Η εποχή της ΤΝ, που τώρα αρχίζει στην Ψυχιατρική, οδηγεί στην αποκωδικοποίηση των μυστηρίων του ανθρώπινου εγκεφάλου, συμβάλλοντας στην περαιτέρω κατανόηση των αιτιολογικών μηχανισμών των ψυχιατρικών και νευρολογικών νόσων.
Γράφει ο Καθηγητής Αντώνιος Ντακανάλης*
Ζούμε σε μια εποχή στην οποία όλα όσα υπάρχουν στον πραγματικό κόσμο αναπαράγονται ψηφιακά, ακόμα και οι ασθενείς μας! Και επειδή η αξία των ψηφιακών αντιγράφων γίνεται αντιληπτή κυρίως σε σχέση με την Ιατρική, θα αναφερθώ στον 50χρονο Αντρέα, που έχει διαγνωστεί με κολπική μαρμαρυγή και επισκέπτεται τον καρδιολόγο του, ο οποίος χρησιμοποιεί τα ιατρικά δεδομένα του ασθενή, δημιουργώντας το ψηφιακό δίδυμο του.
Η εικονική καρδιά που εμφανίζεται στην οθόνη του γιατρού σε τρισδιάστατη μορφή, με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης (TN), δεν είναι μια απλή απεικόνιση, αλλά ένα ψηφιακό αντίγραφο που μοιάζει, συμπεριφέρεται και αντιδρά ακριβώς όπως η φυσική καρδιά του ασθενούς. Μέσω προηγμένων δυνατοτήτων ανάλυσης, προσομοιώνονται και συγκρίνονται διάφορες θεραπευτικές επιλογές στον ψηφιακό δίδυμο, με στόχο τη βέλτιστη εξατομικευμένη θεραπεία, που εν συνέχεια λαμβάνει ο ασθενής.
Δεν πρόκειται για μια εικόνα από το μέλλον, αλλά μια κατάσταση ήδη παρούσα στην κλινική πρακτική, με την τεχνολογία του ψηφιακού διδύμου να επεκτείνεται και σε άλλα όργανα, περιλαμβανομένου του εγκεφάλου, ενός πολύπλοκου οργάνου, υπεύθυνου για τις γνωστικές, συναισθηματικές και συμπεριφορικές μας (α-)δεξιότητες, συμβάλλοντας ουσιαστικά τόσο στην προσωποκεντρική πρόληψη, όσο και στην εξατομικευμένη αντιμετώπιση δυσλειτουργιών και ασθενειών.
Παρόλο που η επιστήμη έχει καταφέρει να ανακαλύψει πολλά σχετικά με τη λειτουργία του εγκεφάλου, υπάρχουν ακόμα πολλά άγνωστα πεδία και μεταβλητές, όπως η κατανόηση της συνολικής λειτουργίας του ανθρώπινου νου, οι ακριβείς μηχανισμοί που βρίσκονται πίσω από διάφορες ψυχικές και νευρολογικές διαταραχές και εκείνοι που συντελούν στην φαρμακοανθεκτικότητα.
Εξατομικευμένη προσέγγιση στην Ψυχιατρική
Εντούτοις, η εποχή της ΤΝ, που τώρα αρχίζει στην Ψυχιατρική, φέρνει μια νέα δυναμική. Στο πεδίο της έρευνας, η ΤΝ μπορεί να μας βοηθήσει να αποκωδικοποιήσουμε κάποια από τα μυστήρια του ανθρώπινου εγκεφάλου. Μπορούμε να δημιουργήσουμε έναν τεράστιο όγκο δεδομένων σχετικά με τον εγκέφαλο από τη γενετική, τη νευροαπεικόνιση, τις γνωστικές αξιολογήσεις και πλέον τα smartphones. Η ΤΝ θα ωφελήσει σημαντικά με την ικανότητα της να συνδυάζει και να αναλύει ταχύτατα αυτό το μεγάλο όγκο δεδομένων, εντοπίζοντας μοτίβα και συσχετίσεις, συμβάλλοντας στην περαιτέρω κατανόηση των αιτιολογικών μηχανισμών των ψυχιατρικών και νευρολογικών νόσων, στον έγκαιρο εντοπισμό ατόμων υψηλού κινδύνου ή όσων κινδυνεύουν να υποτροπιάσουν και φυσικά στην ελαχιστοποιήση των χρόνων ανάπτυξης νέων, στοχευμένων φαρμάκων και γενικότερα εξατομικευμένων θεραπευτικών προσεγγίσεων με βάση τα μοναδικά χαρακτηριστικά ενός ατόμου. Αυτή είναι και η κατεύθυνση εγχώριων και διεθνών εταιριών που δραστηριοποιούνται στον κλάδο της υγείας και επενδύουν στην ΤΝ. Μάλιστα, από 11 δισ. δολάρια που ήταν η αξία της αγοράς της ΤΝ στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη το 2021, προβλέπεται να φτάσει τα 188 δισ. το 2030!
