν να επιδεινώσουν τις ήδη υπάρχουσες ανισότητες.
Η κα Διαμαντοπούλου επεσήμανε ότι το σημερινό κοινωνικό κράτος είναι προσανατολισμένο στους ηλικιωμένους, για τους οποίους στην Ευρώπη κατά μέσο όρο δίνεται το 30% του ΑΕΠ, ενώ για τα παιδιά και τις οικογένειες παρέχεται μόλις το 8%.
Επίσης τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί η μη τυπική απασχόληση που παραβιάζει τα εργασιακά δικαιώματα όπως τα ξέραμε και ότι η έλλειψη ψηφιακών δεξιοτήτων δημιουργεί ανισότητες. Μάλιστα, από τα στοιχεία που προκάλεσαν αίσθηση είναι ότι το 26% των νέων στη χώρας μας δεν βρίσκεται ούτε σε εργασία ούτε σε κατάρτιση, όταν το αντίστοιχο ποσοστό στην Ευρώπη είναι 16,5%.