Ταχύτερη και ακριβέστερη διάγνωση
Διάγνωση και πρόγνωση περνάνε σε νέα εποχή. Καταρχάς, η ΤΝ βελτιώνει την ανάλυση της ιατρικής απεικόνισης, επιτρέποντας τον εντοπισμό, σε πολύ αρχικό στάδιο, όγκων που το ανθρώπινο μάτι δεν μπορεί καν να διακρίνει. Στην Ψυχιατρική και ψυχοθεραπεία, στερούμαστε τέτοιου είδους απεικονιστικές μεθόδους. Δε μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μια αξονική τομογραφία για να διεισδύσουμε στον εσωτερικό κόσμο και στα ψυχικά τραύματα, τα οποία ούτως ή άλλως κουβαλάμε όλοι μέσα μας. Παρόλα αυτά, μέσω της ανάλυσης μεγάλου όγκου δεδομένων από διάφορες πηγές, από ηλεκτρονικά αρχεία υγείας και γενετικά δεδομένα μέχρι δεδομένα που λαμβάνονται από smartphones, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορούν όχι μόνο να φτάνουν ταχύτερα στην διάγνωση, ελαχιστοποιώντας τα ιατρικά λάθη και βελτιώνοντας τη διαγνωστική ακρίβεια, αλλά και να βγάζουν πιο ασφαλή συμπεράσματα για την εξέλιξη μιας ψυχιατρικής και νευρολογικής νόσου ή την θεραπευτική ανταπόκριση.
Το παράδειγμα της κατάθλιψης
Η ομάδα μου στο Πανεπιστήμιου του Μιλάνου, αξιοποιεί την ΤΝ από το 2017 στην έγκαιρη πρόγνωση, στο να προβλέπουμε, δηλαδή, το πώς θα πάει ο ασθενής μας και κατά πόσο θα ανταποκριθεί σε ένα συγκεκριμένο είδος θεραπείας. Έχουμε, για παράδειγμα, εντάξει την ΤΝ σε ένα πρόγραμμα για την κατάθλιψη, την μάστιγα του 21ου αιώνα. Υπάρχουν ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται επαρκώς στα φάρμακα ή πρέπει να δοκιμάσουν διάφορα σκευάσματα μέχρι να βρεθεί το κατάλληλο για αυτούς. Εμείς συλλέγουμε μεγάλο όγκο δεδομένων από γενετικό υλικό και εγκεφαλική δραστηριότητα μέχρι ηλεκτρονικά αρχεία υγείας και μέσω αλγορίθμου προβλέπουμε ποιο φάρμακο ταιριάζει σε ποιον, πράγμα που σημαίνει βέλτιστη στρατηγική διαχείριση των ασθενών, καλύτερη ποιότητα ζωής και εξοικονόμηση πόρων.
Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα στους 5.000 ασθενείς μας είναι πολύ ενθαρρυντικά και φρονώ ότι η τεχνική μας μπορεί να επεκταθεί σε όλο το φάσμα τη ψυχοπαθολογίας, φέρνοντας μας όλο και πιο κοντά στο διαχρονικά ζητούμενο της ψυχιατρικής ακρίβειας, που αφορά την προσαρμογή της θεραπείας στις εξατομικευμένες ανάγκες κάθε ασθενούς, με βάση το γενετικό προφίλ του, την ιστορία του και την κλινική εικόνα της δεδομένης στιγμής. Η κεντρική ιδέα είναι να μπορούμε να χαρακτηρίζουμε τον φαινότυπο της νόσου σε επίπεδο ασθενούς και να προτείνουμε μία εξατομικευμένη θεραπεία μέσω της αυτόματης ανάλυσης πολυμορφικών δεδομένων με τη βοήθεια των τεχνικών ΤΝ που κυμαίνονται από τη μηχανική έως τη βαθιά μάθηση.
Υπηρεσίες ψυχικής υγείας εξ’ αποστάσεως
Η ΤΝ αναπτύσσει περαιτέρω την τηλεϊατρική, μοιράζοντας την τεχνογνωσία και τις γνώσεις των ειδικών για να συμπληρώσει τους παρόχους υγείας, όπως έναν γενικό γιατρό σε μια απομακρυσμένη δομή. Υπάρχουν, για παράδειγμα, πολλά προγράμματα ΤΝ που χρησιμοποιούν εικόνες του ανθρώπινου ματιού για να δώσουν διαγνώσεις, που διαφορετικά θα απαιτούσαν οφθαλμίατρο καθώς και chatbots ΤΝ που παρέχουν ψυχοεκπαίδεση σε ασθενείς με προβλήματα ψυχικής υγείας 24 ώρες το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα.
Η ομάδα μου, προχώρησε ένα βήμα παρακάτω, δημιουργώντας καινοτόμες εφαρμογές ΤΝ για έξυπνα κινητά τηλέφωνα που έχουν την ικανότητα όχι μόνο να εντοπίζουν έγκαιρα συμπτώματα ψυχικής δυσφορίας και εξουθένωσης, όπως άγχος, κατάθλιψη και το γνωστό burn-out, αλλά και να προσφέρουν εξατομικευμένες, ολιστικές, κλινικά τεκμηριωμένες λύσεις ευεξίας, που είναι προσβάσιμες σε όλους, οποτεδήποτε και από οπουδήποτε. Μάλιστα, η χρήση τους επιδρά θετικά, σε παράγοντες που έχουν σημασία στον εργασιακό χώρο και στην προσωπική ζωή, όπως η μείωση του στρες, η βελτίωση της ποιότητας ζωής και της παραγωγικότητας. Στόχος πλέον δεν είναι απλώς η επιβίωση στον ψηφιακό κόσμο μέσω αξιοποίησης ψηφιακών εργαλείων για την κάλυψη βασικών αναγκών, όπως η εξ αποστάσεως εργασία, αλλά η αξιοποίηση της τεχνολογίας με τρόπο που ενισχύει την ψυχική υγεία και ευεξία όλων και του καθενός ξεχωριστά, εξατομικευμένα! Άκρως εφικτό και αναγκαίο σήμερα, αφού 1 άνθρωπος στους 5 υποφέρει και δυσλειτουργεί.
Στο εγγύς μέλλον οι εφαρμογές κινητών τηλέφωνων που ενσωματώνουν την ΤΝ θα μας επιτρέπουν να παρακολουθούμε εξ αποστάσεως τα προβλήματα ψυχικής αλλά και σωματικής υγείας σε ασθενείς και ολόκληρες πληθυσμιακές ομάδες, μαθαίνοντας όχι μόνο για τους παράγοντες που τους εμποδίζουν να συμμορφώνονται με τη θεραπεία αλλά και ενημερώνοντας μας για αντιδράσεις σε μια θεραπεία ή για συμπεριφορικές και συμπωματικές αλλαγές που προκύπτουν μεταξύ των ραντεβού, έτσι ώστε να ενσωματωθεί αυτή η γνώση στο θεραπευτικό πλάνο.
Οι προκλήσεις
Παρόλο που η ΤΝ έχει τη δυνατότητα να μεταμορφώσει τον τομέα της ψυχικής υγείας, βελτιώνοντας την πρόσβαση, την αποτελεσματικότητα και την ποιότητα της φροντίδας για εκατομμύρια ανθρώπους, υπάρχουν ακόμα ορισμένοι περιορισμοί και πεδία που χρήζουν βελτίωσης. Για παράδειγμα, τα συστήματα ΤΝ μπορούν να επηρεαστούν από προκαταλήψεις λόγω μονομέρειας των δεδομένων στα οποία εκπαιδεύονται, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε ανακριβείς αποφάσεις. Για παράδειγμα, ένα σύστημα ΤΝ που εκπαιδεύεται σε ένα σύνολο ιατρικών δεδομένων που προέρχονται από γυναίκες μπορεί να είναι λιγότερο ακριβές στην έγκαιρη διάγνωση σε άνδρες ή αντίστροφα.
Χρέος των επιστημόνων είναι να συλλέγουν και να χρησιμοποιούν δεδομένα υψηλής ποιότητας για την εκπαίδευση συστημάτων ΤΝ, τα οποία είναι αντιπροσωπευτικά του πληθυσμού που εξυπηρετούν. Αυτό σημαίνει εξασφάλιση της ποικιλομορφίας στα δεδομένα όσον αφορά στο φύλο, τη φυλή, την ηλικία, το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο κτλ. Επίσης, οι προγραμματιστές, θα πρέπει να είναι διαφανείς σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας των συστημάτων ΤΝ, συμπεριλαμβανομένων των αλγορίθμων που χρησιμοποιούνται και των δεδομένων με τα οποία εκπαιδεύονται. Τέλος, οι χρήστες πρέπει να γνωρίζουν ότι η χρήση της τεχνολογίας στην ψυχική υγεία δεν αφορά στην αντικατάσταση των θεραπευτών με σάρκα και οστά, αλλά την υποστήριξή τους.
*Ο Αντώνιος Ντακανάλης είναι Καθηγητής & Επικεφαλής Ερευνητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας, Πανεπιστήμιο Μπικόκα του Μιλάνου.
